Το βιβλίο στην Ελλάδα του Σήμερα βρίσκεται σε εξαιρετικά δύσκολη θέση. Η έκδοση νέων τίτλων έχει μειωθεί δραματικά, τα έσοδα από τις πωλήσεις τους επίσης, τα δε κέρδη αποτελούν προσδοκία που συνήθως δεν ικανοποιείται.

Ο δικτυακός χώρος τοβιβλίο.net και η στήλη Βιβλιολογικά, εγκαινιάζουν μια σειρά συνεντεύξεων με όλους τους μεγάλους εκδότες βιβλίων της Ελλάδας. Μοναδικός στόχος είναι να παρουσιαστεί η πραγματική εικόνα που επικρατεί στη βιομηχανία του βιβλίου, να αναδειχθούν οι αιτίες, οι υπαίτιοι και να αναζητηθούν λύσεις.

Ο διευθύνων σύμβουλος των εκδόσεων Μίνωας και πρόεδρος της Ένωσης Ελληνικού Βιβλίου κ. Γιάννης Κωνστανταρόπουλος στις απαντήσεις του μιλάει απερίφραστα για τις αιτίες που οδήγησαν στη μείωση της παραγωγής βιβλίου, το φόβο για το κλείσιμο των βιβλιοπωλείων, τις καταστροφικές αποφάσεις των δύο τελευταίων κυβερνήσεων, αναζητά λύσεις για τα παιδιά και δίνει συμβουλές για τους νέους συγγραφείς.

Είστε φύσει αισιόδοξος, απαισιόδοξος ή ρεαλιστής; Το ρωτώ προκαταβολικά ώστε να βοηθήσουμε τους αναγνώστες να κατανοήσουν καλύτερα τις απαντήσεις που θα δοθούν.

Παρακολουθώντας όλα εκείνα που συμβαίνουν δεν μπορούμε να σταθούμε με αισιοδοξία απέναντι στις εξελίξεις. Από την άλλη, δεν πρέπει να είμαστε απαισιόδοξοι, διότι θα οδηγηθούμε στο να μην κάνουμε τίποτα και αυτό αποτελεί ακόμα πιο μεγάλο κίνδυνο.

Βοηθήστε μας λοιπόν να δούμε τα δεδομένα όπως έχουν διαμορφωθεί Σήμερα. Το σίγουρο είναι ότι η βιομηχανία του βιβλίου έχει δεχθεί τεράστιο χτύπημα στα οικονομικά της και για τις επιχειρήσεις τα χτυπήματα στο ταμείο αργούν να επουλωθούν. Πώς πιστεύετε ότι θα διαμορφωθεί το Αύριο του βιβλίου για τα μικρά βιβλιοπωλεία και τους εκδότες;

Συμφωνώ απόλυτα με τη διαπίστωση. Ο κλάδος του βιβλίου έχει χτυπηθεί πολύ από σειρά πολιτικών που υιοθέτησαν οι δύο τελευταίες Κυβερνήσεις (Σαμαράς, Τσίπρας). Από τις πολιτικές αυτές προκλήθηκαν αρνητικές επιπτώσεις, τεραστίων διαστάσεων. Βάζοντας τα γεγονότα σε χρονολογική σειρά, σας λέω ότι ενώ μέχρι το έτος 2008 είχαμε στην Ελλάδα την παραγωγή 10.000 τίτλων ετησίως, σήμερα η ετήσια παραγωγή έχει μειωθεί στις 5.500 τίτλους.

Πού οφείλεται αυτό;

Το πρόβλημα έχει τη ρίζα του στην μείωση της τιμής του βιβλίου. Τα τελευταία 7 χρόνια η τιμή του μειώθηκε σε ποσοστό 25%. Οι ίδιοι οι εκδότες οδηγηθήκαμε στο να μειώσουμε την τιμή πώλησης προκειμένου να διευκολύνουμε τους αναγνώστες. Δεν γινόταν αλλιώς. Οι Έλληνες έχασαν μεγάλο μέρος της αγοραστικής τους δύναμης κι εμείς έπρεπε να τους βοηθήσουμε να μείνουν κοντά στο βιβλίο. Ρίξαμε τις τιμές, ενώ την ίδια στιγμή η τιμή χάρτου στην Ελλάδα αυξήθηκε, αυξήθηκαν οι φόροι, αυξήθηκαν οι εισφορές, τα ξέρετε. Έτσι, ο περιορισμός των εσόδων έφερε περιορισμό της έκδοσης νέων τίτλων (και πολλά άλλα προβλήματα).

