Γ. Τζαβάρα «Ανθολόγιο Αισθητικής»

Το βιβλίο του Γ. Τζαβάρα «Ανθολόγιο Αισθητικής» συνιστά μια ακόμη έξοχη εκδοτική πράξη των εκδόσεων Gutenberg, αλλά και ένα ακόμη θαυμάσιο βιβλίο του γνωστού έλληνα διανοητή και πανεπιστημιακού. Ο Τζαβάρας προτάσσει του ανθολογίου μια συνοπτική πλην όμως εύχρηστη και κατατοπιστική εισαγωγή, η οποία, …δόξα τω Θεώ που μεριμνά λιγουλάκι για την Ελλάδα, έχει κι έναν πρακτικό, επιτέλους, χαρακτήρα κι επίσης παραινεί και παροτρύνει προς μια γόνιμη ΧΡΗΣΗ του ανθολογίου από τους αναγνώστες. Η έκδοση συνοδεύεται από χρησιμότατο επίμετρο και ικανοποιητική βιβλιογραφία. Το ανθολόγιο χωρίζεται σε τρία μέρη, καλύπτοντας το θέμα από την αρχαιοελληνική και ρωμαϊκή αισθητική, μέχρι την αισθητική των Μέσων Χρόνων και του Βυζαντίου και φυσικά τη νεότερη και σύγχρονη αισθητική θεωρία. Το βιβλίο συμβάλλει εξαιρετικά και παιδευτικά στη φιλοσοφική μόρφωση των ελλήνων. Τιτάνες της σκέψης που έχουν συλλογισθεί πάνω στο θέμα ανθολογούνται με τρόπο δημιουργικό, ώστε τα υπό πραγμάτευση επιμέρους θέματα να εμπεδώνονται γόνιμα στη συνείδηση του αναγνώστη. Σταχυολογώ, επιτροχάδην, κάποια από τα ιλιγγιώδη αυτά ονόματα : Ηράκλειτος, Εμπεδοκλής, Δημόκριτος, Πλάτων, Αριστοτέλης, Πλωτίνος, Μεγ. Αθανάσιος, Βασίλειος ο Μέγας, Αυγουστίνος, Διονύσιος Αρεοπαγίτης, Ακινάτης, Σπινόζα, Λάιμπνιτς, Καντ, Χέγκελ, Νίτσε, Φρόυντ, Χάιντεγκερ. Ο Τζαβάρας, στην εισαγωγή του, εκθέτει τον προβληματισμό σχετικά με την έννοια του Ωραίου και της  Τέχνης, όμως δεν παραλείπει να θίξει και την έννοια του καλλιτέχνη. Αυτό, θεωρώ, είναι εξαιρετικά εύστοχο. Τονίζω, εμφατικά, τη θέση του Τζαβάρα (βλ.σελ. 23) ότι «…καλείται το κατεξοχήν υπόβαθρο της Αισθητικής, η αίσθηση (κυρίως το μάτι και το αυτί), να συνεργαστεί με τη νόηση σε έναν ενδεχόμενο διάλογο.», που ενισχύει τα εκτεθέντα σε πρόσφατη έρευνά μου σχετικά με το Μέτρο σε σχέση με τον οφθαλμό (βλ. https://www.academia.edu/24255390/ και https://www.academia.edu/20001770/). Πρόκειται, κοντολογίς, για ένα εύχρηστο παιδαγωγικό βιβλίο, ένα εξαιρετικά ευχάριστο, αναγνωστικά, κείμενο. Τα σχόλια είναι ελάχιστα, ωστόσο χρήσιμα, και προπαντός δεν επιβαρύνουν τα λήμματα που ανθολογούνται. Η σκέψη της ανθολόγησης αισθητικών κειμένων δεν ανήκει στον Τζαβάρα. Άλλωστε, ο ίδιος αναφέρει : «Το παρόν Ανθολόγιο Αισθητικής δεν είναι το πρώτο ούτε το τελευταίο του είδους του» (σελ.167). Ωστόσο, το θετικότατο είναι η πρόταση του Τζαβάρα για μιαν ελληνική συμβολή στο θέμα : «Ενδείκνυται, λοιπόν, μια σύγκριση και μια αντιπαράθεση με παρόμοια βιβλία.», (σελ. 167). Το Ανθολόγιο, για όσους δεν μπορούν να δουν ή δυσκολεύονται να αντιληφθούν την άρρηκτη σχέση Φιλοσοφίας-Τέχνης, ξεκινά με σαπφικό απόσπασμα και το αναφέρω αυτό, ιδιαίτερα, καθώς το παρόν κείμενο γράφεται σε στήλη λογοτεχνικού περιοδικού. Άλλωστε, ο Adorno το λέει ξεκάθαρα και δίχως περιστροφές: «Κάθε έργο τέχνης χρειάζεται για την πλήρη κατανόησή του τη θεωρητική σκέψη και κατά συνέπεια τη φιλοσοφία…»,(βλ.σελ. 158).Θεωρώ το βιβλίο κληροδότημα του Τζαβάρα στη φιλοσοφική παιδεία μας κι ελπίζω να εκτιμηθεί όπως του αξίζει, εντασσόμενο στα εγχειρίδια της μέσης εκπαίδευσης. Δεν θα κρίνω εδώ τη λημματογράφηση, ούτε φυσικά και τις γνώμες περί Αισθητικής των ανθολογουμένων διανοητών. Αφήνω τον αναγνώστη να απολαύσει, κυριολεκτικά, μόνος του την ύλη του βιβλίου. Να την απολαύσει αναγνωστικά και στοχαστικά. Εξαίρεση κάνω μόνον για το πρώτο λήμμα, εκείνο της Σαπφούς, που μέσα στην απλότητά του και στην απλή ποιητική του ματιά θέτει ένα ολόκληρο βουνό προβληματικής. Πιθανόν έτσι, να μπορέσει ο αμύητος, ίσως, στο θέμα αναγνώστης να αντιληφθεί και κυρίως να αισθανθεί τη μέγιστη σοβαρότητα του Αισθητικού προβλήματος: «ο μεν γαρ κάλος όσσον ίδην πέλεται <κάλος>, ο δε κάγαθος αύτικα και κάλος έσσεται» (σελ.29), και στη μετάφραση του Τζαβάρα: «Ένας ωραίος είναι μόνο στην εμφάνιση ωραίος, ενώ ένας καλός είναι συνάμα και ωραίος».

_

γράφει ο Στάθης Κομνηνός