Facebook και ποίηση
_
γράφει ο Σίμος Ανδρονίδης
–
Πριν από λίγες ημέρες και πιο συγκεκριμένα στις 21 Μαρτίου εορτάστηκε η Παγκόσμια Ημέρα της Ποίησης που εν προκειμένω έχει καθιερωθεί από την UNESCO κατόπιν ελληνικών πρωτοβουλιών.
Ο συμβολικός και ίσως όχι τελετουργικός εορτασμός μίας τέτοιας ημέρας στο μέσο κοινωνικής δικτύωσης Facebook, εκτιμούμε θεωρητικώ τω τρόπω, πως αποτελεί έναν σχετικά ασφαλή δείκτη[1] για τη διερεύνηση του πως εορτάζεται την σημερινή εποχή αυτή η ημέρα. Αρχικά, μπορούμε να διακρίνουμε τυπολογικά τρεις κατηγορίες χρηστών (ένας ποιητής μπορεί κάλλιστα να είναι χρήστης του Facebook/Ποτέ άλλοτε η ποίηση δεν απέκτησε τέτοια διαθεσιμότητα όσο την εποχή των social media), που έσπευσαν να αναρτήσουν ποιήματα της δικής τους επιλογής στο Facebook.
Η πρώτη κατηγορία, όπως εμμέσως πλην σαφώς διεφάνη και πιο πάνω, είναι αυτή των εν ενεργεία ποιητών που μάλιστα έχουν στο ενεργητικό τους την έκδοση ποιητικών συλλογών, χωρίς εδώ να μας ενδιαφέρει εάν είναι πολλές ή λίγες οι συλλογές που έχουν εκδοθεί.
Κάποιοι εκ των ποιητών που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία συνήθως μοιράζονται ένα ποίημα στο δικό τους προσωπικό λογαριασμό (βλέπε Μάνια Μεζίτη, Λίνα Βατάντζη, Μαρία Σκουρολιάκου), ενώ άλλοι είτε επιλέγουν να αναρτήσουν ένα μεταφρασμένο ποίημα της αρεσκείας τους, είτε ένα ποίημα κάποιου αγαπημένου ποιητή. Έλληνα ή ξένου.
Και μία ποιήτρια της σύγχρονης γενιάς που αρέσκεται να αναζητεί και να ανακαλύπτει μοντερνιστικές ποιητικές φωνές του εξωτερικού κατά κύριο λόγο, επενδύοντας η ίδια πόρους στη διαδικασία της μετάφρασης, είναι η Λίνα Φυτιλή.
Σε αυτό το πλαίσιο, δύναται να αναφέρουμε πως η μοντερνιστική επιλογή συνεπάγεται τον συνειδητό αποκλεισμό από την λίστα των ‘προς δημοσίευση,’ ποιημάτων που ανήκουν σε ποιητές όπως οι Οδυσσέας Ελύτης, ο Γιώργος Σεφέρης, ο Κωνσταντίνος Καβάφης,[2] και την επιλογή ακόμη και τελείως άγνωστων στο ευρύ ποιητικό κοινό (άραγε, υπάρχει κάτι τέτοιο ή πρόκειται περί κατασκευής; ) ποιητικών φωνών και ποιημάτων.[3]
Λιγότεροι ποιητές αυτής της κατηγορίας αναρτούν ποιήματα σε διάφορες ποιητικές κοινότητες και ομάδες που έχουν συγκροτηθεί τα τελευταία χρόνια στο Facebook και περιλαμβάνουν πλήθος ‘πιστών’ ή ‘εραστών’ της ποίησης (κυρίως της ελληνικής/Ποιος ή ποιοι θα μπουν στον κόπο να δημιουργήσουν μία ομάδα αφιερωμένη στον Αμερικανό ποιητή Έζρα Πάουντ; ) απλών ενδιαφερόμενων που απλά ακολουθούν κάποιον φίλο ή φίλη, ατόμων που ακολουθούν απλά το ‘ρεύμα’ μη επιθυμώντας να μείνουν εκτός αυτού.[4]
Μία δεύτερη κατηγορία χρηστών που συν-εορτάζουν, εφόσον ο δημόσιος χαρακτήρας της δημοσίευσης δεν αίρεται για κάποιον λόγο, είναι οι χρήστες που μπορεί να δηλώνουν ‘λάτρεις’ της ποίησης και να εκμεταλλεύονται τον συμβολισμό της ημέρας (Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης)[5], σπεύδοντας να αναρτήσουν στο λογαριασμό τους και μόνο σε αυτόν, κάποιο ή και κάποια ποιήματα της αρεσκείας τους.[6]
Υπό αυτό το πρίσμα, σε αυτή την κατηγορία χρηστών εντοπίζουμε ό,τι ο Μ. Πέρι, ονομάζει «χαιρετισμό στους ποιητές».[7]
Χαιρετισμός που ειδικά στο σημείο που μας αφορά φέρει τη μορφή ανάρτησης του ποιήματος ενός αγαπημένου ποιητή που διαδραμάτισε ιδιαίτερο ρόλο στο να αποκτήσει χρήστης πληρέστερη εικόνα του κόσμου που μας περιβάλλει, στο να ερωτευθεί, να συγκινηθεί, να απαγγείλει δυνατά και να τραγουδήσει.