Εν τω μεταξύ, καταργήθηκε και η ενιαία τιμή βιβλίου, που για δύο χρόνια διασφάλιζε σταθερή τιμή πώλησης για κάθε τίτλο.

Η κατάργηση της ενιαίας τιμής, προκάλεσε και συνεχίζει προκαλεί τεράστιο πρόβλημα. Δημιουργεί συνθήκες σκληρού ανταγωνισμού, διότι κάποιοι εκμεταλλεύονται την απόφαση και πωλούν τα βιβλία σε εξαιρετικά χαμηλές τιμές. Αυτή η εμπορική πολιτική οδηγεί στην άσκηση πιέσεων προς εκδότες και βιβλιοπώλες ώστε κι εκείνοι με τη σειρά τους να ρίξουν τις τιμές. Σκεφτείτε το. Πώς θα επιβιώσει ένα βιβλιοπωλείο σε τόσο σκληρό ανταγωνισμό; Αν υποκύψει και ρίξει τις τιμές, τότε από την πώλησή τους δεν θα έχει κέρδος. Σταδιακά η χώρα οδηγείται στη μείωση των σημείων πώλησης βιβλίων κι αυτό με τη σειρά του θα οδηγήσει σε μείωση της «κατανάλωσης». Η πορεία αυτή θα έχει επίπτωση και στην ποιότητα των βιβλίων, διότι στο τέλος θα εκδίδονται μόνο εκείνα που θα έχουν εμπορικό ενδιαφέρον.

Τραγικό! Γιατί σύρθηκε η κυβέρνηση Σαμαρά σε μια απόφαση που επί της ουσίας δεν θα είχε καμία ευνοϊκή συνέπεια για την εθνική οικονομία;

Είναι τεράστια υπόθεση το τι κρύβεται πίσω από την κατάργηση και θα προσπαθήσω να το εξηγήσω για το καταλάβουν και οι αναγνώστες σας. Προσωπικά δεν πιστεύω στις θεωρίες συνωμοσίας, όμως πίσω από την κατάργηση της ενιαίας τιμής βιβλίου κρύβονται οι πολυεθνικοί κολοσσοί διακίνησης βιβλίων. Οι τελευταίοι κατέχουν το 50% της αγοράς του βιβλίου σε Αμερική και Αγγλία επειδή σε αυτές δεν ισχύει η προστασία της τιμής. Χρόνια τώρα πιέζουν μέσω του ΟΟΣΑ ώστε να καταργηθεί παντού η ενιαία τιμή βιβλίου βάζοντας μπροστά τα θέματα ανταγωνισμού. Έτσι, στην Ελλάδα η πρόταση για κατάργηση της ενιαίας τιμής βιβλίου ήρθε μέσω της χαρακτηρισμένης τότε «πρώτης εργαλειοθήκης» του ΟΟΣΑ προς την κυβέρνηση Παπαδήμου. Ηταν όλα τα υποτιθέμενα μέτρα που έπρεπε να υιοθετηθούν για να επιτευχθεί η ανάπτυξη της χώρας. Τελικά την απόφαση την πήρε η κυβέρνηση Σαμαρά (με τον τότε υπουργό Κωστή Χατζηδάκη), σαν ένδειξη διάθεσης συνεργασίας με τους εταίρους, διότι δεν τολμούσε τότε να βάλει χέρι σε άλλες ομάδες επαγγελματιών. Βλέπετε, οι βιβλιοπώλες και οι εκδότες δεν έχουν μέσο αντίδρασης. Οι φαρμακοποιοί όταν διαμαρτύρονται κλείνουν τα φαρμακεία, οι αγρότες κατεβάζουν τα τρακτέρ, οι κτηνοτρόφοι χύνουν το γάλα, εμείς τι να κάνουμε; Να κλείσουμε τα βιβλιοπωλεία ή να κάψουμε βιβλία;

Μιλήσατε για αποφάσεις των τελευταίων δυο κυβερνήσεων. Η κυβέρνηση Σύριζα τί έκανε;

Κοιτάξτε, αν ένας άνθρωπος δεν διαβάζει από μικρή ηλικία, δεν μπορείς να τον κάνεις αναγνώστη στα 20 του χρόνια. Αυτό πρέπει όλοι να το έχουμε κατά νου. Η παρούσα κυβέρνηση, δια του προηγούμενου υπουργού παιδείας, ελαχιστοποίησε τις ώρες φιλαναγνωσίας και μείωσε στο μισό τις ώρες απασχόλησης λογοτεχνίας στο γυμνάσιο. Ουσιαστικά κατήργησε μία από τις σημαντικότερες πνευματικές καλλιέργειες που μπορεί ένα σχολείο να προσφέρει στα παιδιά. Η λογοτεχνία και η φιλαναγνωσία έγιναν θυσία στο βωμό της περιστολής δαπανών από την παιδεία. Δυστυχώς το ελληνικό κράτος του Σήμερα αδιαφορεί πλήρως για το βιβλίο και την πνευματική άνθιση της κοινωνίας του Αύριο.

