–
γράφει ο
–
Προσφάτως διάβασα το σύντομο και περιεκτικό άρθρο του Δρ. Κυριάκου Ιωάννου, το οποίο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Άνευ στο οποίο έδινε κάποιες συμβουλές στους νέους ποιητές ως προς το πώς πρέπει να γράφουν την ποίησή τους, τι ερωτήματα πρέπει να θέτουν στους εαυτούς τους και ποια θα πρέπει να είναι η στάση τους απέναντι στην κριτική. Παρόλο που θεωρώ όλα τα εγχειρήματα τέτοιου είδους εγγενώς αλαζονικά, επειδή δεχόμαστε a priori έναν διαχωρισμό μεταξύ του συγγραφέα ως γνώστη και των νέων ποιητών ως αδαών, που έχουν ανάγκη από νουθεσία και συμβουλές, το κείμενο ήταν όντως καλογραμμένο και τα επιχειρήματά του διατυπωμένα με σαφήνεια. Δυστυχώς, τα επιχειρήματα αυτά προέρχονται από την σκοπιά της κριτικής και της φιλολογίας, όχι της λογοτεχνίας καθεαυτήν. Η φιλολογία, όπως και η κουκουβάγια των Αθηνών, σύμφωνα με τον Χέγκελ, έρχεται πάντα με το σούρουπο, a posteriori, και ενώ μπορεί να αναλύσει και να αξιολογήσει το αντικείμενό της μελέτης της, σπάνια μπορεί να προδικάσει την πορεία του. Εν ολίγοις, η φιλολογία μπορεί να εντοπίσει τα στοιχεία που καθιστούν ένα λογοτεχνικό κείμενο αξιόλογο, αλλά σπάνια μπορεί να δώσει συμβουλές για την δημιουργία ενός αξιόλογου ποιήματος.
Αυτή η διαπίστωση οδηγεί στην ανάγκη ενός αντιλόγου, μιας τοποθέτησης περί λογοτεχνίας, από την σκοπιά της ίδιας της λογοτεχνίας, δη μάλλον της λογοτεχνίας μέσα από την οπτική ενός νέου ποιητή. Δεδομένου πως οι νέοι ποιητές μπορούν να εκφέρουν κριτικό λόγο και όχι μόνο να ακούνε στωικά τις (πολλές φορές αντιφατικές) νουθεσίες των κριτικών, θέτω τη δική μου υπόθεση εργασίας: «Συμβουλές από έναν νέο ποιητή προς έναν άλλον νέο ποιητή». Μάλιστα, επειδή πιστεύω ακράδαντα πως ο καθένας πρέπει πρώτα να κοιτάει το δοκάρι στο δικό του μάτι, πριν αποφασίσει να βγάλει τις ακίδες από τα μάτια τρίτων, αλλάζω την εκφώνηση: «Συμβουλές που θα έδινα στον εαυτό μου, προτού βγάλω την πρώτη μου συλλογή».
Συμβουλή Πρώτη: Αντίγραψε τα πρότυπά σου. Είναι σχεδόν νομοτελειακό πως ο κριτικός θα μεμφθεί τον νέο ποιητή (ειδικά στην πρώτη του συλλογή), πως αντιγράφει τα πρότυπά του και δεν βρήκε την προσωπική του φωνή. Μην τον ακούσεις. Η αντιγραφή των προτύπων δεν είναι κατηγορία, αλλά ένδειξη συγγένειας. Είναι ένας τρόπος για να ξεκινήσεις να οριοθετείς το λογοτεχνικό χώρο στον οποίο θες να κινηθείς, την μανιέρα που θέλεις να αναπτύξεις και να εξελίξεις. Η μίμηση είναι άσκηση στην ποίηση και όσο περισσότερο μπορέσεις να ασκηθείς, τόσο περισσότερο θα είσαι σε θέση να αναλάβεις την γλώσσα και την προσωπική σου φωνή. Μην προσπαθήσεις να κυνηγήσεις άκριτα την πρωτοτυπία. Η πρωτοτυπία είναι καλή, αλλά όχι αυτοσκοπός και μπορεί να οδηγήσει στην αποξένωση από το προσωπικό και αυθεντικό στοιχείο που απαιτείται για τη δημιουργία ενός ποιήματος.
