«Διαφοροποιώ, παίζω, αναζητώ την αγάπη που καταναλίσκει την ελευθερία. Το μίσος που καίει την ελευθερία. Χωρίς ανησυχία τι θέλουμε την ελευθερία; Που πάει η ποίηση; Ποίηση, ελευθερία, αγάπη ή πανικός»

Νικόλας Κάλας, Όδός Νικήτα Ράντου’

γράφει ο Σίμος Ανδρονίδης

Σε ένα ενδιαφέρον άρθρο του που δημοσιεύθηκε στο ‘RProject.gr’, ο Δημήτρης Κατσορίδας[1] προβαίνει σε μία συνοπτική ανάλυση της ποίησης του υπερρεαλιστή ποιητή Νικόλαου Κάλα, αναφέροντας παράλληλα την μη-αναγνωρισιμότητα του, τουλάχιστον έως την Μεταπολιτευτική περίοδο, και, επισημαίνοντας την ιδιαίτερη θέση που κατέκτησε στο χώρο της ελληνικής ποίησης.

Η ποιητική γραφή του Νικόλα Κάλα δύναται να συναρθρώσει τον διαλεκτικό Μαρξισμό ωσάν επαναστατική προοπτική με την Φροϋδική ψυχαναλυτική θεώρηση που έκκεντρα προσιδιάζει στην έννοια του ”μαστού” για να τον υπερβεί, επαναπροσδιορίζει τα σημαίνοντα της δράσης εντός ιστορίας, της δράσης που διαρκώς ‘επι-κοινωνεί’ με την προσίδια ‘παρόρμηση’, ανα-πλαισιώνει τις εικόνες της ιστορικότητας που αξιο-θεμελιώνονται στην ερωτική έκκληση και θυσία, στην αξίωση ενός ‘δυναμολογικού’ εγχειρήματος ‘απελευθέρωσης’ που δεν είναι ή δεν καθίσταται παρά ιστορία: η ποιητικότητα του συντίθεται από ετερογενείς προσλήψεις, από τα περιώνυμα «πρωταρχικά φαντάσματα» (‘Ur-phantasien’), του Ζίγκμουντ Φρόιντ[2], «φαντάσματα» που προσλαμβάνουν την μορφή του εξαντικειμενοποιημένου ‘ενεργείν’, του ‘ανοίκειου’ που, εντός της ‘ανοικειότητας’ του ‘θάλλει’, από τους συμβολισμούς και μη, του ‘πράττειν’ του Μαρκήσιου Ντε Σαντ, το ευρύτερο πρότυπο του οποίου (επάλληλη ‘ενεικόνιση’), ‘ενσαρκώνει’ την διαρκή ‘εξύψωση’, την ιδιαίτερα ‘Βιβλική’ αίσθηση της ‘φλεγόμενης βάτου’, που το έργο του εξακολουθεί να ‘καίει’: ”Αφότου ο Marquis de Sade αντικατέστησε τον Μωυσή αποκλείεται επιστροφή του Αδάμ σε ουράνιο βασίλειο παράδεισο ευνούχων κι αγγέλων. Γονυπετής μονάχα ο εραστής Αιθιόπισσα ή Λευκορώσα για σένα το Άσμα Ασμάτων!».[3]

 Στο συγκεκριμένο ποιητικό πλαίσιο, η παρουσία του Μαρκήσιου, ανεστραμμένα, συνιστά ή αλλιώς, ‘μετασχηματίζεται’ σε μαρτυρία, η οποία δεν ”αντικαθιστά” απλά τον Μωυσή, τον ‘φέρων’ του Θεϊκό Νόμο, αλλά τείνει στην εμπρόθετη υπερ-αναπλήρωση μίας συγκεκριμένης θεώρησης του γίγνεσθαι με τα ‘σπέρματα’ ενός επι-γενόμενου ‘χάους’ από το οποίο και θα εκ-βάλλει το ‘νέο’ γίγνεσθαι, για το οποίο ο Μαρκήσιος Ντε Σαντ[4] αποτελεί την μαρτυρία και τον δεσπόζον ‘μάρτυρα’ του, την συνειδητότητα και την ‘εμπειριακή’ πρακτική που, δεν συνεπάγεται παρά αντανακλά τον έρωτα, την ερωτική-φαλλική επι-καρπία όχι του ‘ηθικού Νόμου’ αλλά της ιστορίας που δύναται να πραγματωθεί, ή περισσότερο σωματικά, να εκ-πληρωθεί και στις αντιστίξεις του βλέμματος και της πράξης.

