Η παλαιότερη δυσπρόσιτη τέχνη έγινε με μιας άμεσα αντιληπτή από το κοινό, όχι ως τέχνη που συμβάλλει στις αγωνίες θέτοντας ερωτήματα ή προκαλώντας κρίσεις, αλλά ωθώντας ή διατυπώνοντας λαϊκίστικες εκδοχές της (ενίοτε κι αντιγράφοντας το παρελθόν). Οι εύπεπτες θεματικές και η καταναλωτική αντίληψη αποτέλεσαν τις κύριες αναπηρίες της μεταμοντέρνας τέχνης ως την εποχή της κρίσης.

Ωστόσο, αμέσως μετά το 2004 (με το ολυμπιακό αποκορύφωμα του εμπορευματοποιημένου κιτς και του λαϊκίστικου πολιτισμού) αναδύεται μια νέα καλλιτεχνική -και ποιητική- γενιά. Χαρακτηριστικό των νέων καλλιτεχνών δεν είναι η χρονική συγκυρία, αλλά η σταθερή αναφορά τους στην κοινωνία και η μεταξύ των τεχνών επικοινωνία.

Η κοινή συνισταμένη τους είναι οι κοινωνικές αναφορές. Η ύφεση (που εμφανίζεται μετά το 2004), οι υπαρξιακές αγωνίες (στο υπερκαταναλωτικό περιβάλλον μετά το 1990), η αξιακή κρίση και η άρνηση του lifestyle είναι τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά της νέας καλλιτεχνικής γενιάς.

Ας σημειώσουμε ότι ο Κώστας Βούλγαρης βλέπει μεν μία νέα ποιητική τάση με αφετηριακή ημερομηνία το 1989, αλλά όχι γενιά. Και τούτο επειδή κατά τη γνώμη του, οι ποιητές μένουν στο ατομικό τους σύμπαν. Ωστόσο, σήμερα βλέπουμε τους ποιητές να μετέχουν στα κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα. Έχοντας βήμα έκφρασης σε εναλλακτικά μέσα επικοινωνίας, τοποθετούνται πολιτικά, συμμετέχουν σε κινήματα (κοινωνικά, περιβαλλοντικά, πολιτιστικά, δυναμικά και μη).

Ο παλιός υπαρξιακός πυρήνας με το ατομοκεντρικό στοιχείο εξορίζεται και εισάγεται η κοινωνικοϋπαρξιακή διάσταση στην ποίηση. Τα προβλήματα των ανθρώπων ως κοινοτικό σύνολο επανέρχονται στο ποιητικό κέντρο (προβλήματα που γιγάντωσε ή ανέδειξε η κρίση είτε τα άπλωσε σε όλο τον κοινωνικό ιστό). Ο κοινωνιοκεντρικός πυρήνας της νέας γενιάς δείχνει μια αυτονόμηση από τους μύθους του παρελθόντος. Βρίσκεται μακρύτερα από τα εθνοκοινοτικά χαρακτηριστικά της γενιάς του ’30, απέχει από την αριστερή επική διάσταση του παρελθόντος.

Οι κοινωνικές αναφορές (που εντείνονται όσο η οικονομική κρίση βαθαίνει) συνδυάζονται με την αναζήτηση σε νέες φόρμες. Ο στίχος απλοποιείται, γίνεται πιο άμεσος, πιο ευθύς. Με την υποστήριξη της προφορικότητάς του μήνυμα εκφράζεται πιο δυναμικά.

Σημαντικό είναι ότι τα πεζολογικά στοιχεία της προηγούμενης περιόδου αναιρούνται προς όφελος του στίχου. Αν και η ποιητική γλώσσα γίνεται πιο προφορική (πιο πεζή), ο στίχος μορφικά επανέρχεται. Άλλοτε θρυμματισμένος, άλλοτε πιο μεγάλος, εγκαταλείπει τις υπερδεκαπεντασύλλαβες αράδες, γίνεται πιο ποιητικός.

Ταυτόχρονα, οι ποιητές της γενιάς της κρίσης προσπαθούν να επικοινωνήσουν με την ποιητική παράδοση. Μεταχειρίζονται σύμβολα, μορφές και στυλ του παρελθόντος προσδίδοντας μία δημιουργική πνοή. Εικονοπλασία και σουρεαλιστικά στοιχεία συνδυάζονται με επιρροές από όλη τη νεωτερική ποίηση (Σολωμό, Κάλβο, Παλαμά, Καβάφη και Καρυωτάκη, Ελύτη, Σεφέρη, Λειβαδίτη και Σαχτούρη) πάντα στη βάση των κοινωνικών αναζητήσεων.

Αυτό όμως δε σημαίνει ότι το παρελθόν αναπαράγεται αυτό καθεαυτό, στείρα. Είναι ένας γόνιμος -υπό διαμόρφωση ακόμα- διάλογος με στοιχεία αμφισβήτησης, τόσο στα σύμβολα όσο και στη μορφή. Η πολλαπλότητα των επιρροών είναι τέτοια ώστε να καλύπτει ένα φάσμα ετερόκλητων πηγών ακόμα και στις επιλογές του ίδιου ποιητή. Ένα στοιχείο που φαίνεται σε μεγάλο βαθμό να ενώνει όλο αυτό το ψηφιδωτό των επιλογών, είναι μια πολύ συχνά παρατηρούμενη πολιτική απαίτηση, μια διάθεση για την πράξη της πολιτικής μέσα όμως από τη διαδικασία του ποιήματος.

