–

γράφει η Βάλια Καραμάνου

–

Η Άνοιξη, ως περίοδος Αναγέννησης και άνθησης, συχνά αποτελεί συνώνυμο της ζωής και της ευτυχίας. Ωστόσο, καμιά γέννα δεν προκύπτει χωρίς ωδίνες και μάλιστα – σε ορισμένες περιπτώσεις- ο πόνος ξεπερνά κατά πολύ και επισκιάζει την ακμή της φυσικής ομορφιάς. Υπάρχουν και εκείνες οι περιπτώσεις της «πληγωμένης» Άνοιξης, τόσο σε προσωπικό, κοινωνικό ή και εθνικό επίπεδο. Άλλωστε, από προσωπική εμπειρία πια, βιώνει όλος ο πλανήτης σχεδόν την δεύτερη κατά σειρά «μαύρη» άνοιξη, λόγω της πρόσφατης πανδημίας.

Ας δούμε λοιπόν κάποιες ανάλογες περιπτώσεις Άνοιξης, όπως αυτές αποτυπώνονται στην Ποίηση:

 Ο Τ.Σ.Έλιοτ στην «Έρημη Χώρα» δηλώνει πως:

«Ο Απρίλης είναι ο μήνας ο σκληρός, γεννώντας

Μες απ’ την πεθαμένη γη τις πασχαλιές, σμίγοντας

Θύμηση κι επιθυμία, ταράζοντας

με τη βροχή της άνοιξης ρίζες οκνές.»

ενώ η Κική Δημουλά αναφέρει ενδεικτικά:

«Όλα τα ποιήματά μου για την άνοιξη

ατέλειωτα μένουν.

Φταίει που πάντα βιάζεται η άνοιξη,

φταίει που πάντα αργεί η διάθεσή μου.

Γι αὐτὸ αναγκάζομαι

κάθε σχεδόν ποίημά μου για την άνοιξη

με μια εποχή φθινοπώρου

ν ἀποτελειώνω»….

Υπάρχουν και εκείνες οι περιπτώσεις, που η απουσία του ποθητού Υποκειμένου γίνεται ακόμα πιο επώδυνη και αισθητή, καθώς αντιπαραβάλλεται στην ομορφιά της φύσης που οργιάζει και επιζητά το ζευγάρωμα. Έτσι η Μαρία Πολυδούρη κραυγάζει:

«Άνοιξη! Ο ήλιος χρυσαφιού πλημμύρα. Μάγια, μύρα / παντού και σ’αγαπώ, σε καρτερώ. / Βραδύνεις κ’ υποψιάζομαι, ζηλεύω, δεν σου πήρα / όλης σου της ψυχής το θησαυρό. / Τα λόγια σου! Ω, τα λόγια σου, μια υπόσχεση που καίει / μια υπόσχεση που αργεί πολύ ναρθή. / Τ’ ακούω παντού, δεν παύουνε. Μέσα τους κάτι κλαίει, / μέσα τους τρέμει η αγάπη σου, προτού μοιραία χαθεί. / Τα λόγια σου με μέθυσαν τη μέθη του θανάτου / κι’ ακόμα δεν εσίγασαν. Μιλούν / και με τρελλαίνουν, με μεθούν, με φέρνουν πιο σιμά σου, / ενώ πιο ακαταμάχητα στην ύπαρξη καλούν…»

Ο Γιάννης Ρίτσος στοχάζεται επίσης πάνω στην απουσία του υποκειμένου από τη γιορτή της άνοιξης και με έντονο λυρισμό προτρέπει σε δεύτερο ενικό, σαν αν απευθύνεται σε κάποιον, να γίνει μέρος όσων συμβαίνουν τριγύρω. Γράφει στην ποιητική συλλογή «Οι γειτονιές του κόσμου»:

« Σκέψου η ζωή να τραβάει το δρόμο της, και συ να λείπεις, να ‘ρχονται οι Άνοιξες με πολλά διάπλατα παράθυρα, και συ να λείπεις, να ‘ρχονται τα κορίτσια στα παγκάκια του κήπου με χρωματιστά φορέματα, και συ να λείπεις,

 οι νέοι να κολυμπάνε το μεσημέρι, και συ να λείπεις, ένα ανθισμένο δέντρο να σκύβει στο νερό».

