Εικόνα από wikipedia.org

γράφει η Άντια Αδαμίδου

–

Αν μείνουν τα πράγματα, όπως έχουν

Αν μείνουν τα πράγματα, όπως έχουν,

είστε ηττημένοι.

Ο φίλος σας είναι η αλλαγή.

Η συμμαχία σας είναι το δίλλημα.

Από το τίποτα, εσείς πρέπει να κάνετε το κάτι.

Ωστόσο και το παντοδύναμο οφείλει να γίνει ένα τίποτα.

Αυτό που έχετε, διώξτε το

και κάντε δικό σας,

Αυτό που σας αρνήθηκαν.

Bertolt Brecht

Μετάφραση: Άντια Αδαμίδου

Στην αντιπολεμική και αντιφασιστική, γεμάτη εικόνες και μαθήματα ζωής, ποίηση του Μπέρτολτ Μπρεχτ, μπορεί εύκολα κανείς να αναγνωρίσει την κοινωνία του σήμερα, παρά το γεγονός του ότι έχουν περάσει 65 χρόνια από τον θάνατό του.

Ο σπουδαίος θεατρικός συγγραφέας και ποιητής με τον αιχμηρό λόγο του και τις ευφάνταστες αλλά πάντοτε ρεαλιστικές εικόνες του, στόχευε πάντοτε στην “αφύπνιση” του λαού και στην “απελευθέρωσή” του από τα δεσμά και τις ολέθριες απόψεις που χαρακτήρισαν την εποχή του αλλά και την παγκόσμια ιστορία.

Ο Μπρεχτ ήταν μεταξύ άλλων υπέρμαχος της αμφιβολίας και της συνεχούς εγρήγορσης. Γι’ αυτόν η αμφισβήτηση και η αναζήτηση των νοημάτων που κρύβονται πίσω από την επιφάνεια ήταν πάντοτε πρωταρχικής σημασίας. Πνεύμα αντιλογίας, αντιδραστικότητα και επαγρύπνηση είναι μερικές μόνον από τις λέξεις που θα μπορούσαν να χαρακτηρίσουν τόσο τον ίδιο, όσο και την ολότητα των έργων του, είτε αυτά είναι ποιήματα, είτε πρόκειται για δοκίμια ή και θεατρικά έργα.

Η ποίηση του είναι πεζή, σπάνια συναντάει κανείς ομοιοκαταληξία σε αυτήν, χωρίς ωστόσο να της λείπει η μουσικότητα και ο ρυθμός. Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος, για τον οποίο ουκ ολίγα έργα του Μπρεχτ μελοποιήθηκαν τόσο στην ελληνική όσο και σε άλλες ξένες γλώσσες.

Η θεατρικότητα και το «ηθικό δίδαγμα» είναι υψίστης σημασίας για τον Μπρεχτ. Γι’ αυτόν, η διδαχή αποτελεί κινητήριο δύναμη πέρα από εσωτερική του ανάγκη. Ο λόγος για τον οποίο ο ποιητής αυτός έζησε, εξελίχθηκε και εκφράστηκε, δεν είναι άλλος από την διδασκαλία μιας δικής του νέας σχολής, έχοντας πάντα ως γνώμονα την ελευθερία, την δικαιοσύνη και την ισότητα.

Το παρατιθέμενο ποίημά αποτελεί ένα εξαιρετικό δείγμα του ποιητικού στυλ του Μπρεχτ, καθώς εμπεριέχονται σε αυτό, όλα τα βασικά του χαρακτηριστικά που τονίστηκαν προηγουμένως.

Αυτό που καθιστά ιδιαίτερη την συγγραφική πένα του σπουδαίου αυτού θεατρικού συγγραφέα και ποιητή, είναι το γεγονός πως δεν χρειάζεται περαιτέρω ανάλυση των λεγομένων του, καθώς φροντίζει να νοηματοδοτήσει την κάθε του φράση, έτσι ώστε να μην χωρούν σε αυτήν πίσω κείμενα και διπλές μεταφράσεις. Αυτός είναι άλλωστε και ο βασικός σκοπός για τον οποίο γράφει: για να εξηγήσει μέχρι και στον απλό, συχνά αμόρφωτο, λαό τη σημασία της επανάστασης και της άρνησης όλων όσων επιβάλλονται σε αυτόν παρά τη θέλησή του.