Σε μία τρίτη κατηγορία, ανήκουν όσοι είναι μέλη μίας ομάδας και επιλέγουν να αναρτήσουν κάποιο ποίημα εντός αυτής. Με την απαραίτητη υποσημείωση εδώ πως δεν φέρουν την ιδιότητα του ποιητή.
Η ανάρτηση ενός ποιήματος και ο δια-μοιρασμός του, συνιστούν τον πιο πρόσφορο τρόπο έκφρασης πίστης στην ποίηση, η οποία ανανεώνεται συμβολικά-τελετουργικά, ώστε να συνεχίσει και την επόμενη ημέρα. Που δεν είναι η Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης.
Η εν συνόλω ποιητική δραστηριότητα στο Facebook, μας προσφέρει μία καλή εικόνα της σύγχρονης ποιητικής παραγωγής και των ποιητικών ‘ρευμάτων’. Παρατηρώντας προσεκτικά αυτή τη δραστηριότητα, δεν διακρίναμε την ύπαρξη συγγενών παλαιών και καταξιωμένων ποιητών που να διαχειρίζονται κάποια σελίδα τους στο Facebook.
_____
[1] Δεν θα διστάσουμε να αναφέρουμε πως ο εορτασμός αυτής της ημέρας στο συγκεκριμένο μέσο κοινωνικής δικτύωσης, αποτελεί και σχετικά ασφαλή δείκτη για την αξιολόγηση της ποιότητας της σημερινής ποιητικής παραγωγής (ο αναγνώστης ας μην περιμένει από τον ποιητή Κώστα Θ. Ριζάκη να γράψει και αναρτήσει ποίημα του στο Facebook ειδικά για αυτήν την ημέρα), έτσι όπως καταγράφεται στο Facebook. Το οποίο Facebook, συνιστά πλέον συμβολικό-ποιητικό ‘τόπο’ στον οποίο συγκεντρώνονται και αρχειοθετούνται πάρα πολλά ποιήματα, ποιήματα τα οποία δύσκολα θα έπαιρναν τον δρόμο προς το τυπογραφείο. Το θεωρητικό ενδιαφέρον έγκειται εδώ στο γεγονός πως δεν δημοσιεύουν μόνο ποιήματα οι εκκολαπτόμενοι ποιητές, ή αλλιώς, οι wannabe ποιητές που έχουν αυξηθεί αισθητά τα τελευταία χρόνια. Αλλά, το ό,τι μπορούμε να συναντήσουμε ποιήματα ποιητών που αναζητούν την καθιέρωση, τη δυνατότητα να αποκτήσουν ορατότητα στα μάτια των κριτικών και της κριτικής, ώστε κάποιος εξ αυτών των κριτικών να καταπιασθεί με τον ποιητικό λόγο του wannabe ποιητή, την χαρά των likes που μπορεί να συγκριθεί με τη χαρά που προσφέρει η εύρεση των λέξεων που αθροιζόμενες μαζί, δημιουργούν ποίηση.