«Για σένα»[5], εκεί όπου παραμένει εμμενής η απεύθυνση και η γεωγραφική κατανομή θηλυκών σωμάτων, η νοηματόδοτηση ενός ‘εραστή’ που είναι «γονυπετής» ενώπιον του ‘εμείς’, του ερωτικού ‘εμείς’ ως «Άσμα Ασμάτων»,[6] με την ποιητική λογοθετικότητα του Νικόλα Κάλα να συναρθρώνει την διαπεραστική λειτουργία του Μαρκήσιου Ντε Σαντ[7] που ευρίσκεται στο μεταίχμιο έρωτα και φιλοσοφίας με την φυγό-κεντρη αναπαράσταση του γίγνεσθαι, του ‘βιό-κοσμου’ δίχως άμεσους ‘σωτήρες’, αλλά με την εκ-φορά και την έγκληση του της διάδρασης, της ερωτικής πυγμής, με τον ηθικά ‘καταδικασμένο’ Μαρκήσιο Ντε Σαντ, να συνιστά ‘απείκασμα’ ενός πράττειν, ενός κόσμου που πασχίζει να γνωρίσει τον ‘εαυτό’ του.

Η ποιητική του Νικόλα Κάλα[8], εκθέτει τους κοινωνιο-οντολογικούς όρους επιστροφής της ανθρωπινότητας στην προτέρα και φυσική της κατάσταση, αναγνωρίζει την ιστορία που δύναται να προσφέρει το ‘μερτικό της σε όλους’ (και ο στίχος το ‘μερτικό μου απ’ τη χαρά’, φέρει ένα ‘δυναμολογικό’-μεσσιανικό υπόστρωμα), σημαίνοντας μία αντι-ιεραρχική πρόσληψη των πραγμάτων, μία ιστορία που εννοιολογείται υπό το πρίσμα της, κατά Κορνήλιο Καστοριάδη ριζικής φαντασίας»,[9] ώστε να δομηθεί μία «Lebenswelt»[10], για να παραπέμψουμε στον Χούσσερλ, στο σημείο όπου η ιστορικότητα (η ανομοιογενής ιστορικότητα που δεν παύει να είναι ”χρόνος του τώρα”), συναντά το κάτοπτρο του ‘άλλου’.

Η ποίηση αποτελεί το εκτατικό ‘παρόν’, την ‘εικόνα’ που διαμεσολαβεί ίμερους, σωματικές εξυψώσεις, την επανάσταση και το επαναστατικό πρόταγμα ως ‘σπειροειδή’ και ‘ερωτική κατάνυξη, ενόσω ο ποιητής, επιτελώντας διαρκώς τα ‘αθέατα όρια’, συν-διαλέγεται με την ποιητική του Γιάννη Ρίτσου: « Την πρώτη και την τελευταία σου λέξη την είπαν ο έρωτας και η επανάσταση. Όλη σου τη σιωπή την είπε η ποίηση».[11]

Στην εμβριθή μελέτη του για τον ποιητή Νικόλα Κάλα και την δι-υποκειμενικότητα στην ποίηση του που αξιο-θεμελιώνεται στις διαρκείς συσχετίσεις του με το έργο των Andre Breton και Sade, με την Τροτσκιστική πλαισίωση περί πρακτικής βίας, ο Σάββας Μιχαήλ σημειώνει: «Ο μεσημβρινός του Κάλας αρχίζει από την απελευθέρωση της αβυσσαλέας επιθυμίας, προχωρά στην απελευθέρωση της «πραγματικής λειτουργίας της σκέψης» από «κάθε έλεγχο που ασκεί η λογική» και «από κάθε αισθητική ή ηθική προκατάληψη», σύμφωνα με το πρώτο Μανιφέστο του Υπερρεαλισμού[12], κι από εκεί συνεχίζει, μαζί με τον Μπρετόν και τους συντρόφους του, στην ένωση της αλλαγής της ζωής που ζητούσε ο Rimbaud με την μεταμόρφωση του κόσμου στην οποία καλούσε ο Marx, μέσα σε μια Διαρκή Επανάσταση (σ.σ: Τροτσκιστικό σημαίνον) σε ολόκληρη την κλίμακα της οικουμένης και σε όλες τις διαστάσεις της φαντασίας».[13]

