συλλογικό έργο
Μανδραγόρας
ISBN: 978-960-592-033-3

Αν και ζούμε στην πιο σεισμογενή γωνιά της Ευρώπης, αδυνατούμε ακόμα να συλλάβουμε συναισθηματικά τον τρόμο των Γιαπωνέζων το Μάρτη του 2011 ούτε να υποθέσουμε καν την τρομακτική ενέργεια/μέγεθος των 9 βαθμών που συγκλόνισε ολόκληρο τον πλανήτη[1]· και φυσικά ολοκλήρωσε την καταστροφική του μανία με ένα κατακλυσμιαίο τσουνάμι, που ούτε ο κινηματογράφος κατάφερε ποτέ να αποδώσει με ρεαλισμό.

Μετά όμως την συμφορά, η ζωή παλεύει να επανέλθει στους ρυθμούς της, θεραπεύοντας τα ψυχικά τραύματα από το θάνατο των οικείων και την ολοσχερή ισοπέδωση. Και αυτό ακριβώς είναι το μήνυμα της ξεχωριστής ποιητικής συλλογής από επιζήσαντες -5 ακριβώς χρόνια μετά- από το «τσουνάμι» (Μανδραγόρας, 2016). Στα 29 χαϊκού της συλλογής αναδύονται τα συναισθήματα και η φιλοσοφία των ανθρώπων που βίωσαν την αποκαλυπτική δύναμη της φύσης.

Στη συλλογή διακρίνονται όλα τα φυσιολατρικά χαρακτηριστικά της παραδοσιακής φόρμας. Λέξεις-κλειδιά συνδέουν τις συνθέσεις με τη φύση ορίζοντας τις εποχές. Άλλωστε, ας μη λησμονούμε πως βασική αρχή των χαϊκού -εκτός από τη συλλαβική σταθερά 5-7-5- είναι και τα κίγκο που λειτουργούν ως χρονολογική/εποχική σήμανση.

Και από άποψη τεχνική και κριτική η Χριστίνα Λιναρδάκη,  επιμελήτρια και μεταφράστρια της έκδοσης, φρόντισε με λεπτομερή κι εύστοχα σχόλια να επισημάνει τόσο τα κίνγκο όσο και να κάνει καίρια κριτικά και γραμματολογικά σχόλια φέρνοντας τον αναγνώστη κοντύτερα στην ιαπωνική ποιητική κουλτούρα.

Εξαιρετική και η μονόστιχη επιλογή της Λιναρδάκη που απομακρύνεται καινοτόμα από την κλασική τρίστιχη φόρμα, διατηρώντας όμως με αυστηρότητα το συλλαβικό άθροισμα. Έτσι βέβαια ξεπερνά όχι μόνο το μεταφραστικό αδιέξοδο, αφού η ιαπωνική γραμματολογία δε μετρά συλλαβές, αλλά φθόγγους. Η μονόστιχη φόρμα πλησιάζει την παραδοσιακή γραμμική μορφή και δίνει και νέα πνοή στα χαϊκού μέσα από το νεωτερισμό· ταυτόχρονα όμως διατηρεί όλη τη ρυθμικότητα και την παραδοσιακή αποφθεγματικότητα, τόσο με βάση την δυτικοευρωπαϊκή λογοτεχνική ιστορία όσο και την ιαπωνική ποιητική προϊστορία.

Έχει, ωστόσο, ιδιαίτερη σημασία να υπογραμμίσουμε τις νοηματικές αντιθέσεις που ξετυλίγονται μέσα από τις ολιγοσύλλαβες συνθέσεις· η καταστροφή αγκαλιάζει την αναγέννηση, τα άνθη την ερημιά, το φεγγαρόφως το σκοτάδι της ισοπέδωσης. Στην ουσία μέσα από τα ανθολογημένα χαϊκού διαχέεται η φιλοσοφική θέση για συνέχιση της ζωής μέσα ή μετά την απόλυτη καταστροφή -υπό μια οικουμενική προσέγγιση.

Εξαίσια στιχουργικά κάδρα αναδύονται μέσα από τις μόλις δεκαεπτά συλλαβές· εικόνες που αιχμαλωτίζουν τη στιγμή έμπνευσης και θεμελιώνονται ακριβώς στη σχέση ανθρώπου-περιβάλλοντος ακόμα κι όταν η φύση φαίνεται να τιμωρεί τον άνθρωπο. Είναι η αισιόδοξη αντίληψη για τη ζωή. Παρουσιάζεται η διάθεση και η ανάγκη να συνεχιστεί η ζωή.

Άλλωστε σύμφωνα και με τη βουδιστική φιλοσοφία το χαϊκού ενώνεται με το πνεύμα του Ζεν και η στιγμή αναδεικνύεται σε αιωνιότητα· γίνεται προσπάθεια να συλληφθεί η περίσταση και να  περάσει στο απυρόβλητο του χρόνου. Έτσι, διαμορφώνεται και η συνείδηση στους ποιητές των χαϊκού πως η ζωή είναι πάνω από τις λέξεις.

Ας ενθυμούμαστε, εξάλλου, πως στην ανατολίτικη φιλοσοφία η ισορροπία αποτελεί σκοπό ζωής και ότι το άτομο συνδέεται άμεσα με το φυσικό περιβάλλον και το χρόνο. Και τούτο πηγάζει αυθόρμητα από τα χαϊκού, αφού η αρμονία μεταξύ ζωής και καταστροφής, θανάτου και άνθησης απαντάται συνεχώς μέσα από μία διαλεκτική σχέση προς το φυσικό στοιχείο.

Έχει, επιλογικά, ενδιαφέρον η υιοθέτηση της ποίησης ως μέσο ψυχολογικής υποστήριξης στους επιζήσαντες. Αναδεικνύεται ο ρόλος της δημιουργικής διαδικασίας στην έκφραση μέσω της ποίησης με στόχο να βοηθήσει ανθρώπους να επιλύσουν εσωτερικά ζητήματα, καθώς και να αναπτύξουν και να διαχειρίζονται τις συμπεριφορές και τα συναισθήματά τους, να μειώσουν το άγχος και να ενισχύσουν την αυτοεκτίμησή τους. Άνθρωποι που βίωσαν την απόλυτη καταστροφή έσπευσαν να βρουν παραμυθία και ψυχική διέξοδο στην ποίηση για να δραπετεύσουν από τη μνήμη ή τις απρόβλεπτες καταστάσεις της ζωής και της φύσης.

_______________
[1]  Σημειώνουμε ότι ο σεισμός άλλαξε την κατανομή της μάζας της Γης με αποτέλεσμα να περιστραφεί πιο γρήγορα μειώνοντας τη διάρκεια της μέρας κατά 1,8 μικροδευτερόλεπτα (Ρίτσαρντ Γκρος, Jet Propulsion Laboratory της NASA). Παράλληλα, ο άξονας του πλανήτη μετακινήθηκε κατά 10 εκατοστά (Εθνικό Ινστιτούτο Γεωφυσικής και Ηφαιστειολογίας της Ιταλίας), ενώ η καταστροφή άφησε ένα ρήγμα στον πυθμένα μεγέθους 217 μιλίων μήκος και 50 μιλίων πλάτος (Ντάνιελ ΜακΝάμαρα).