Συμβουλή Δεύτερη: Δες την τέχνη σαν τεχνική. Ξέρω πως στο μυαλό σου η ποίηση είναι η έκφραση ενός βαθύτερου ψυχισμού ή κάποιων πολύ λεπτών και υψηλών συναισθημάτων κι έχεις δίκιο. Αλλά κράτα στο μυαλό σου πως η ποίηση εκτός από art είναι και craft και πως εκτός από artist πρέπει να είσαι και λίγο artisan. Να θυμάσαι πως για να γράψεις ποίηση πρέπει να έχεις το αυτί του Απόλλωνα, αλλά και το χέρι του Ηφαίστου, να μπορείς να σφυρηλατείς την γλώσσα κι αυτή να σε υπακούει, όπως το μέταλλο στο σφυρί.
Συμβουλή Τρίτη: Να βελτιώνεσαι πάντα. Μην βλέπεις την ποίησή σου σαν μια απλή εξομολόγηση ημερολογιακού χαρακτήρα ενός παροδικού και φευγαλέου συναισθήματος. Δες την ως κάτι που μπορείς να εξελίξεις, ως κάτι που μπορείς να βελτιώσεις. Θέσε τον πήχη σου ψηλά, ακόμη κι αν περάσεις από κάτω. Γίνε ένας αυστηρός κριτής του εαυτού σου και μην εφησυχάζεις ποτέ. Αυτοί που γράφουν και πιστεύουν πως τα ποιήματά τους είναι τέλεια, πως δεν μπορούν να διορθώσουν ένα στίχο ή να βρουν έναν πιο έξυπνο/έντεχνο/δημιουργικό/ενδιαφέροντα τρόπο για να εκφραστούν είναι οι πρώτοι που καταδικάζουν τον εαυτό τους. Δεν χρειάζεται να γράψεις κάτι άριστο ή κάτι τέλειο, αρκεί να γράφεις σήμερα κάτι καλύτερο από το χθες, και αύριο κάτι καλύτερο από το σήμερα.
Συμβουλή Τέταρτη: Μην ακούς τους κριτικούς: Προς θεού! Δεν λέω να κάνεις πάντα του κεφαλιού σου! Αλλά πριν αποφασίσεις να ακούσεις έναν κριτικό λογοτεχνίας ή να συμβουλευθείς ένα φιλόλογο, θυμήσου πως αυτή είναι η δική σου ποίηση και πως ο τελικός κριτής είσαι εσύ ο ίδιος. Αν αυτό που γράφεις είναι αυτό που πραγματικά θες να εκφράσεις, καμία κριτική και κανένας φιλόλογος δεν μπορεί να σε αγγίξει. Οι κριτικοί – είτε από έλλειψη ικανότητας είτε από έλλειψη χρόνου – δεν πρόκειται να καταλάβουν το έργο σου. Δεν θα μπουν καν στον κόπο. Ο κάθε κριτικός λογοτεχνίας διαβάζει αυτό που ο ίδιος ενδιαφέρεται να διαβάσει, αυτό που είναι προδιατεθειμένος να δει. Θα θεωρήσει τις επιλογές σου ως αδυναμίες, θα θεωρήσει την κατεύθυνση σου ως άγνοια. Στάσου κριτικά απέναντι στην κριτική, τόσο όταν σου χαϊδεύει τα αυτιά, όσο και όταν σε κατηγορεί. Κριτικοί έχουν επαινέσει ως αριστουργήματα ποιητικές συλλογές που στην καλύτερη ξεχάστηκαν σε τρεις μήνες και στην χειρότερη έγιναν περίγελος στους λογοτεχνικούς κύκλους. Κανένας δεν πρόκειται να σου πει πώς να γράψεις την ποίηση που εσύ θέλεις να γράψεις, κανένας δεν ξέρει καλύτερα από σένα.