[2] Ως προς τον Αλεξανδρινό ποιητή, προκύπτει μία σημαντική αναντιστοιχία. Και τι σημαίνει κάτι τέτοιο; Σημαίνει πως ο Κωνσταντίνος Καβάφης είναι παραγνωρισμένος γενικά από χρήστες και από διάφορες ποιητικές ‘κοινότητες’ του Facebook, εν αντιθέσει με ό,τι συμβαίνει τα τελευταία χρόνια στην εν στενή εννοία (διακρίνουμε μεταξύ εν στενή εννοία και εν ευρεία εννοία δημόσιας σφαίρας, διότι στην τελευταία ανήκουν και τα χρήσιμα μέσα κοινωνικής δικτύωσης), δημόσια σφαίρα, εκεί όπου έχει αυξηθεί ο αριθμός των διαθέσιμων μελετών του ποιητικού του λόγου, με τις νέες θεωρητικές προσλήψεις και αναγνώσεις να εμπλουτίζουν τις γνώσεις μας πάνω στο Καβαφικό έργο. Στο Facebook από την άλλη, ούτε αναρτώνται πολλά ποιήματα του, ούτε διαβάζονται, ούτε και μελετώνται, με αποτέλεσμα να προκύπτει ένα γνωστικό κενό, όχι πλέον μεταξύ της αναγνωρισιμότητας που απολαμβάνει ευρύτερα ο Κωνσταντίνος Καβάφης και της αγνόησης του στο Facebook, αλλά, μεταξύ του χαμηλού βαθμού δημοφιλίας του ιδίου και του αντίστοιχου υψηλού ποιητών όπως ο Τάσος Λειβαδίτης. Για τον οποίο, ισχύει εν είδει υποθέσεως εργασίας, το εξής: Το βαθιά ευαίσθητο ποιητικό του ύφος στο οποίο και επενδύει, έχει ως απόρροια το να καθίσταται χωρίς καμία απολύτως δυσκολία από χρήστες που δεν ανήκουν στην Αριστερά (όπως κάποτε ο ίδιος ο ποιητής), στο εγκάρσιο σημείο όπου ο Λειβαδίτης και ο ποιητικός του λόγου ‘αποϊδεολογικοποιούνται’ δραστικά, φθάνοντας έως του σημείου να συμβάλλουν στη διαμόρφωση ενός πρωταρχικού ποιητικού κανόνα εντός του Facebook: ‘Ποίηση με τον άνθρωπο και για τον άνθρωπο.’ Τι είναι αυτό που ωθεί έναν εν ενεργεία ποιητή να θέλει να αναρτήσει ένα δικό του ποίημα; Η ανάγκη προσέλκυσης αναγνωστών και κατασκευής ποιητικού κοινού; Η υπόρρητη αγωνία μήπως μείνει πίσω και ξεχαστεί από γνωστούς και φίλους; Η αντίληψη πως η ποίηση πρέπει να φτάνει παντού με το Facebook να καθίσταται ο πλέον ‘κατάλληλος αγωγός επικοινωνίας;’ Η προτροπή γνωστών και φίλων; Ίσως όλα αυτά μαζί.
[3] Η Λίνα Φυτιλή που τελευταία μας έδωσε μία μυθιστορηματική εκδοχή των αγροτικών αγώνων στην περιοχή της Θεσσαλίας και του Αλμυρού Βόλου στο παρελθόν, αποκλίνει ποιητικά και από ό,τι ο Γ. Π. Σαββίδης, προσδιορίζει ως «μυθική μέθοδο»: Δηλαδή, από τη χρήση διαφόρων Αρχαιοελληνικών μύθων στην ποίηση της. Βλέπε σχετικά, Σαββίδης, Γ., ‘Μεταμορφώσεις του Ελπήνορα: από τον Πάουντ στον Σινόπουλο,’ Εκδόσεις Ερμής, Αθήνα, 1981. Το μελέτημα του Σαββίδη δεν έχασε με την πάροδο των ετών, τίποτε από την στιβαρότητα και την επιστημονική του αξία, αποτελώντας βάση για την περαιτέρω μελέτη πάνω στη χρήση Αρχαιοελληνικών μύθων από ποιητές διαφορετικών γενεών και τεχνοτροπιών. Κύρια στο Facebook η Λίνα Φυτιλή ισορροπεί διακριτικά και μη, μεταξύ της ποιητικής ιδιότητας και αυτής του μεταφραστή ποίησης που μεταπλάθει ένα ποιητικό έργο και το προσφέρει στους ομιλητές μίας άλλης γλώσσας προκειμένου αυτοί να το απολαύσουν. Για όποιον αναγνώστη ενδιαφέρεται για το κάτι παραπάνω, βλέπε και, Φυτιλή, Λίνα, ‘Χρυσός Κήπος. Αλτίν Μπαχτσεσί,’ Εκδόσεις Εστία, Αθήνα, 2023.