Το πλαίσιο της «ριζικής φαντασίας» ενσκήπτει ως ψυχο-σωματική διεργασία, ενώ, η δυναμική της ‘απελευθέρωσης’ διαρκώς επενεργεί, σημασιοδοτώντας, αφενός μεν την προθεσιακότητα υπέρβασης του Λακανικού ‘Πατρικού Νόμου’ αφετέρου δε, την ανα-δόμηση της καθημερινότητας ως πλέριας ζωής και όχι ως επι-σώρευση ‘ερειπίων’, με την ιστορία να λειτουργεί και ως ‘αφιερωματικός κανόνας’ που δεν εξαιρείται από το ‘όλον’: σώμα και μύηση, Επανάσταση και ‘θυσία’, σαδισμός και ‘ενθουσιώδης’ βία που δεν είναι Μπενγιαμινική αλλά περισσότερο Σορελιανή[14] (Georges Sorel).

«Γιατρεύω σημαίνω απελευθερώνω.. Γιατρεύω σημαίνει δυναμώνω τα δηλητήρια, αντιτάσσω στις Δέκα Εντολές[15] τις Εκατόν Είκοσι Μέρες στα Σόδομα. Γιατρεύω σημαίνω απελευθερώνω»[16], γράφει ο Νικόλας Κάλας. Το ρήμα-ενέργημα «γιατρεύω» διαδραματίζει σημαίνοντα ρόλο, συνυφαίνει την ‘απελευθέρωση’ με την έκχυση του «δηλητηρίου» της απερίσταλτης φαντασίας που δεν ‘δεσμεύεται’ από σημεία, την ‘ίαση’ από τον ‘μη-πόθο’ με την αντίστιξη-διαμφισβήτηση των «Δέκα Εντολών» που προϋποτίθενται στην ‘υποταγή’: ενώπιον των ‘Δέκα Εντολών’ του Θεού, του Θεού-γλώσσας, αναδεικνύεται το πρόταγμα του Σαντικού ‘Εκατόν Είκοσι Ημέρες στα Σόδομα’, η διαλεκτική του ‘πόθου’ που, απελευθερώνοντας ή δυνάμενος να απελευθερώσει, δεικνύει προς τους άξονες της ‘απαγόρευσης’, διότι οι ‘Δέκα Εντολές’ στα συμφραζόμενα της ποιητικής του Νίκολα Κάλα, καθίστανται ‘απαγόρευση’ από το υλικό της οποίας δομείται η ‘Εστία’ της συγγένειας και του αίματος καθώς και του ‘άφατου βλέμματος’: πάνω σε αυτό το ‘άφατο βλέμμα’, το πρόσημο του ‘πανταχού παρόντα Θεού’ που προσφέρει αλλά και λαμβάνει πίσω, του Θεού-Νόμου, συγκροτείται η θρησκεία και η ηθική της.

Διαρκώς εν αντιθέσει, τα ‘Σόδομα’ επανεφευρίσκουν την ‘αφθονία’ της επιλογής, τον ίμερο της εκ-ζήτησης, τον γενεαλογικό έρωτα εντός ιστορίας: την ανάδυση του «γιατρεύω» ως δημιουργία και δη ιστορική δημιουργία που ‘εκπλήσσει’ όταν δεν ‘συγκλονίζει’.