«Φίλος σας να είναι η αλλαγή» μας λέει ο ποιητής, αρνούμενος την παγίωση και την ανάγκη για σταθερότητα και συμβιβασμό. «Από το τίποτα εσείς πρέπει να κάνετε το κάτι» θα μας πει λίγο μετά χωρίς να παραλείπει ωστόσο πως μέχρι και το «παντοδύναμο», το πανίσχυρο, το «τα πάντα» πρέπει να φτάσει σε τέτοιο σημείο αμφισβήτησης, ώστε να αγγίξει το μηδέν.

Τέλος, η συνεχής αυτή πάλη του καθενός από εμάς ξεχωριστά, οφείλει να έχει ως απώτερο σκοπό την απόκτηση όλων όσων μας έχουν αρνηθεί. Μόνο εάν αρνηθούμε το βέβαιο και το ήδη κεκτημένο θα μπορέσουμε να διεκδικήσουμε τόσο αυτά που έχουμε στερηθεί όσο και όλα όσα κάποιοι επέλεξαν για εμάς, χωρίς εμάς και τη συγκατάθεσή μας.

Η πολιτική οπτική και στάση του Μπρεχτ είναι βεβαίως καταφανής στο συγκεκριμένο έργο του, όπως και σε πολλά άλλα. Ωστόσο δε μπορούμε να αμφισβητήσουμε ούτε τη διαχρονικότητα του, ούτε τη σοφία του και την αγάπη του για τον συνάνθρωπο και σύντροφό του.

Ο τόνος του είναι κάτι παραπάνω από πολιτικά τοποθετημένος: είναι παιδαγωγικός, διδακτικός και συμβουλευτικός. Αν δε γνώριζε κανείς τις πολιτικές του πεποιθήσεις, δύσκολα θα τις αντιλαμβανόταν μέσα από αυτό το ποίημα του, καθώς ο ίδιος, δεν επιθυμεί να εντάξει τον αναγνώστη στο δικό του πολιτικό ρεύμα, αλλά αντίθετα, να τον κάνει να αμφισβητήσει κάθε πολιτικό κίνημα, κάθε απόφαση και κάθε τοποθέτηση, ακόμη και αν πρόκειται για τον ίδιο του τον εαυτό και τις προσωπικές του απόψεις.

Και έτσι είναι, πράγματι. Ο Μπρεχτ έτυχε μεγάλης αναγνωρίσεως τόσο στην εποχή του (η οποία, όπως υπογραμμίστηκε δεν ανήκει στο μακρινό παρελθόν) όσο και στην μετέπειτα εποχή, αυτή δηλαδή του σήμερα. Έργα του είναι πολυμεταφρασμένα, πολυταξιδεμένα και πολυπαιγμένα σε θεατρικές σκηνές ανά τον κόσμο. Η θεατρική του οδός περί της «αποστασιοποίησης» του ηθοποιού κατά τη θεατρική του ερμηνεία, στιγμάτισε τον παγκόσμιο θεατρικό κόσμο, κάνοντας μάλιστα λόγο για δική του θεατρική σχολή, η οποία έρχεται σε αντιδιαστολή με αυτήν του εξίσου σπουδαίου Ρώσου Κωνσταντίν Στανισλάφσκι.

Λαμβάνοντας όλα αυτά υπόψιν μας, καταλαβαίνουμε εύκολα το γιατί ο Μπρεχτ καμία ανάγκη δεν είχε να προσηλυτίσει τον λαό στον δικό του πνευματικό κόσμο.

Σήμερα, στην εποχή που όλα διαδίδονται και όλα αλλάζουν, είναι αδιανόητη η έλλειψη αμφισβήτησης και μάλιστα από τους νέους ανθρώπους. Η «ήττα» κατά τον Μπρεχτ έγκειται ακριβώς σε αυτήν την αποδοχή, άνευ όρων και αιτιών, της αλήθειας που μας προσφέρεται δήθεν απλόχερα, από κάθε κέντρο λήψης αποφάσεων.

Αν μη τι άλλο, μέχρι και η αλήθεια πρέπει να αμφισβητείται και να διασταυρώνεται.

Και αυτό, μας αφορά όλους, ανεξαρτήτως εποχής, φυλής, ηλικίας, φύλου και θρησκείας.

Αυτό μας δίδαξε και σήμερα ο Μπέρολτ Μπρεχτ.