Πέρα όμως από το επίπεδο των προσωπικών συναισθημάτων του ποιητή, που κατακλύζεται από μελαγχολία, υπάρχει και κάτι ακόμα πιο ψηλά από τούτα τα όρια. Είναι εκείνη η Άνοιξη που στάζει αίμα, δυστυχία και μυρίζει θάνατο, όπως περιγράφεται μέσα από τις σελίδες του Μίλτου Σαχτούρη. Πρόκειται για μια διαφορετική Άνοιξη στην καρδιά του εμφυλίου πολέμου. Εδώ βλέπουμε τα σύμβολα της ζωής, όπως η κοπέλα, το σύννεφο και τα λουλούδια ή τα δέντρα να αιμορραγούν σφαγμένα, όπως τα αμέτρητα αθώα θύματα. Άλλωστε δεν επιλέγονται διόλου τυχαία τα γαρίφαλα και τα κυπαρίσσια που στολίζουν συνήθως τάφους:

«Η πληγωμένη άνοιξη»

Η πληγωμένη Άνοιξη τεντώνει τα λουλούδια της

οι βραδινές καμπάνες την κραυγή τους

κι η κάτασπρη κοπέλα μέσα στα γαρίφαλα

συνάζει στάλα στάλα το αίμα

απ’ όλες τις σημαίες που πονέσανε

από τα κυπαρίσσια που σφαχτήκαν

για να χτιστεί ένα πύργος κατακόκκινος

μ’ ένα ρολόγι και δυο μαύρους δείχτες

κι οι δείχτες σα σταυρώνουν θα ’ρχεται ένα σύννεφο

κι οι δείχτες σα σταυρώνουν θα ’ρχεται ένα ξίφος

το σύννεφο θ’ ανάβει τα γαρίφαλα

το ξίφος θα θερίζει το κορμί της

Στο ίδιο πεσιμιστικό κλίμα κινείται και ο Γιώργος Σεφέρης στο ποίημά του “ΆΝΟΙΞΗ Μ.Χ.”, που στηλιτεύει την απόφαση των ηγετών της Τσεχοσλοβακίας -των γερόντων- το 1939 να ενδώσουν στην απαίτηση του Χίτλερ, χωρίς να προβάλουν την παραμικρή αντίσταση, σφραγίζοντας έτσι τνη μοίρα όλων των πολιτών τη χώρα τους. Επισημαίνεται λοιπόν η βαρύτητα του λάθους τους και, παραλλήλως, παρουσιάζεται προσωποποιημένη η δυναμική εκείνη διάθεση των ανθρώπων για αντίσταση απέναντι σε κάθε προσπάθεια στέρησης της ελευθερίας τους, που κινείται πέρα και πάνω από την αντίληψη των ηττοπαθών «γερόντων». Η υπερβατική ιδέα της Ελευθερίας ενσαρκώνεται σαν γυναικεία μορφή που ωστόσο απέχει πολύ από την παθητική κατάσταση της λυπηρής και άνευ όρων παράδοσης:

«Και φύγαν σαν αγάλματα

κι αφήσαν πίσω τους σιγή

που δεν την έκοψε σπαθί

που δεν την πήρε καλπασμός

μήτε η φωνή των άγουρων.

Κι ήρθε η μεγάλη μοναξιά

κι ήρθε η μεγάλη στέρηση

μαζί μ’ αυτή την άνοιξη

Κι είδα το στήθος της γυμνό

τη μέση και το γόνατο

πως βγαίνει απ’ την παιδωμή

να πάει στα επουράνια

ο μάρτυρας ανέγγιχτος

ανέγγιχτος και καθαρός.

Έγινε λίμνη η μοναξιά

έγινε λίμνη η στέρηση

ανέγγιχτη κι αχάραχτη.»