Η πολιτική είναι σώμα[17] προτού ενυπάρξει ως ‘σώμα’. Η πληθυντική διάσταση της προθεσιακότητας, ενίοτε ‘ασύγγνωστης’ διαμέσου της ποικιλίας των στάσεων (σωματικές-ερωτικές στάσεις;), ενέχει και αναπαριστά την περιεχομενικότητα της, το παρόν ως έκφανση ‘άπειρης’ μετάβασης στο μέλλον, με «τόλμη», ήγουν με πολιτικο-ιστορική συνήχηση (ο κομμουνισμός ως ενόρμηση ή ως ‘νεανική ορμή’), που ‘μετρά’ τα βήματα της βίας.

«Η λέξη δεν αρκεί. Αόρατος λόγος εμφανίζεται στον στίχο, στην ιστορία. Μάγος ο φορέας του, μαχητής κι ο φορέας των λαβάρων του, το τρισυπόστατο ποίηση λευτεριά κι αγάπη αναγνωρίζεται από την όψη του λόγου. Με τόλμη-της δικής μας θέλησης το μέλλον».[18]

 Όπως τονίζει ο ποιητής Ηλίας Τσέχος: «Ναι! Ο Ποιητής στα βάθη Ζωής Θανάτου Εκπλήσσει Υπάρχει καύσιμο Οργή αυτονομίας Ομιλία Αγάλματος Θάνατος διορισμένος».[19] Ο Νικόλας Κάλας δηλώνει το ‘φορτισμένο’. Τι δύναται να μείνει από την λέξη εάν όχι το ‘άλλο’ της;

Η ποίηση του Νικόλα Κάλα τίθεται ενώπιον των ‘Νόμων’, των εξουσιαστικών ‘Νόμων’ που φέρουν την ‘αλήθεια’, (ή την «αιωνιότητα της αλήθειας»[20], για να χρησιμοποιήσουμε έναν όρο του Σταύρου Ζουμπουλάκη), ‘εξεγειρόμενη’ (ίδια ‘κλήση’) επί της ‘μελαγχολίας’, με επίδικο την συγκυρία των ‘Σοδόμων’, εκεί όπου ο Μαρκήσιος Ντε Σαντ συναντά την κοινωνιο-ανθρώπινη γλώσσα. Η ποίηση ‘είναι’ και εκ-πληρώνεται πέραν του ‘μέτρου’. Ο Νικόλας Κάλας, τείνει προς μία λογοθετικότητα «σώμα με σώμα, προς μία ανοικείωση»[21], ήτοι μία ίδια ‘απόσταση’ από τον τύπο του ‘άθικτου’.

_____

[1] Βλέπε σχετικά, Κατσορίδας Δημήτρης, ‘ «Μα ποιος είναι τέλος πάντων αυτός» ο Νικόλαος Κάλας’, ‘RProject.gr’, 21/12/2018, https://rproject.gr/article/ma-poios-einai-telos-panton-aytos-o-nikolaos-kalas. H απορία του τίτλου φανερώνει το υπόβαθρο μίας πρόθεσης ‘γνωριμίας’ με το ποιητικό ‘πράττειν’ του Νικόλα Κάλα.

[2] Αναφέρεται στο: Καστοριάδης Κορνήλιος, ‘Η Φαντασιακή θέσμιση της Κοινωνίας’, Μετάφραση: Σπαντιδάκη Γιούλη, Σπαντιδάκης Κώστας, Χαλικιάς Σωτήρης, Επιμέλεια Μετάφρασης: Σπαντιδάκης Κώστας, Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα, 1978, σελ. 403. Η έννοια ή η εννοιολόγηση του «φαντάσματος», Φροϋδικά, προσιδιάζει στις ‘τελετουργίες’ α-συνειδήτου, σε νοητικές παραστάσεις που σχετίζονται με την λογική του ‘α-σύνορου’: το «φάντασμα» μεταβαίνει ‘παντού΄, λειτουργώντας ακόμη και στην ίδια γλώσσα.