Συμβουλή Πέμπτη: Διάβαζε όσο μπορείς. Τα πάντα, ό,τι μπορεί να πέσει στο χέρι σου, από τον Όμηρο και τον Βιργίλιο μέχρι τον Σαίξπηρ και τον Γκαίτε, από τον Έλλιοτ και τον Πάουντ μέχρι τον Νερούντα και τον Γκίνσμπεργκ. Διάβασε τους λογοτέχνες που νιώθεις κοντά σε σένα, διάβασε πράγματα που σου αρέσουν, διάβασε πράγματα με τα οποία διαφωνείς, διάβασε κλασικούς, διάβασε νομπελίστες, διάβασε Έλληνες και Ξένους. Ποτέ δεν ξέρεις πού μπορείς να βρεις εκείνη τη σπίθα που μπορεί να σε εμπνεύσει, ποτέ δεν ξέρεις πού μπορείς να βρεις μια ιδέα που θα ριζώσει μέσα σου και θα σε κάνει να δημιουργήσεις κάτι νέο με την σειρά σου. Να φοβάσαι αυτούς που είναι πολύ πρόθυμοι να κατακρίνουν τις επιδράσεις σου και τις επιρροές σου, γιατί είναι οι πρώτοι που θα σε παρερμηνεύσουν. Άσε τους. Εσύ συνέχισε να διαβάζεις, να εμβαθύνεις εκεί που προτιμάς και να διευρύνεις τους ορίζοντές σου, γιατί όσο πιο πανοραμική εικόνα έχεις του φαινομένου που λέμε «λογοτεχνία», τόσο πιο αυθεντικά θα ακολουθήσεις τον δρόμο σου. Όσο πιο πολλές επιλογές έχεις, τόσο πιο ελεύθερος είσαι να αποφασίσεις, όσο πιο ελεύθερος, τόσο πιο αυθεντικός.
Συμβουλή Έκτη: Μην βιάζεσαι. Ξέρω πως ο νεανικός ενθουσιασμός είναι μεγαλύτερη κινητήρια δύναμη κι από ουράνιο, αλλά να έχεις πάντα υπόψη σου το εξής: Η ποίηση και η λογοτεχνία είναι αγώνας αντοχής, όχι αγώνας ταχύτητας. Οι μισοί και παραπάνω από αυτούς που τους βλέπεις να δίνουν μέρα παρά μέρα συνεντεύξεις στα φιλολογικά portal και να ανεβάζουν φωτογραφίες στα Instagram και στα Facebook, είναι αναλώσιμοι. Σε μερικά χρόνια, όταν πια εξαντλήσουν κάθε απόθεμα δημοσίων σχέσεων, κι αυτοί και οι συλλογές τους θα πέσουν στα αζήτητα. Στείλε δείγμα της δουλειάς σου σε όσους διαγωνισμούς θες, αλλά να έχεις πάντοτε στο μυαλό σου την πεζή αλήθεια: Κάθε περιοδικό, κάθε portal, κάθε εκδοτικός οίκος και κάθε σύνδεσμος/λέσχη λογοτεχνών κάνει κι από έναν διαγωνισμό κάθε χρόνο. Αν δεν το πάρεις φέτος, θα το πάρεις του χρόνου. Αν δεν σε βράβευσε το ένα περιοδικό, θα σε βραβεύσει το άλλο. Όλοι έχουν από μια ντουζίνα βραβεύσεις στο βιογραφικό τους, αλλά ποια είναι η πραγματική αξία του βραβείου, αν όλοι τελικά, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, έχουν κι από ένα; Οι έπαινοι είναι κενοί περιεχομένου και δεν σημαίνουν τίποτα. Μην ξεχάσεις ποτέ. Θέλεις να αφήσεις ένα σημάδι στην ιστορία, όχι ένα ίχνος στην άμμο, κι αυτό σημαίνει πραγματική αφοσίωση, θυσίες και πάνω από όλα να αφιερώσεις τον χρόνο και την ενέργειά σου στην ποίησή σου.
Συμβουλή Έβδομη: Να σέβεσαι την ποίηση πάντοτε. Μην την υποβαθμίσεις ως ένα μέσο προς την επίτευξη ενός σκοπού, ακόμη κι αν αυτός είναι ο ευγενέστερος των σκοπών. Η πολιτική ποίηση που δεν σέβεται τον εαυτό της είναι προπαγάνδα. Η ερωτική ποίηση που δεν σέβεται τον εαυτό της είναι στην καλύτερη ερωτική εξομολόγηση. Η υπαρξιακή ποίηση που δεν σέβεται τον εαυτό της είναι αυτό-ψυχανάλυση. Να θυμάσαι πως το l’art pour l’art (η τέχνη για την τέχνη) δεν σημαίνει fiat ars et pereat mundus (κάνε τέχνη κι ας χαθεί ο κόσμος).