Ακουλουθεί άλλη μια ματωμένη Άνοιξη, εκείνη των Ελεύθερων Πολιορκημένων του Διονύσιου Σολωμού. Στην περίπτωση αυτή αποτυπώνεται όλη η σπαρακτική ομορφιά της φύσης, που λειτουργεί ως ύψιστος Πειρασμός απέναντι στους Έλληνες που είναι αποφασισμένοι να θυσιαστούν για την πατρίδα τους. Στον αντίποδα, η Φύση τους δείχνει έμπρακτα πόσο όμορφη είναι η ζωή, τα χρώματα των λουλουδιών, οι μεθυστικές οσμές, οι ήχοι που αντηχούν γλυκά στα τρεχούμενα νερά, στα κελαϊδίσματα των πουλιών και στον βόμβο των εντόμων που μιλούν για ένωση, γονιμοποίηση, έρωτα. Και μέσα σ’ αυτό το μαγευτικό τοπίο αναδύεται ένα απειλητικό ολοστρόγγυλο φεγγάρι, προπομπός άλλης μιας γυναικείας ιδεατής μορφής που υψώνεται υπερφυσικά μέσα από το νερό ως οπτασία. Όλα ετούτα είναι μια ακραία αντίφαση στον θάνατο που γδέρνει τους Μεσολογγίτες, στην πείνα και στην εξαθλίωση του εγκλωβισμού τους και τους προτρέπουν να διαλέξουν την ζωή και όχι τον προαποφασισμένο θάνατο. Έτσι, ο τελευταίος αποκτά ακόμα μεγαλύτερη αξία, καθώς η θυσία τους γιγαντώνεται:

ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Γ΄, αποσπάσματα 6

«Έστησ’ ο Έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη,

Κι η φύσις ηύρε την καλή και τη γλυκιά της ώρα,

Και μες στη σκιά που φούντωσε και κλει δροσιές και μόσχους

Ανάκουστος κιλαϊδισμός και λιποθυμισμένος.

Νερά καθάρια και γλυκά, νερά χαριτωμένα,

Χύνονται μες την άβυσσο τη μοσχοβολισμένη,

Και πέρνουνε το μόσχο της, κι αφήνουν τη δροσιά τους,

Κι ούλα στον ήλιο δείχνοντας τα πλούτια της πηγής τους,

Τρέχουν εδώ, τρέχουν εκεί, και κάνουν σαν αηδόνια.

Εξ’ αναβρύζει κι η ζωή σ’ γη, σ’ ουρανό σε κύμα.

Αλλά στης λίμνης το νερό, π’ ακίνητό ‘ναι κι άσπρο,

Ακίνητ’ όπου κι αν ιδείς, και κάτασπρ’ ως τον πάτο,

Με μικρόν ίσκιον άγνωρον έπαιξ’ η πεταλούδα,

Που ‘χ’ ευωδίσει τς ύπνους της μέσα στον άγριο κρίνο.

Αλαφροίσκιωτε καλέ, για πες απόψε τι ‘δες`

Νύχτα γιομάτη θαύματα, νύχτα σπαρμένη μάγια!

Χωρίς ποσώς γης, ουρανός και θάλασσα να πνένε,

Ούδ’ όσο καν’ η μέλισσα κοντά στο λουλουδάκι,

Γύρου σε κάτι ατάραχο π’ ασπρίζει μες στη λίμνη,

Μονάχο ανακατώθηκε το στρογγυλό φεγγάρι,

Κι όμορφη βγαίνει κορασιά ντυμένη μες το φως του».

Πόσο αίμα λοιπόν μπορεί να στάξει μια «πληγωμένη» Άνοιξη; Πώς ο ζόφος μπορεί να υπάρξει ταυτόχρονα με την ομορφιά της φύσης στην πιο γλυκιά της ώρα; Ο Παράδεισος και η Κόλαση μπορούν άραγε να συμπορευτούν; Όλα είναι δυνατά την ώρα της πιο επώδυνης και σκοτεινής Γέννας, που δίχως αίμα δεν γίνεται να φέρει στο φως νέα ζωή και ιδανικά. Γιατί για ν’ ανατείλει το καινούργιο πρέπει να πεθάνει το παλιό. Έτσι δεν νοείται ζωή χωρίς θάνατο, Άνοιξη χωρίς Χειμώνα.