Έχω την αίσθηση ότι ούτε και στα δημοτικά σχολεία γίνονται τέτοια μαθήματα.

Σωστά. Μάλιστα στα δημοτικά σχολεία υπάρχει ακόμα πιο σοβαρό πρόβλημα. Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν 6000 δημοτικά και μόνο 400 από αυτά έχουν σχολική βιβλιοθήκη. Σε κανένα από τα 400 σχολεία με βιβλιοθήκη δεν υπάρχει βιβλιοθηκονόμος που να τη συντηρεί και να τη διαχειρίζεται. Αν θέλει δηλαδή ένα παιδί να δανειστεί ένα βιβλίο, ποιος θα του προτείνει τί να διαβάσει; Ποιος θα κρατήσει καρτέλες των βιβλίων που έχουν δοθεί; Έτσι, αυτές οι 400 βιβλιοθήκες παραμένουν κλειδωμένες, επειδή δεν υπάρχει διαχειριστής. Θυμίζω ότι ο πρώην υπουργός Παιδείας είχε πει ότι «θα βάλουμε τους γυμναστές να διαχειρίζονται τις βιβλιοθήκες». Τώρα κύριε Καλογήρου σας ρωτώ εγώ, μπορούμε να βλέπουμε όλα αυτά με αισιοδοξία;

Υπάρχει κάτι που θα μπορούσαν να κάνουν από κοινού οι εκδότες, οι αναγνώστες και οι βιβλιοπώλες ώστε να μην οδηγηθούμε σε πνευματική κρίση;

Αρχικά πρέπει όλοι να φέρουμε τα παιδιά κοντά στο βιβλίο. Να μάθουν τα παιδιά να αγαπούν το διάβασμα κι αν υπάρχει οικονομικό πρόβλημα να στρεφόμαστε στις δημόσιες βιβλιοθήκες. Είναι σπουδαίο το έργο που επιτελούν οι δανειστικές βιβλιοθήκες, προσελκύουν αναγνώστες, καλλιεργούν την ανάγνωση. Όσο πιο πολύ διαβάζεις, τόσο πιο πολύ θες. Ταυτόχρονα, εμείς σαν Ένωση Βιβλίου Ελλάδος έχουμε καθιερώσει σειρά εκδηλώσεων σχετικές με το βιβλίο. Ξεκινάμε τις εκδηλώσεις από τις 02 Απριλίου (παγκόσμια ημέρα παιδικού βιβλίου) και μέχρι τις 23 Απριλίου (παγκόσμια ημέρα βιβλίου) κάνουμε διάφορες δράσεις πλαισιωμένες με μουσική, θεατρικά έργα, μαραθώνιους ανάγνωσης. Εν όψει των εκδηλώσεων προσπαθούμε να ευαισθητοποιήσουμε το κράτος ώστε να μεταφέρει στους δημόσιους λειτουργούς το αίτημα να συμμετέχουν όσο το δυνατόν περισσότεροι στο μήνα βιβλίου. Η δράση αυτή και όλες οι υπόλοιπες τις οποίες υποστηρίζουμε βοήθησαν ώστε η UNESCO να ορίσει την Αθήνα ως παγκόσμια πρωτεύουσα βιβλίου για το 2018.

Θα ήθελα να δούμε και κάποια άλλα θέματα. Ο δικτυακός μας χώρος, τοβιβλίο.net είναι γεμάτος από νέους δημιουργούς που διψούν να βγουν μπροστά.  Ποια είναι η θέση των νέων συγγραφέων στην κρίση; Πιστεύετε πως θα ξαναδούμε τον πλουραλισμό των φωνών που είχαμε ζήσει μέχρι πριν από 10 χρόνια;

Σίγουρα για ένα νέο συγγραφέα όλα είναι πιο δύσκολα απ’ ότι στο παρελθόν. Όμως είναι δύσκολο και για τους εκδότες να επενδύσουν σε κάποιον άγνωστο. Για να γίνει αυτό πρέπει να επανέλθουμε σε πιο καλά εκδοτικά νούμερα. Από την άλλη, όλοι οι εκδότες ψάχνουμε και έχουμε τα μάτια μας ανοικτά στα νέα ονόματα. Δεν μπορούμε να περιμένουμε μόνο τη δυναμική των σημερινών 50αρηδών και 60αρηδών, πρέπει να δούμε καινούργια πρόσωπα.