Συμβουλή Όγδοη: Μην πιστεύεις σε έτοιμες συνταγές και συμβουλές εκ του ασφαλούς. Να είσαι σκεπτικός όταν ο άλλος είναι λίγο περισσότερο πρόθυμος να σου δώσει τη συνταγή της επιτυχίας, ιδιαίτερα όταν δεν την εφαρμόζει ο ίδιος. Αν υπήρχε ένα μυστικό στην ποίηση, θα το ξέραμε και αν το ξέραμε τότε θα είχε πήξει ο τόπος στα αριστουργήματα. Η ποίηση είναι – για να παραφράσω τον Κρισναμούρτι – μια αχαρτογράφητη χώρα και πρέπει ο καθένας μόνος του, με τον τρόπο που του ταιριάζει να την εξερευνήσει. Κανείς δεν μπορεί να γράφει την ποίηση ενός άλλου και ο καθένας πρέπει να βρει τον δικό του δρόμο. Αυτός είναι και ο λόγος που πρέπει να είσαι πολύ φειδωλός όταν θα έρθει η σειρά σου να δώσεις συμβουλές σε άλλους. Μην πιστέψεις ποτέ πως βρήκες εσύ το μυστικό της ποίησης και πολύ περισσότερο μην πιστέψεις πως είσαι σε θέση να το μεταβιβάσεις σε άλλους.
Συμβουλή Ένατη: Άσε την ποίησή σου να μιλήσει για σένα. Γράψε κριτικά κείμενα αν θες, προσπάθησε να τεκμηριώσεις θεωρητικά, αυτά που προσπαθείς να προάγεις μέσω της λογοτεχνίας που γράφεις. Παρόλα αυτά, μην εξαντληθείς σε αυτά και προπάντων μην καταστήσεις το θεωρητικό σου υπόβαθρο προϋπόθεση για την κατανόηση του κειμένου. Η θεωρία πρέπει να λειτουργεί ως συμπληρωματική επεξήγηση, ως κάτι που θα εμπλουτίσει το αρχικό κείμενο και θα προσφέρει μια επιπλέον ερμηνεία, όχι ως η μεγαλειώδης δικαιολόγηση ενός μέτριου ποιήματος το οποίο δεν θα μπορούσε να είχε προσληφθεί διαφορετικά. Αν το ποίημα σου δεν μπορεί να σταθεί μόνο του, αυτόνομο, ξαναγράψε το, μην του δώσεις επιπλέον στηρίγματα, όταν τα ίδια του τα θεμέλια είναι σαθρά.
Συμβουλή Δέκατη: Γράφε συνέχεια. Και σβήνε. Και ξαναγράψε. Και ξανασβήσε. Ο μόνος τρόπος για να βρεις τον δρόμο σου είναι περπατώντας, ο μόνος τρόπος για να γίνεις καλός ποιητής είναι να γράφεις συνέχεια. Όχι με την έννοια της παραγωγικότητας, αλλά με την έννοια της εξάσκησης. Μην τρέφεις αυταπάτες: από τα δέκα ποιήματα που θα γράψεις, τα εννιά θα τα πετάξεις. Κάποια από αυτά θα τα ξαναπιάσεις, θα τα βελτιώσεις, ή ίσως να δεις πως δεν ταιριάζουν σε αυτό που θέλεις να πεις πραγματικά. Θα γράψεις και κακά ποιήματα. Πολλά κακά ποιήματα. Σε σημείο που θα ντρέπεσαι για αυτά. Συνέχισε να γράφεις, μην σταματήσεις να ασκείς το χέρι σου, το μάτι σου και το αυτί σου, μέχρι να μάθεις να πλάθεις τα ποιήματά σου με την μαστοριά που ένας ξυλουργός χαράσσει το ξύλο. Να έχεις πάντα στο μυαλό σου τα λόγια του Πετρώνιου από το Quo Vadis του Σιέγκεβιτς: «Από αυτόν που ευνόησαν οι θεοί, απαιτούνται περισσότερα», κι εσύ μην σταματάς να απαιτείς από τον εαυτό σου, γράφοντας και σβήνοντας. Η ποίηση που εκδίδεις να είναι μόνο η κορφή του παγόβουνου, που κρύβει κάτω από την στάθμη του ωκεανού ένα πολλαπλάσιο όγκο από τη δουλειά και την προεργασία και τις αποτυχημένες προσπάθειες που χρειάστηκαν, για να φτάσεις σε εκείνη την πολύ μικρή κορυφή που καταφέρνει να αναδύεται στην επιφάνεια.
