‘‘Κάθε αρρώστια περιέχει τον φόβο του ανήκεστου,

του ανεπανόρθωτου.

Κι ένα από τα χαρακτηριστικά της κατάθλιψης

είναι η αίσθηση του αναπόδραστου τέλματος,

της μονιμότητας του πόνου

 – της καθημερινής αιωνιότητας, που ανησυχούμε

ότι θα είναι η μοναδική μας πραγματικότητα διά βίου.

………………………..

Η κατάθλιψη δεν είναι ανέκκλητο πεπρωμένο.

Είναι μια αρρώστια που θεραπεύεται’’.

Αύγουστος Κορτώ:

Η καλύτερη χειρότερη μέρα της ζωής σου

Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ

–

γράφει ο Άγγελος Πετρουλάκης

–

Ένα βιβλίο – κραυγή. Κραυγή ελπίδας, κραυγή ζωής. Κάτι παραπάνω από αυτοβιογραφική αφήγηση. Κάτι περισσότερο από εξομολόγηση.

Ο Γολγοθάς και η Ανάσταση ενός καταθλιπτικού. Ο άνθρωπος (συγγραφέας) που πλέον τραγουδά (και το πιστεύει) «πώς ν’ αρνηθώ της ζωής το φως το ξανθό;».

Ο Αύγουστος Κορτώ δεν χρειάζεται συστάσεις ως συγγραφέας. Ηκατάθεση του στίγματός του στην λογοτεχνία περιλαμβάνει πλήθος βιβλίων (Το βιβλίο των βίτσιων , 1999 – Ραμπαστέν, 1999 – Το τετράγωνο, 2000 – Στοιχειωμένος, 2001 – Ο γλύπτης του δρόμου, 2002 – Ανιμάλ, 2002 – Οι νεράιδες του Μαν, 2003 – Ο γιος της Τζοκόντα, 2003 – Η λύσσα, 2004 – Αυτοκτονώντας ασύστολα, 2005 – Ο δαιμονιστής, 2007 – Ο αφανισμός του Νίκου, 2008 – Δεκαέξι, 2010 – Τα ορφανά, 2012 – Ο ταξιτζής των ουρανών, 2012 – Ο άνθρωπος που έτρωγε πολλά, 2012 – Το βιβλίο της Κατερίνας, 2013 – Η βιογραφία μιας σκύλας, 2013 – Επειδή είναι η καρδιά μου, 2014 –  Αυτογονία, 2014 – Η λύσσα, 2014 – Έρως ανίκατε μάσαν, 2015 – Νεοελληνική Μυθολογία, 2016 –  Μικρό χρονικό τρέλας, 2016 – Ρένα, 2017 – Έρως ανίκατε μάσαν, 2018 – Σκυλίσια ψυχή, 2018 – Το μυστικό του Λεονάρντο, 2019 και Δέσποινα, 2020) και μεταφράσεων.

Το «Η καλύτερη χειρότερη μέρα της ζωής σου» είναι ένα άλλο βιβλίο. Όχι απλά αυτοβιογραφικό. Αλλά το βιβλίο που αφηγείται την προσωπική του περιπέτεια με την κατάθλιψη. Είναι το βιβλίο που έγραψε μετά την τελευταία του απόπειρα αυτοκτονίας, στην οποία οδηγήθηκε όταν κουράστηκε να ρωτά, αυτό που βασανίζει κάθε άτομο που ταλαιπωρείται από την κατάθλιψη:

«Η πιο συνηθισμένη – και πιο σπαραχτική – απορία του καταθλιπτικού είναι: Πότε θα γίνω καλά;», γράφει. Στην πάλη του με το θηρίο της κατάθλιψης, ως μόνο του σύμμαχο αναγνωρίζει την μουσική:

«Το όπλο μου σ’ αυτήν την προσπάθεια είναι το μεγάλο πάθος της ζωής μου: Η μουσική. Καμιά φορά η κατάθλιψη μου κλέβει ακόμα κι αυτή την απόλαυση, μα εγώ επιμένω. Η μουσική, άλλωστε, παρότι ανθρώπινο δημιούργημα, είναι κάτι τόσο θαυμαστό, που περνάει στη σφαίρα του άπιαστου».

Είναι εντυπωσιακή η ειλικρίνεια με την οποία μιλά ο Κορτώ, όπως και η νηφαλιότητα της γραφής του. Για όσους – τυχερούς – δεν τους άγγιξε αυτή η κατάσταση, οι αποκαλύψεις του μόνο ως συγκλονιστικές μπορούν να χαρακτηριστούν:

«Ο καταθλιπτικός αισθάνεται ότι βαραίνει τους πάντες και τα πάντα: ότι είναι βάρος για τους οικείους του, για όποιον τον αγαπά ή έχει την παραμικρή επαφή μαζί του. Νιώθει το βάρος στο ίδιο του το σώμα, και σε κάθε τι που τον περιβάλλει: το σεντόνι απλώνεται πάνω του σαν λαμαρίνα, τα πόδια του γίνονται τσιμέντο. Βαραίνει, όπως ο ομηρικός ήρωας, ως και την ίδια τη γη…»

Οι αναφορές στα συμπτώματα της κατάθλιψης και στην περιπέτεια που βιώνει ο ασθενής, είναι όχι απλά ρεαλιστικές, αλλά συγκλονιστικές και θαρρώ πως δεν απευθύνονται μόνο στον πάσχοντα, που πρέπει να βρει τους δρόμους τής ανάστασής του, αλλά και στους γύρω του, που θα πρέπει να κατανοήσουν το δράμα του. Γράφει σε κάποιο σημείο:

«Ο Άμλετ είναι ο επιφανέστερος καταθλιπτικός στην ιστορία της λογοτεχνίας. Η αναποφασιστικότητα και η αμφιθυμία του, οι αντιφάσεις και οι κρίσεις ανασφάλειας, η μελαγχολία και οι αυτοκτονικές ιδέες του, το ανεπίλυτο πένθος και η καθήλωσή του σε μια ψυχική συνθήκη παιδικής ανημποριάς απέναντι στην εξουσία του γονιού – ακόμα και η έκταση της τραγωδίας: πρόκειται για το μεγαλύτερο έργο του Σαίξπηρ -, όλα του τα χαρακτηριστικά φέρουν το σκοτεινό χρίσμα της κατάθλιψης: παγιδευμένος στην αιωνιότητα της κλονισμένης ψυχής του, ελάχιστα διαφέρει απ’ το φάντασμα του πατέρα του: μοιάζει με νεκρό που μιλά ασταμάτητα, με την ελπίδα να ζήσει…

[…]

»Όλοι οι καταθλιπτικοί έχουμε νιώσει τα βέλη της μοίρας: όταν μια αρρώστια σε ισοπεδώνει απ’ τη μια μέρα στην άλλη, η λογική αιτιολόγηση – πως η βιοχημεία του εγκεφάλου έχει διαταραχθεί – δε σε καλύπτει: το θεριό που σε κατοικεί και σε τρώει δεν μπορεί παρά να είναι χτύπημα του πεπρωμένου…

[…]

»…όταν τα συναισθήματα της αρρώστιας σε κάνουν να νιώθεις ακυβέρνητος, όταν βιώνεις τον πειρασμό του θανάτου, πρέπει α κάνεις ό,τι και ο Άμλετ: να μιλήσεις στον κατάλληλο ακροατή».

Δεν γνωρίζω αν έχει γραφεί πιο ρεαλιστικό, πιο ειλικρινές, αλλά και πιο κατανοητό βιβλίο για την κατάθλιψη. Προσωπικά με ταρακούνησε. Και, εκτός των άλλων, μου πρόσφερε και την χωρίς επικαλύψεις, θαρραλέα άποψη του Κορτώ για την αντιμετώπιση της διαφορετικότητας από το κοινωνικό σύνολο:

«Η κοινωνία συχνά αδυνατεί – ή αρνείται πεισματικά  – να καταλάβει ακόμα και τα απλούστερα πράγματα, όπως μια γυναίκα ερωτεύεται γυναίκες, ή ότι ένα ζευγάρι μεγαλώνει τα παιδιά του χωρίς θρησκευτικές πεποιθήσεις. Είναι, επομένως, εύλογο ότι, απέναντι στην αρρώστια, σκοντάφτει σε μισαλλόδοξα ένστικτα. Ένας από τους πιο αγαπημένους φίλους μου, που πάσχει από χρόνια ρευματοειδή και ψωριασική αρθρίτιδα – ορατή στην επιδερμίδα του σε φάσεις έξαρσης της νόσου -, μου έχει περιγράψει τον ρατσισμό που αντιμετωπίζει σε καθημερινό επίπεδο, καθώς άτομα στη δουλειά του, ή στο λεωφορείο, τραβιούνται για να αποφύγουν το τυχαίο άγγιγμά του, παρότι η πάθησή του δεν είναι, βεβαίως, μεταδοτική. Λεπρός στη γλώσσα μας δεν είναι μόνο αυτός που πάσχει από λέπρα, αλλά και ο παρίας κάθε λογής – και τα λεπροκομεία, οι μακρινές αποικίες των αθώων εξόριστων, έχουν αφήσει το κοινωνικό τους αποτύπωμα στη νοοτροπία αμέτρητων ανθρώπων».

Βιωματική, λοιπόν, η αφήγηση του Κορτώ, ο οποίος έχοντας δοκιμάσει ακόμα και την αυτοκτονία, μιλά εκ βαθέων. Κοιτάζει κατάματα, όχι μόνο την κοινωνία, αλλά και τον καταθλιπτικό. Του απλώνει, όχι ένα χέρι οίκτου, αλλά χέρι συμπαράστασης και του μιλά καθαρά, ελπίζοντας να του φανεί χρήσιμος. Η συμβίωσή του με την κατάθλιψη τον έχει κάνει και γενναίο, και σοφό. Για τούτο και το βιβλίο του είναι μια προσφορά για όλους μας, αφού τα άτομα που πάσχουν από κατάθλιψη είναι μέλη τής ίδιας κοινωνίας.

Θα κλείσω το σύντομο αυτό σημείωμα, παραθέτοντας ένα ακόμα απόσπασμα από το βιβλίο του, αντιγράφοντάς το από το κεφάλαιο που αφορά την θεραπεία:

«Η σύγχρονη ψυχοφαρμακολογία σώζει ζωές – και χωρίς να πιάσουμε καν τις περιπτώσεις όσων βρισκόμαστε στο φάσμα των ψυχώσεων: χωρίς τα φάρμακά μας, δε θα μπορούσαμε να δουλέψουμε, να χαρούμε, να ταξιδέψουμε, να είμαστε σύντροφοι ή γονείς, να κάνουμε το οτιδήποτε – πολύ πιθανόν να μην ήμασταν ζωντανοί…

{…}

»Η δαιμονοποίηση του ψυχοφάρμακου είναι ξεκάθαρη έκφανση του στίγματος – γιατί αποδεικνύει ότι ο ‘‘τρελός’’ μπορεί να γίνει καλά, κι άρα δεν διαφέρει από μας όσο θα θέλαμε να πιστεύουμε».