Το βιβλίο «Ο δαίμων της μεσημβρίας, μια ανατομία της κατάθλιψης», του Andrew Solomon (ακαδημαϊκός, δημοσιογράφος, συγγραφέας), αποτελεί μία από τις πληρέστερες μελέτες για την κατάθλιψη, το άγχος και τον σύγχρονο τρόπο ζωής. Ο συγγραφέας με μια αφοπλιστική ειλικρίνεια, περιγράφει, με αφορμή το προσωπικό του βίωμα της κατάθλιψης, τις αιτίες της νόσου, τις εμπειρίες ανθρώπων που παλεύουν όλη τη ζωή τους με την κατάθλιψη και μας μεταφέρει από την αρχαία Ελλάδα και τις αντικαταθλιπτικές μεθόδους του Ιπποκράτη, στην χριστιανική παράδοση που συνέβαλλε στις σύγχρονες αντιλήψεις της νόσου και τις μεταμοντέρνες γαλλικές θεωρίες.

Δεν έχει καμία σχέση με αμφιβόλου ποιότητας βιβλία αυτοβοήθειας και δικαίως βραβεύτηκε με το National Book Award στις ΗΠΑ το 2001. Ο συγγραφέας πέρα από τις προσωπικές του οδυνηρές και σκληρές εξομολογήσεις, εστιάζει αποτελεσματικά και με επιστημονική αξιοπιστία σε όλες τις πλευρές της κατάθλιψης. Εξετάζει την εκδήλωση της νόσου σε διαφορετικούς πολιτισμούς και κοινωνίες και συνομιλεί μέσω μιας άμεσης ευαισθησίας με έγκλειστους ψυχιατρικών ιδρυμάτων αλλά και με φτωχούς αγρότες και εμπόλεμους αγροτικούς και αστικούς πολιτισμούς σε διάφορα μέρη του κόσμου.

Αναλύει το πολυδιάστατο φαινόμενο της κατάθλιψης μέσα από την ιστορική, κοινωνική, βιολογική, χημική και ιατρική διάστασή του, συνομιλώντας με επιστήμονες, αξιολογώντας τις διάφορες σύγχρονες θεραπευτικές μεθόδους και καταθέτει προσωπικές μαρτυρίες ασθενών που επέλεξαν μετά από πολύχρονες και βασανιστικές μάχες με την κατάθλιψη, τις ακραίες μεθόδους της ηλεκτροσπασμοθεραπείας ή της εγκεφαλικής χειρουργικής επέμβασης.

Χωρίς προκαταλήψεις, μελετά τις πολιτικές προεκτάσεις της διάγνωσης και της θεραπείας, την ανακούφιση πολλών καταθλιπτικών μέσα από τη θρησκεία και τη δύναμη της υποβολής, εστιάζοντας πάντοτε στο ρόλο κλειδί που κατέχει η αγάπη, η υποστήριξη, η υπομονή και η θέληση. Ξεκινά την έρευνά του από περασμένους αιώνες όπου οι καταθλιπτικές συμπεριφορές αποδίδονταν σε κάποιου είδους τρέλα, όπου ακόμη και η ήπια κατάθλιψη αντιμετωπιζόταν με εγκλεισμό και απομόνωση αλλά παραμένει μακριά από καταστροφολογίες, ηθικολογίες και θεωρίες πανικού, εξετάζοντας το γεγονός ότι τα «σκοτάδια» κάποιων ανθρώπων είναι εντονότερα και συχνότερα από κάποιων άλλων.

Ο Solomon, μέσω των συνεντεύξεων με κορυφαίους επιστήμονες, παρασκευαστές φαρμάκων, πολιτικούς, κοινωνιολόγους, ψυχιάτρους, βιολόγους, εναλλακτικούς θεραπευτές και φιλοσόφους, αποζητά και πετυχαίνει μια ολοκληρωμένη κατατοπιστική μελέτη που δύσκολα αφήνει απορίες αναπάντητες, συνθέτοντας αυτό που ο ίδιος υποστηρίζει, ότι δηλαδή η ανάλυση και η γνώση για την κατάθλιψη εξετάζει τελικά το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος και ποια σαρωτικά συναισθήματα αγγίζουν τον ασθενή και τους γύρω του.