Στην ουσία παρά τη μεγάλη ποικιλία ποιητικών υποκειμένων, αναδεικνύεται ένα "ποιητικό εμείς", ένας πληθυντικός του κοινωνικού ιστού. Αναδύεται ένα νέο αίτημα για δικαιοσύνη κοινωνική και σεβασμό στον Άνθρωπο και τις ανάγκες του. Λεκτικές ακροβασίες και συνθηματική ή αποφθεγματική διατύπωση (τύπου γκράφιτι), ειρωνεία κι οργή, αφηγηματική κυριαρχία και περιγραφή είναι μερικά χαρακτηριστικά μέσα για να εκφράσουν τούτο το εμείς.

Μάλιστα έχει παρατηρηθεί πως ως προς την μορφή οι νέοι ποιητές επιλέγουν μια εκ νέου αναζήτηση, με ξεχωριστά χαρακτηριστικά. Μια αλλαγή της φόρμας από συλλογή σε συλλογή, συχνά ακόμα και από ποίημα σε ποίημα, μια αποφυγή των διαδεδομένων μοντερνιστικών ή μεταμονερνιστικών ακροβασιών και παιχνιδιών ενώ συχνά καταλήγουν στην ασφαλή απλότητα της αφηγηματικής ουσίας. Έτσι συχνά συναντούμε στοιχεία εντελώς ετερόκλητα, έναν λόγο άλλες φορές κοφτό και απέριττο και άλλοτε ένα λόγο που θυμίζει τον θεατρικό διάλογο. Άλλοτε μια γλώσσα ειρωνική και καταγγελτική στην αμεσότητά και προφορικότητά της και άλλοτε κατασκευασμένη εσώστρεφα, επηρεασμένη από εκφάνσεις της ελληνικής γλώσσας σχεδόν ξεχασμένες όπως τα κείμενα της εκκλησίας και τα πατερικά κείμενα.

Αξίζει να επισημανθεί η σημασία που δίνεται στην εικόνα επανέρχεται (είτε ως άμεση εικονοπλασία με περιγραφική ποίηση είτε έμμεσα από την αφήγηση). Δίνεται μεγαλύτερη σημασία στο συναισθηματικό -έως λυρικό- στοιχείο, χωρίς να χάνεται το κοινωνικό μήνυμα.

Στην κοινωνική της προέλευση οφείλουμε να τη συνδέσουμε με τη δεύτερη μεταπολιτευτική γενιά (χωρίς τούτο να αποκλείει την εκπροσώπηση της πρώτης γενιάς) και τις προσπάθειες χειραφέτησης των μεσοαστών. Η υψηλή μόρφωση, η εύκολη επικοινωνία (μεταξύ τους και με τάσεις του εξωτερικού) και ο -πρόσφατος- οικονομικός στραγγαλισμός αποτελούν και τη βάσης της προβληματικής της.

Βέβαια, η κοινή ταξική καταγωγή των νέων ποιητών, δεν ταυτίζεται με ταξικό προβληματισμό. Η προβληματική της παραμένει κοινωνική και οικουμενική. Εκφράζει τα βιώματα, τις απόψεις και τις ανάγκες όλων των λαϊκών στρωμάτων μακριά από το μικροαστικό μεγαλοϊδεατισμό και τον ατομισμό της μεταπολιτευτικής κι υπερκαταναλωτικής περιόδου.

Σε μια εποχή που κυριαρχεί η εικόνα και η συνθηματολογία, η ποίηση είναι η μόνη τέχνη που δύναται να αντιτάξει το γνήσιο λόγο. Η λέξη ως το μόνο όπλο της είναι ο άλλος τρόπος να δούμε τον κόσμο. Και η γενιά της κρίσης με νέες μορφές και με τάσεις αμφισβήτησης αναδεικνύει την κοινωνική ένταση της κρίσης, φέρνει στο προσκήνιο την καταρρέουσα κοινωνία και συχνά την αγανάκτηση και την οργή των νέων καλλιτεχνών.

Η ποιητική συλλογή του Δήμου Χλωπτσιούδη "κατάστιχα" στο cosmotebooks ή το myebooks.gr

Και σε τούτο οφείλουμε να υπογραμμίσουμε την ως τώρα απουσία της νεώτερης γενιάς από τους επίσημους, τους κοσμικούς, κύκλους. Χωρίς δημόσιες σχέσεις, πολιτικοποιημένη (συχνότατα όχι κομματικοποιημένη), χορτάτη από μόρφωση, εθνικιστικό παρελθόν και μελοποιήσεις, χωρίς την ανάγκη βραβεύσεων, βρίσκει τη θέση της μέσα στην κοινωνία.

Αντιπαλεύει, τον -ψευδότιτλο τεχνοκρατικό- ορθολογισμό με την ευαισθησία ανθρώπων που (συμ)βιώνουν το κοινωνικό δράμα. Είναι οι αντιήρωες σε απάντηση του τεχνοκράτη-ήρωα, του οικονομολόγου-ηγέτη/πρωταγωνιστή. Η γενιά της κρίσης είναι το δεκανίκι του Ανθρώπου που παλεύει να σταθεί όρθιος.

Γιατί τελικά, σε χαλεπούς καιρούς οι ποιητές είναι αναγκαίοι…

Διαβάστε και το νεότερο δοκίμιο του Δήμου Χλωπτσιούδη

για τους "ποιητές της αγανάκτησης"

Μην ξεχνάτε πως το σχόλιό σας είναι πολύτιμο!