[4] Χαρακτηριστικό παράδειγμα μίας τέτοιας ομάδας αποτελεί ο ‘Συντηρητής Ουράνιων Τόξων’ που συγκεντρώνει στις τάξεις του και εν ενεργεία ποιητές (Γρηγόρης Σακαλής, Δημήτρης Μιχελουδάκης, Μαρία Σκουρολιάκου), οι οποίες αναρτούν, δίχως να περιμένουν τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Ποίησης, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, ποιήματα τους. Από αυτούς τους ποιητές, ουσιαστικά μόνο ο Δημήτρης Μιχελουδάκης αλληλεπιδρά με κάποιο μέλος της ομάδας που σπεύδει να σχολιάσει κάτω από ένα ποίημα, εκκινώντας μία συζήτηση που έτσι και αλλιώς, είναι δύσκολο να τραβήξει σε μάκρος. Στην «ποιητική μυθολογία» του Δημήτρη Μιχελουδάκη, για να παραπέμψουμε στην αναλυτική του M. Πιερή, υπάρχει διαρκώς το προσωπικό στοιχείο, διακριτικά όμως και όχι ενοχικά φερμένο. Βλέπε σχετικά, Πιερής, Μ., ‘Από την σκηνοθεσία της γύμνωσης στη βίωση της αποκάλυψης,’ Η λέξη, Αφιέρωμα στον ποιητή Γιάννη Ρίτσο, Τεύχος 182, 2004, σελ. 702. Ιδιαίτερη μνεία οφείλουμε να κάνουμε στην ομάδα ‘Φιλολογία και Λογοτεχνία στην Κύπρο,’ τα μέλη της οποίας, με διαχειριστή τον Κυριάκο Ιωάννου, αναδεικνύουν στο προσκήνιο σειρά Κυπρίων ποιητών και λογοτεχνών, εστιάζοντας θεωρητικά, στην κατάρριψη εκείνης της αντίληψης που θέλει την Κυπριακή λογοτεχνία ‘εξωτικό φρούτο’ που δεν έχει σχέση με την Ελλαδική λογοτεχνία και τους ρέκτες της τελευταίας. Βέβαια, αξίζει να σημειωθεί πως η επίσης υπαρκτή Τουρκο-κυπριακή λογοτεχνία δεν βρίσκει χώρο στις αναρτήσεις των μελών της ομάδας.
[5] Η συνέντευξη του γιατρού και ποιητή Γιάννη Αντιόχου στην εφημερίδα ‘Τα Νέα’ και στον δημοσιογράφο Γιάννη Μανιάτη, μας θέτει ενώπιον της σύνδεσης μεταξύ ιατρικής επιστήμης και ποίησης ή αλλιώς, ποιητικού λόγου. Και λέγοντας κάτι τέτοιο, δεν αναφερόμαστε μόνο στο πόσοι γιατροί φέρουν την ιδιότητα του ποιητή (η μονοσήμαντη εστίαση στον πλέον γνωστό γιατρό-ποιητή, δηλαδή στον Μανώλη Αναγνωστάκη περιορίζει κατά πολύ την ανάλυση και θέτει εκτός προσκηνίου γιατρούς που με την πάροδο των ετών έχουν διαμορφώσει το δικό τους προσωπικό ποιητικό ύφος), αλλά, και στις συνθήκες κάτω από τις οποίες γράφουν και δημιουργούν ποίηση. Ο Γιάννης Αντιόχου προτιμά την τεχνικής της αυτο-απομόνωσης, παραπέμποντας στις αντίστοιχες συγγραφικές τεχνικές του Γάλλου συγγραφέα Ονορέ Ντε Μπαλζάκ. Κάτι που σημαίνει πως το νοσοκομείο (εν ώρα διαλείμματος) δεν καθίσταται ‘τόπος’ ποιητικής δημιουργίας, σε ένα λεπτό σημείο όπου με αυτόν τον τρόπο αφενός μεν ο Γιάννης Αντιόχου προβαίνει στο σαφή διαχωρισμό μεταξύ ιατρικής-ποιητικής ιδιότητας, ή χώρου εργασίας και ποιητικής δημιουργίας, και, αφετέρου δε, μία τέτοια κειμενική στρατηγική έχει αντίκτυπο και στο θεματικό (και όχι στο μορφολογικό) περιεχόμενο των ποιημάτων του. Εκεί όπου ο αναγνώστης δεν θα συναντήσει πολλές αναφορές στην ιατρική ιδιότητα. Βλέπε σχετικά, ‘Γιάννης Αντιόχου: «Στο νοσοκομείο είμαι αφοσιωμένος, μα τη ζωή μου ορίζει η ποίηση»,’ Συνέντευξη στο δημοσιογράφο Δημήτρη Μανιάτη, ‘Εφημερίδα ‘Τα Νέα,’ 28/03/2023, Γιάννης Αντιόχου: «Στο νοσοκομείο είμαι αφοσιωμένος, μα τη ζωή μου ορίζει