Ο συνδυασμός της προσωπικής εξομολόγησης με την επιστημονική και πολιτισμική προσέγγιση, προσφέρουν στον αναγνώστη ένα έργο ανθρώπινο αλλά και χιουμοριστικό που περιγράφει την κατάθλιψη και τις διάφορες εκφάνσεις του ανθρώπινου ψυχισμού δίνοντας πολύτιμα εργαλεία μεθοδολογίας για την κατανόηση των καταθλιπτικών διαταραχών. Αναλύει τις εξελικτικές θεωρίες της λειτουργίας της κατάθλιψης, τους πολυδιάστατους δεσμούς της με τις εξαρτήσεις όπως το αλκοόλ και τα ναρκωτικά, με τη βία, τις πιθανολογούμενες αιτίες της και τις θεραπείες της.

Ο Solomon, ταξίδεψε σε πολλές χώρες ώστε διαφορετικές εμπειρίες, διαφορετικών ανθρώπων, ποικίλων προσωπικών και κοινωνικοοικονομικών συνθηκών να δώσουν μαρτυρίες ενός αξιόπιστου φάσματος. Καταλήγει στο ότι κανείς δεν θα έπρεπε να περνά μόνος την επίπονη δοκιμασία της κατάθλιψης παρόλο που στην ουσία της βιώνεται μοναχικά. Πολλοί άνθρωποι οι οποίοι παλεύουν συνεχώς με την κατάθλιψη δηλώνουν πως μέσα από τη νόσο τους, όχι μόνο βγήκαν πιο δυνατοί αλλά είχαν τον απαραίτητο χρόνο αποστασιοποίησης από την ζωή τους προκειμένου να επανέλθουν πιο ζωτικοί και λειτουργικοί.

Πολύ σημαντικό: ο συγγραφέας κάθε τόσο με διακριτικό αλλά ταυτόχρονα δυνατό τρόπο προσπαθεί να υπενθυμίζει ότι κάποιες καταθλίψεις επιστρέφουν. Και αυτός είναι ο φόβος τόσο των καταθλιπτικών όσο και του περιβάλλοντός τους. Αναφέρεται στην παντοδυναμία των ενοχών και του στίγματος όταν ατυχώς άνθρωποι με κατάθλιψη κατηγορούνται ως «υπερευαίσθητοι» από τους φίλους και την οικογένεια, καταστάσεις που πληγώνουν και οδηγούν σε συναισθηματικούς φαύλους κύκλους. Ναι μεν, τα φάρμακα και η ψυχοθεραπεία βοηθούν στο να ξαναανακαλύψει ο πάσχων τον εαυτό του και τις δυνατότητές του, αλλά ο φόβος της εγκατάλειψης από τους οικείους στο επόμενο καταθλιπτικό επεισόδιο παραμένει και είναι ισχυρότατος.

Πολλοί παράγοντες μπορούν να πυροδοτήσουν μια κατάθλιψη και το μήνυμα του βιβλίου δεν είναι η εύκολη συγκίνηση, αλλά το χιούμορ, το οποίο λειτουργεί λυτρωτικά, η αισιοδοξία και πάνω απ’ όλα η ελπίδα. Αναρωτιέται ο συγγραφέας, μήπως η σύγχρονη κοινωνία, μας παραδίδει φορτία που η ανθρώπινη βιολογική εξελικτική θεωρία δεν δύναται να κουβαλήσει και εφεύρει το ανθρώπινο μυαλό την κατάθλιψη ως άμυνα και κραυγή βοήθειας με σκοπό την μείωση των εξοντωτικών ρυθμών και την απαίτηση μιας γενικότερης προσωπικής και κοινωνικής αλλαγής;. Εκεί ακριβώς, εξετάζονται οι επίπονες σωματικές προεκτάσεις της κατάθλιψης και η ανάγκη της λεκτικής επικοινωνίας, της παραδοχής δηλαδή του προβλήματος αλλά και της μάχης των διαφόρων φαρμακευτικών αγωγών με την εφαρμογή της ψυχοθεραπείας.

Καταλήγοντας στο ότι η κατάθλιψη πρέπει να πάψει ν’ αποτελεί μια «ξένη χώρα» και να διαφωτιστεί η λεπτή γραμμή βιώματος και θεωρίας, ο Solomon μας προσφέρει ένα απολαυστικό επιστημονικό ανάγνωσμα που δίνει έναυσμα για περαιτέρω ανάπτυξη των γνώσεών μας για τις καταθλιπτικές διαταραχές και την δια παντός εξαφάνιση του κοινωνικού στίγματος.

_

γράφει η Ιωάννα Μπαλάφα