[3] Αναφέρεται στο: Μιχαήλ Σάββας, ‘Sade Breton Τρότσκι Κάλας. Τόποι ενός μεσημβρινού’, στο: Μιχαήλ Σάββας, (επιμ.), ‘Homo Poeticus’, Εκδόσεις Άγρα, Αθήνα, 2006, σελ. 230. Το ποιητικό «Άσμα Ασμάτων» επανεπινοεί ανθρώπινα-σωματικά πεδία, ‘φαντάσματα’ που πρωταρχικά-πρωτεϊκά αντιστρατεύονται την ‘ενοχή’, την συνήθεια ωσάν ‘απαγόρευση’, αποτελώντας τον καθαυτό τόπο των ερωτικών υποκειμένων, των διάστικτων απολαύσεων που τίθενται στη βάση της Πολιτείας, στον αξιακό αντίποδα αυτού που αναφωνεί ο δικηγόρος στο έργο του Ονορέ Ντε Μπαλζάκ ‘ Ο Συνταγματάρχης Σαμπέρ’: «Το Παρίσι μου προκαλεί φρίκη». Βλέπε σχετικά, Μπαλζάκ Ντε Ονορέ, ‘Ο Συνταγματάρχης Σαμπέρ’, Μετάφραση: Κράλλη Μαρία, Εκδόσεις Το Ποντίκι, Αθήνα, 2006, σελ. 96.

[4] Με εκθετικούς όρους, στην ποίηση του Ανδρέα Εμπειρίκου, ο Μαρκήσιος Ντε Σαντ και το έργο του, ‘δίδουν’ ζωή και ‘φωνή’ στη ζωή, αξιώνοντας Θεϊκή προστασία («Θεέ μου»/επιφώνημα χρηστικότητας), συνεπεία του ‘Κάλλους-άρτου’ που προσφέρει: «Θεέ μου τον μαρκήσιο ντε Σαδ να αγαπάς Είναι χρήσιμος στη ζωή και σε μας». Αναφέρεται στο: Μιχαήλ Σάββας, ‘Sade Breton Τρότσκι Κάλας. Τόποι ενός μεσημβρινού…ό.π., σελ. 230.

[5] Η απεύθυνση και η παραδοχή «για σένα» παραμένει αμφίσημη, αρσενική όσο και θηλυκή, ερωτική και αναφορική, ‘τραύμα’, και κάτοπτρο, σαφής προτίμηση και ‘τιμωρία’ δια της ‘ευχαρίστησης’.

[6] Αναφέρεται στο: Μιχαήλ Σάββας, ‘Sade Breton Τρότσκι Κάλας. Τόποι ενός μεσημβρινού…ό.π., σελ. 230.

[7] Ο Μαρκήσιος Ντε Σαντ, εκ-βάλλει πέραν της ‘ηθικολογικής του δαιμονολογίας’, πέραν του κοινωνιο-γενετικού, ‘και τώρα, πότε;’. Οι διαστάσεις των ‘Σοδόμων, είναι διαστάσεις δίχως ‘μάσκα’, πλέγμα νεωτερικής ‘φαντασμαγορίας’. Για έναν ιδιαίτερο «Επαναστατικό Σαδισμό» από πλευράς του ποιητή, κάνει λόγο ο Σάββας Μιχαήλ, τονίζοντας την διάσταση της «πάλης ενάντια στις μαζοχιστικές αυτοκαταστροφικές τάσεις που κινητοποιεί ο φασισμός, ιδιαίτερα στη ναζιστική του μορφή». Βλέπε σχετικά, Μιχαήλ Σάββας, ‘Sade Breton Τρότσκι Κάλας. Τόποι ενός μεσημβρινού…ό.π., σελ. 233.

[8] Ο λόγος του Νικόλα Κάλα, δια-ρρηγνύει τα σημαινόμενα της υποκειμενικής θέσης, προβαίνοντας στη συναρμογή της ‘ανα-σφάλειας’ και της ‘ευθραυστότητας’ πάνω στο πεδίο της ιστορίας, προσομοιάζοντας στην ‘αλλοίωση’ που εκκινεί από τον ‘εαυτό που δεν κρύβεται’, από τον σαδισμό της ‘γόνιμης’ ενσάρκωσης που πρωτίστως δεν ‘στερεί’, επιθυμώντας να ‘αγαπήσει’. Η ποίηση αναγνωρίζει την ‘αγάπη προς’, ενθυμίζοντας και ζητώντας, την ‘μητρική αγάπη’ την οποία δύναται να επι-φέρει η θέσπιση της πράξεως. Το «υλικό» των ποιημάτων του είναι «ετερόκλητο», το «σύνολο τους εξαρθρωμένο», προσθέτει ο Οδυσσέας Ελύτης. Βλέπε σχετικά, Κατσορίδας Δημήτρης, ‘ «Μα ποιος είναι τέλος πάντων αυτός» ο Νικόλαος Κάλας…ό.π.