η ποίηση» – ΤΑ ΝΕΑ (tanea.gr) Όπως διαφαίνεται και από τον τίτλο της συνέντευξης, παρά τον διαχωρισμό τους, η ιατρική και η ποιητική ιδιότητα συνυπάρχουν αρμονικά. Ένα χαρακτηριστικό και επαρκές δείγμα του ποιητικού λόγου του Γιάννη Αντιόχου (η περίπτωση Αναγνωστάκη επισκιάζει και την αντίστοιχη του Τάκη Σινόπουλου) που δεν έχει μεταφυσικές ανησυχίες και ιδιαίτερες οντολογικές αιχμές, μπορεί να συναντήσει ο αναγνώστης στη συλλογή ‘Αυτός, ο κάτω ουρανός,’ Εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα, 2019. Πολύγραφος είναι και ο επίσης γιατρός στο επάγγελμα, ποιητής Δημήτρης Κρανιώτης, που διεκδικεί διαρκώς την εξωστρέφεια (συμμετοχή σε εκδηλώσεις και ποιητικά φεστιβάλ του εξωτερικού), σκιαγραφώντας το προφίλ του ποιητή που μπορεί να αποδώσει κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες. Βλέπε σχετικά, Κρανιώτης, Δημήτρης, ‘Χαιρετισμοί,’ Εκδόσεις Ροδακιό, Αθήνα, 2016. Η συλλογή ‘Γραβάτα δημοσίας αιδούς’ είναι πιο τολμηρή μορφολογικά και θεματικά, απρόβλεπτη από την στιγμή όπου μετέρχεται του ‘εργαλείου’ της αντιστροφής της φυσιολογικής ροής των πραγμάτων, προκειμένου να προσελκύσει το ενδιαφέρον. Βλέπε και, Κρανιώτης, Δημήτρης., ‘Γραβάτα δημοσίας αιδούς,’ Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα, 2018. Για μία κατατοπιστική προσέγγιση του πως το παρατηρούμενο σώμα του ασθενή εν ώρα νοσηλείας και αγωνίας, μπορεί να αποτελέσει πρώτη ύλη δημιουργίας ποίησης (οι γιατροί που ασκούν ειδικότητες όπως αυτές του εντατικολόγου, του παθολόγου, του πνευμολογόγου, είναι εκκολαπτόμενοι ποιητές δίχως να το γνωρίζουν), βλέπε και, Παπασωτηρίου, Γιώργος, ‘Γιατροί-ποιητές: Ποίηση στην εντατική,’ ‘Arti news,’ 06/04/2020, Γιατροί-ποιητές: Ποίηση στην εντατική | ARTI NEWS
[6] Τι είναι αυτό που τους αφήνει σφόδρα ικανοποιημένους; Ίσως όχι ένα προσωπικό μήνυμα στο Facebook-Messenger περί της ‘ωραιότητας’ του ποιήματος, του πνευματώδους ύφους του. Αλλά, ο διαμοιρασμός του περιεχομένου του (η ‘κοινοποίηση’ στην ελληνική Φεϊσμπουκική ιδιόλεκτο), από περισσότερους του ενός χρήστες και, συνακόλουθα, η αναγραφή του ονόματος του αρχικού χρηστή ‘παντού.’
[7] Βλέπε σχετικά, Πέρι, Μ., ‘Καβάφης/Ρίτσος,’ Περιοδικό Διαβάζω, Τεύχος 205, 1988. Μέσω του Facebook μπορεί και ενσκήπτει εντός της ίδιας ανάρτησης, μία διεπίδραση ή αλλιώς μία ώσμωση μεταξύ διαφορετικών μορφών τέχνης. Δηλαδή, στην ανάρτηση ενός ποιήματος, για παράδειγμα ενός ποιήματος του Ελύτη, ένας δεύτερος χρήστης μπορεί να απαντήσει με την ανάρτηση ενός τραγουδιού, ή ενός ζωγραφικού πίνακα που δεν αποκλίνει και πολύ από το περιεχόμενο του ποιήματος που ανήρτησε ο πρώτος χρήστης. Συνεκδοχικά, ο μυστηριώδης άνδρας της Ριτσικής ‘Σονάτας του Σεληνόφωτος,’ δεν θα μπορούσε να είναι το ‘πλήθος’ του Facebook, ακριβώς διότι αρκετοί χρήστες επιθυμούν να ‘μιλάνε διαρκώς,’ δηλαδή να γράφουν έχοντας ασκηθεί σε αυτό για πρώτη φορά στην ενήλικη ζωής τους, και όχι να ακούνε. Το γυναικείο πρόσωπο στην ‘Αλιρρόη’ του Γιώργου Δελιόπουλου, θα μπορούσε να προβεί σε μία εξομολόγηση εντός Facebook; Να ένα ενδιαφέρον ερώτημα.
0 Σχόλια