Δέσποινα Χαραλάμπους

Εκδόσεις Γραφή 2023

–

γράφει η Βάλια Καραμάνου

–

Ο κόσμος της Δέσποινας Χαραλάμπους, όπως υφαίνεται μέσα από πενήντα μία «ανορθόδοξες» ιστορίες μικρής φόρμας, είναι ένας κόσμος ανεστραμμένος, με διογκωμένα δυστοπικά χαρακτηριστικά, ενώ «χρωματίζεται» από στοιχεία επιστημονικής φαντασίας και θεατρικά ή κινηματογραφικά σκηνικά, που λειτουργούν ως ενεργό πλαίσιο της δράσης των ηρώων. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για τον δικό μας κόσμο, αλλά από μια άλλη οπτική γωνία, αυτήν του προβάτου και όχι του σφαγέα, που καλώς ή κακώς είναι περισσότερο οικεία σε όλους μας. Μέσα από τον συμβολισμό λοιπόν των ιστοριών μπορούμε να ανιχνεύσουμε γνώριμα σε μας στοιχεία που παρουσιάζονται με τρόπο λιτό, απρόσκοπτο και επώδυνα ειλικρινή στον αναγνώστη.

Ένα παιδί εγκλωβισμένο σε σώμα γέρου προσπαθεί μάταια να θυμηθεί τι του έχει συμβεί , ένα ανυποψίαστο πρόβατο οδηγείται στην σφαγή, τρεις πυροσβέστες παλεύουν με το πύρινο θηρίο για να βρεθούν σε έναν άλλο κόσμο, πέρα από τον θάνατο. Αλλά και οι σχέσεις μεταξύ των ζευγαριών χαρακτηρίζονται από το αλλόκοτο και το βίαιο στοιχείο: μια γυναίκα σχετίζεται με έναν εξωγήινο, μια άλλη βρίσκεται σκόπιμα θαμμένη ζωντανή, ενώ η όμορφη ερωμένη μαχαιρώνεται μέχρι θανάτου κατά την διάρκεια της βραδινής προβολής ενός θερινού σινεμά. Στον φουτουριστικό κόσμο της Δέσποινας Χαραλάμπους τα πάντα είναι εξαγοράσιμα, όπως η ηδονή, οι δεύτερες και τρίτες ευκαιρίες, οι οικογένειες ανάγονται σε επίπεδο αοράτων ανθρώπων – αν και υπάρχει και η αυτογονιμοποίηση- ενώ η δουλειά παραμένει δουλεία, σαν ένας εφιάλτης. Ακόμα και ο ήλιος, το υπέρτατο σύμβολο ζωής, άλλοτε φέγγει ασθενικά για μία μόνο ώρα, άλλοτε είναι φονικός απανθρακώνοντας όσους εκτεθούν στην ακτινοβολία του. Όλα αποτελούν ένα θλιβερό γκροτέσκο της αληθινής ζωής σαν μια επέκταση του θανάτου. Πράγματι, τα όρια ανάμεσα στους ζωντανούς και τους νεκρούς είναι συγκεχυμένα, καθότι ο μελλοντικός άνθρωπος είναι μεν αιωνόβιος αλλά παραμένει εκφυλισμένος και καταδικασμένος σε διαρκείς μετενσαρκώσεις που μοιάζουν με λούπα, ενώ ο Παράδεισος βρίσκεται κάπου μακριά, πίσω από έναν πέτρινο τοίχο τον οποίο πρέπει να διαπεράσει κάποιος αργά και βασανιστικά. Ο χρόνος παραμένει κυρτωμένος σαν μια αιώνια καταδίκη για τους ήρωες. Ο άνθρωπος βιώνει επώδυνα την προδοσία, αναζητά αγωνιωδώς την ταυτότητά του, αλλά καταλήγει παθητικά ως «πρόβατο για σφαγή», ανίκανος ν’ αντιδράσει μπροστά στον αφανισμό του. Η έξοδος από την προσωπική του καραντίνα συχνά φαντάζει πιο τρομαχτική και από την ίδια την φυλάκισή του.

Οι ιστορίες της συγγραφέως είναι εξαιρετικά καλογραμμένες, δυνατές όσο μια σφαίρα που βρίσκει τον στόχο της, δικαιώνοντας τις προσδοκίες του αναγνώστη. Προσωπικά, θεωρώ πως η μικρή φόρμα είναι το πιο δυνατό στοιχείο της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας και αυτό ακριβώς επιβεβαιώνει η συγκεκριμένη συλλογή διηγημάτων. Μέσα από διαφορετική αφηγηματική οπτική γωνία σε κάθε ιστορία ξεδιπλώνεται ένας ζοφερός κόσμος μιας ανθρωπότητας τραγικής και ανήμπορης ν’ αντιδράσει στην επερχόμενη καταστροφή, που ζει σε σχέσεις καρικατούρες, που κατοικεί σε έναν πλανήτη που διαρκώς φθίνει και οδηγείται στον όλεθρο. Η οικολογική ανησυχία, οι υπαρξιακές αναζητήσεις, η μοναξιά και η έλλειψη συναισθήματος, καθώς και η κυρίαρχη αίσθηση εγκλωβισμού είναι μερικά μόνο από τα ζητήματα που θέτει εύστοχα η συγγραφέας. Αξιοσημείωτες είναι και οι περιγραφές – μεγάλο προτέρημα όταν αυτό γίνεται σε λίγες μόνο φράσεις- ενός μελλοντικού κόσμου άνυδρου, χωρίς ζωή, όμοιου με Καθαρτήριο, με διακριτές ωστόσο τις πινελιές της τέχνης του Θεάτρου και του Κινηματογράφου (ίσως και λόγω της ιδιότητας της συγγραφέως).

Πρόκειται για μια συλλογή διηγημάτων που διαβάζεται απνευστί για να καταλήξει ο αναγνώστης στην φρικτή υποψία πως όλα είναι ειπωμένα «από την μεριά του προβάτου», από την δική μας δηλαδή πλευρά, τόσο οικεία και εντελώς καταδικασμένη στην παθητικότητά μας. Μήπως πράγματι ζούμε ζωές εγκλωβισμένες σε σώματα υπέργηρα που αποσυντίθενται, διψασμένα για ζωή και έρωτα που σε κάθε βραδινή παράσταση θα «πυροβολούν» αυτό που δεν μπορούν να αποκτήσουν, αυτό που μας πληγώνει; Μήπως τελικά δεν μπορούμε ν’ αποφύγουμε αυτόν τον ανελέητο σφαγέα που μας οδηγεί μοιρολατρικά στην σφαγή; Μήπως ολόκληρος ο κόσμος μας είναι μια αέναη Δύση; Η Δέσποινα Χαραλάμπους δίνει την δική της απρόσμενη και «ανορθόδοξη» εκδοχή.