[9] Βλέπε σχετικά, ‘Καστοριάδης Κορνήλιος, ‘Η Φαντασιακή θέσμιση της Κοινωνίας…ό.π. Η «ριζική φαντασία», έννοια βαθύτατα κοινωνιο-φιλοσοφική και κοινωνιο-ιστορική, δύναται να ‘θεσμίσει’, προβάλλοντας την κοινωνική ολότητα ως ‘σύνολο μοναδικοτήτων’.

[10] Αναφέρεται στο: Καστοριάδης Κορνήλιος, ‘Η Φαντασιακή Θέσμιση της Κοινωνίας…ό.π., σελ. 453. Ο Κορνήλιος Καστοριάδης αναφέρει ό,τι η «Lebenswelt του Χούσσερλ είναι αυτή η κοινωνικο-ιστορική θέσμιση των πραγμάτων και του κόσμου», η ζωτικότητα ως συνολιστική εν-συναίσθηση.

[11] Βλέπε σχετικά, ‘Γιάννης Ρίτσος. Στο Καρλόβασι της Σάμου, καλοκαίρι του 1987’, ‘Andro’, χ.χ., http://www.andro.gr/empneusi/giannis-ritsos-karlovasi-kalokairi/. Η Ριτσική ποιητική, ίδιο επίδικο ποίησης και ποιητικότητας, εκφράζει, με την δική της τροπικότητας βίωσης και ένταξης, τα συμβάντα του 20^ου αιώνα, του εκτατικού και όχι «σύντομου», κατά την διατύπωση του Βρετανού ιστορικού Eric Hobsbawm. Η ποιητική γλώσσα ‘διαμελίζεται’ σε έναν ‘κύκλο’ βαθιά τρομακτικών διε-ρωτήσεων που φέρουν προσίδια φρονήματα, ‘θυελλώδεις απεικονίσεις’ την αρχιτεκτονική του ‘υπάρχω δίχως συγκράτηση’: «Τι έδωσες; Τι πήρες;».

[12] Οι υπερρεαλιστικές συν-δηλώσεις καθίστανται εμφανείς στο έργο του Νικόλα Κάλα.

[13] Βλέπε σχετικά, Μιχαήλ Σάββας, ‘Sade Breton Τρότσκι Κάλας. Τόποι ενός μεσημβρινού…ό.π., σελ. 226.

[14] Για τις προεκτάσεις της Σορελιανής βίας, τον ‘ενθουσιασμό’ της ‘αυτο-θυσίας’ που ενέχει, τον πολιτικο-θεωρητικό τρόπο με τον οποίο επηρέασε την περί βίας θεώρηση του Walter Benjamin, βλέπε σχετικά, Γκιούρας Θανάσης, ‘Ελευθερία και Ιστορία. Με βασική αναφορά τις θέσεις για την έννοια της ιστορίας του Walter Benjamin’, Εκδόσεις ΚΨΜ, Αθήνα, 2012.