Άρα ποια είναι συμβουλή σας;

Να το παλέψουν. Να διαβάσουν, να παρακολουθήσουν μαθήματα δημιουργικής γραφής, τα οποία ως πρακτική είναι πολύ συνηθισμένη στο εξωτερικό. Αν θέλουν να γράψουν, τότε να φροντίσουν ώστε να είναι καλή δουλειά, δουλεμένη, ποιοτική κι όχι να δίνει την αίσθηση ότι γράφτηκε στο πόδι.

Οι εκδόσεις Μίνωας κάνουν συνεκδόσεις;

Ναι, βέβαια. Είναι μια πρακτική διαδεδομένη κι εμείς την έχουμε υιοθετήσει τα τελευταία χρόνια. Η συνέκδοση είναι μια σημαντική λύση για να βγει μπροστά ένας νέος συγγραφέας. Ο δημιουργός συμμετέχει στο κόστος έκδοσης του βιβλίου κι εμείς φροντίζουμε ώστε η έκδοση να γίνει σωστά και το βιβλίο να διανεμηθεί στα βιβλιοπωλεία.

Συμφωνείτε με τη διαπίστωση ότι η πλειοψηφία του αναγνωστικού κοινού σήμερα αναζητά πιο ανάλαφρη λογοτεχνία; Πόσο αυτό επηρεάζει τις εκδοτικές σας επιλογές;

Έχω την αίσθηση ότι η ανάλαφρη λογοτεχνία έχει αρχίσει να υποχωρεί. Ενώ στα έτη 2013 έως 2015 υπήρχε έντονα αυτή η τάση, στο 2016 τα δεδομένα άρχισαν να αλλάζουν. Μέσα στα best seller της περασμένης χρονιάς μπήκαν συγγραφείς που ποτέ δεν είχαν χαρακτηριστεί ανάλαφροι. Την ανάλαφρη ή ροζ λογοτεχνία ή όπως αλλιώς τη χαρακτηρίζουν, εμείς δεν την καταδικάζουμε, δεν δημιουργεί κάτι που να μπορεί να μας προκαλέσει ανησυχία. Σίγουρα, όλα αυτά μας επηρεάζουν ως προς τις εκδοτικές επιλογές. Γινόμαστε πιο δύσκολοι στο να πάρουμε αποφάσεις.

Οι αποφάσεις έγιναν πιο δύσκολες επειδή σας λείπουν και τα στοιχεία που σας έδινε το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, που από το 2011 αποτελεί παρελθόν;

Το Παρατηρητήριο Βιβλίου ήταν ένα εξαιρετικό εργαλείο και η κατάργηση του ΕΚΕΒΙ ήταν μια λανθασμένη κίνηση από την προηγούμενη κυβέρνηση. Έγινε υποτίθεται στο πλαίσιο εξοικονόμησης πόρων, όμως το έργο του προφανώς δεν αποτιμάται σε χρήμα. Το ΕΚΕΒΙ είχε γίνει το κέντρο που μπορούσε να οργανώσει όλο το κρατικό σύστημα (πολιτισμού, παιδείας, ανάπτυξης, οικονομίας) γύρω από το βιβλίο. Κέρδισε ΕΣΠΑ προβολής του βιβλίου προς ευρύ κοινό, μέσα από εμπεριστατωμένες έρευνες, διαμόρφωνε πολιτικές για το βιβλίο που τις περνούσε στο κράτος. Αν σήμερα υπήρχε το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου δεν θα είχαμε δυσκολία να μαζέψουμε όλα εκείνα τα στοιχεία που προσπαθούμε να συγκεντρώσουμε  για να δείξουμε στον ΟΟΣΑ ότι η ενιαία τιμή δεν είναι θέμα ανταγωνισμού.

Για τέλος, ο «Μίνωας» αγαπά το παιδικό βιβλίο. Τα παιδιά αγαπούν τα βιβλία;

Τα παιδιά αγαπούν τα βιβλία, αρκεί να τα βοηθήσει το σχολείο  και ο γονιός να τα ανακαλύψουν. Είναι στο χέρι μας να βοηθήσουμε τα παιδιά, να τους δείξουμε το δρόμο της ανάγνωσης.

_

Συνέντευξη στον Νεκτάριο Καλογήρου