Συμβουλή Ενδέκατη: Η ποίησή σου να είναι μεγαλύτερη από σένα. Ars longa, vita brevis. Αν στοχεύεις σε κάτι πραγματικά σπουδαίο, τότε πρέπει το έργο σου να μπορεί να αντέξει περισσότερο από σένα και όχι μόνο ως διάρκεια χρόνου. Να φαντάζεσαι τον εαυτό σου ταυτόχρονα ως δημιουργό αλλά και ως μέσο, πως μέσα από σένα πραγματώνεται κάτι πολύ μεγαλύτερο και σημαντικότερο, σαν να υπάρχει ένα παγκόσμιο πνεύμα της τέχνης, το οποίο ενσαρκώνεται μέσα στην αυθεντική δημιουργία και την αυθεντική σύνθεση. Ακόμη κι αν δεν πιστεύεις σε κάτι τέτοιο, δοκίμασε το ως νοητικό παιχνίδι και θα δεις. Στις πιο ψηλές στιγμές σου, ακόμη κι εσύ ο ίδιος θα απορήσεις αν ήταν το χέρι σου που έγραψε εκείνο το ποίημα, αν ήταν το στόμα σου που πρόφερε εκείνες τις λέξεις.
Αυτό που ελάχιστες φορές καταλαβαίνουμε, τόσο ως κριτικοί όσο και ως νέοι λογοτέχνες είναι πως το στοίχημα δεν είναι να τα κάνεις όλα σωστά. Τα λάθη είναι καλοδεχούμενα και η αλλαγή νοοτροπίας επίσης. Ποιο το όφελος να αναρωτιέται κανείς αν το έργο του «αντανακλά τον πραγματικό κόσμο», όταν τόσα και τόσα αριστουργήματα στηρίζονται στην ελεύθερη φαντασία του συγγραφέα; Γιατί να θέλουμε να «διδάξουμε» με τα ποιήματά μας, όταν ακόμη και μεγάλοι ποιητές νιώθουν πως συνέχεια διδάσκονται παρά πως διδάσκουν; Πρέπει τάχα ένα ποίημα να «ανταποκρίνεται στον ψυχισμό μου», λες και πρέπει να είμαστε πάντα ερωτευμένοι όταν γράφουμε ερωτική ποίηση;
Για κάθε συμβουλή υπάρχει πάντα μια αντίθετη και εξίσου έγκυρη, και όλοι οι δρόμοι για την ποίηση και την λογοτεχνία μένουν στο τέλος ανοιχτοί. Ακολούθησε τον δρόμο που εσύ θες και φτάσε εκεί που εσύ θες να φτάσεις. Αν κάποια στιγμή καταλάβεις πως η πορεία δεν σε εκφράζει πια, άλλαξε δρόμο. Κανείς δεν μπορεί να σου πει πώς να γράψεις, κι αν ακόμη κάποιοι φιλόλογοι και θιασώτες της δημιουργικής γραφής μπορούν να σου προσφέρουν κάποια θεωρητικά εργαλεία, κάποιες πρακτικές οδηγίες σε βασικά ζητήματα, να έχεις υπόψη πως η λογοτεχνία είναι παλιομοδίτικη τέχνη: την κατακτάς μαθητεύοντας στους μεγάλους δασκάλους του παρελθόντος, εξασκώντας την με όσο μεγαλύτερη αφοσίωση γίνεται. Στο τέλος της ημέρας, τα λόγια του Γκαίτε παραμένουν επίκαιρα ακόμη και σήμερα:
«Wer Großes will, muß sich zusammen raffen;
In der Beschränkung zeigt sich erst der Meister,
Und das Gesetz nur kann uns Freiheit geben»
«Πρέπει να είσαι εγκρατής, αν θέλεις μεγαλεία
Ο Μάστορας στην έλλειψη την Τέχνη του θα δείξει
Και μόνο ο Νόμος τελικά θα δώσει Ελευθερία».
(μτφ. Ανδρέας Αντωνίου)
0 Σχόλια