[15] Αποκτά ιδιαίτερο αναλυτικό ενδιαφέρον η ‘συν-διαλλαγή’ της ποιητικής του Νίκολα Κάλας, έτσι όπως προβάλλεται επί των ‘Δέκα Εντολών’ (ο έρωτας ως ‘απελευθέρωση’ από τους Βιβλικούς ‘στεναγμούς’), των Θεϊκών Εντολών ‘Είναι’ που συγκροτούν και συντάσσουν ‘γραμματικά’ τον ‘λαό του Ισραήλ’, με την αντίληψη του Θάνου Λίποβατς, ευρύτερα, για την Βίβλο (Οι ‘Δέκα Εντολές’ ως ίδια συμπύκνωση, στο ‘σημείο-μηδέν’, στο σημείο-έκθεση, της Βιβλικής γλώσσας που κοινοποιείται λιτά και αισθαντικά), υπό το πλαίσιο αναφοράς της από τον Σταύρο Ζουμπουλάκη, εν είδει ιστορικού-θρησκευτικού ορισμού, για μία Βίβλο που ‘εξεγείρεται’ εναντίον της ‘Επωδυνότητας’ ως πειρασμού σε όλες τις εκφάνσεις της: «Η Βίβλος είναι η διαρκής εξέγερση έναντι του κακού σε όλες τις μορφές του». Βλέπε σχετικά, Ζουμπουλάκης Σταύρος, ‘Ο Θάνος Λίποβατς ως χριστιανός στοχαστής’, στο: Ζουμπουλάκης Σταύρος, (επιμ.), ‘Χριστιανοί στον δημόσιο χώρο. Πίστη ή πολιτιστική ταυτότητα;’, Βιβλιοπωλείον της Εστίας’, Αθήνα, 2010, σελ. 72.

[16] Αναφέρεται στο: Μιχαήλ Σάββας, ‘Sade Breton Τρότσκι Κάλας. Τόποι ενός μεσημβρινού…ό.π., σελ. 231. Η ‘ίαση’ αποτυπώνει την θέσμιση, την ‘άτυπη’ θέσμιση της υπερβατολογίας επί του νόμου που δεν αξιώνει θρησκευτικές όψεις.

[17] «Πόσο τρομάζει και πόσο ερεθίζει το σώμα», το ένα σώμα, σύμφωνα με την αναλυτική των Deleuze και Guattari. Αναφέρεται στο: Γαλάνης Βαγγέλης, Γίγνεσθαι (μη) φασίστας. Μια ψυχοδυναμική-πολιτισμική θεώρηση’, στο: Καλεράντε Ευαγγελία, Βαμβακίδου Ιφιγένεια & Σολάκη Ανδρομάχη, (επιμ.), ‘Από τη Ρόζα Λούξεμπουργκ στο τερατώδες είδωλο της Ευρώπης. Οι παθογένειες του καπιταλιστικού συστήματος’, Εκδόσεις Επέκεινα, Τρίκαλα, 2016, σελ. 94.

[18] Βλέπε σχετικά, Μιχαήλ Σάββας, ‘Sade Breton Τρότσκι Κάλας. Τόποι ενός μεσημβρινού…ό.π., σελ. 238.

[19] Βλέπε σχετικά, Τσέχος Ηλίας, ‘Τα λέμε με τον Σωτήρη Παστάκα’, Ποιητική Συλλογή, ‘Ελεύθερες Εξορίες’, Βέρμιο, 2018, Ψηφιακή Έκδοση, file:///C:/Users/SYMEON/Downloads/%CE%97%CE%9B%CE%99%CE%91%CE%A3-%CE%A4%CE%A3%CE%95%CE%A7%CE%9F%CE%A3-%CE%B5%CE%BB%CE%B5%CF%85%CE%B8%CE%B5%CF%81%CE%B5%CF%82-%CE%B5%CE%BE%CE%BF%CF%81%CE%B9%CE%B5%CF%82%20(7).pdf. Σελ. 13. Στα πεδία του «διορισμένου θανάτου», του συμβολισμού της ‘αισθητής υπεροχής και ιστορικής ‘γνώσης’ και ‘γνώμης’, στα βάθρα της ταυτολογίας, και της εξουσιαστικής δόμησης, υπεισέρχεται εντατική η ποιητική λογοθετικότητα του Νίκολα Κάλας, εκ-ζητώντας το εξεγερσιακό σημαίνον της ‘μη-λύπης’. Η ‘μη-λύπη’ αποτελεί δυνητική ‘εξεγερσιακότητα’.

[20] Βλέπε σχετικά, Ζουμπουλάκης Σταύρος, ‘Ορθόδοξη Εκκλησία και Ιεραποστολή….ό.π., σελ. 123.

[21] Αναφέρεται στο: : Γαλάνης Βαγγέλης, Γίγνεσθαι (μη) φασίστας. Μια ψυχοδυναμική-πολιτισμική θεώρηση…ό.π., σελ. 97. Η λέξη αποτελεί ‘ακρόαση’.