Βιργιλίου, «Αινειάδα» (απόσπασμα)

μετάφραση, σχόλια Ελευθερία Μπέλμπα

Το έβδομο βιβλίο της «Αινειάδας» ουσιαστικά αποτελεί την έναρξη του δεύτερου μέρους του έπους του Βιργιλίου που χαρακτηρίζεται ως «Ρωμαϊκή Ιλιάδα». Θέμα είναι η άφιξη στην Ιταλία των Τρώων που επιδιώκουν να εγκατασταθούν μόνιμα διεξάγοντας πολεμικές επιχειρήσεις, ενώ η θεά Ήρα καταφέρεται εναντίον της προσπάθειάς τους προβάλλοντας εμπόδια. Στο όγδοο βιβλίο εξιστορείται ο πόλεμος που διεξάγουν οι Λατίνοι κατά των Τρώων. Στους στίχους 407-453 εδραιώνεται η εικόνα του Ηφαίστου μέσα στο εργαστήριό του μαζί με τους Κύκλωπες μάστορες να κατασκευάζει την τεράστια ασπίδα.

Virgili Maronis, Aeneidos, liber octavus

[βιβλίο VIII] (στ. 407- 453)

Inde ubi prima quies medio iam noctis abactae

curriculo[1] expulerat somnum, cum femina primum[2],

cui tolerare colo vitam tenuique Minerva

impositum, cinerem et sopitos suscitat ignes,

noctem addens operi, famulasque ad lumina longo

exercet penso, castum ut servare cubile

coniugis et possit parvos educere natos:

haud secus ignipotens[3] nec tempore segnior illo

mollibus e stratis opera ad fabrilia surgit.

Insula Sicanium iuxta latus Aeoliamque

erigitur Liparen[4], fumantibus ardua saxis,

quam subter specus et Cyclopum exesa caminis

antra Aetnaea tonant validique incudibus ictus

auditi referunt gemitus striduntque cavernis

stricturae Chalybum et fornacibus ignis anhelat;

Volcani domus et Volcania nomime tellus.

Hoc tunc ingipotens caelo descendit ab alto.

Ferrum exercebant vasto Cyclopes in antro,

Brontesque Steropesque et nudus membra Pyracmon[5]

his informatum manibus iam parte polita

fulmen erat, toto genitor quae plurima caelo

deicit in terras, pars imperfecta manebat.

Tris[6] imbris torti radios, tris nubis aquosae

addiderant, rutili tris ignis et alitis Austri:

fulgores nunc terrificos sonitumque metumque

miscebant operi flammisque sequacibus iras.

Parte alia Marti currumque rotasque volucris

instabant, quibus ille viros, quibus excitat urbes;

aegidaque horriferam, turbatae Palladis arma,

certatim squamis serpentum auroque polibant

conexosque anguis ipsamque in pectore divae

Gorgona, desecto vertentem lumina collo.

“Tollite[7] cuncta” inquit “coeptosque auferte labores,

Aetnaei Cyclopes, et huc advertite mentem:

arma acri facienda viro[8]. Nunc viribus usus,

nunc manibus rapidis, omni nunc arte magistra.

Praecipitate moras”. Nec plura effatus, at illi

ocius incubuere omnes pariterque laborem

sortiti. Fluit aes rivis aurique metallum,

vulnificusque chalyps vasta fornace liquescit.

Ingentem clipeum informant[9], unum omnia contra

tela Latinorum, septenosque orbibus orbes

impediunt. Alii ventosis follibus auras

accipiunt redduntque, alii stridentia tingunt

aera lacu; gemit impositis incudibus antrum;

illi inter sese multa vi bracchia tollunt

in numerum versantque tenaci forcipe massam.

Έπειτα, όταν η πρώτη ανάπαυση έδιωξε τον ύπνο,

ενώ απομακρυνόταν πια το μέσον της νύχτας που είχε περάσει κάθε γυναίκα

η οποία με την ηλακάτη αναγκάζεται να υποφέρει τη ζωή και με μάλλινα εργόχειρα

και ανακινεί την κοιμώμενη φωτιά

αφού τη νύχτα προσθέτει στη δουλειά της και τις δούλες

με εκτενές ανατιθέμενο έργο κοντά στα λυχνάρια

καταπονεί, για να μπορεί να διατηρεί τη συζυγική κοίτη

άφθαρτη και να ανατρέφει τα μικρά παιδιά της:

παρόμοια και ο ικανός στη φωτιά την ίδια ώρα όχι πιο οκνηρός από κείνη

σηκώνεται από τη μαλακή κλίνη για τα τεκτονικά του έργα.

Πλησίον της Σικελικής ακτής και στην Αιολική

Λιπάρα υψώνεται απόκρημνο νησί με βράχια καπνισμένα

κάτω από το οποίο η σπηλιά και τα άντρα της Αίτνας

βροντούν αυτά που κατατρώγονται απ’ τις φωτιές

και στα αμόνια δυνατά πλήγματα

μόλις ακούγονται μεταδίδουν στεναγμούς και τρίζουν στα δώματα

τα μεταλλεύματα των Χαλύβων και βουίζει η φωτιά στα καμίνια˙

(είναι) ο οίκος του Ηφαίστου και το όνομα του νησιού Ηφαιστιάδα.

Εδώ τότε κατέβηκε από τον υψηλό ουρανό ο ισχυρός στη φωτιά.

Στην πλατιά σπηλιά με το σίδηρο απασχολούνταν οι Κύκλωπες

και ο Βρόντης και ο Στερόπης και ο γυμνός στα μέλη Πυράκμονας

με τα χέρια αυτών είχε διαμορφωθεί ήδη λειασμένος εν μέρει ο κεραυνός,

όπως πάμπολλους ο πατέρας (Δίας) ρίχνει στις χώρες

απ’ όλο τον ουρανό, δεν απόμεινε μέρος ανολοκλήρωτο.

Τρεις ακτίνες στριφτής βροχής, τρεις υδάτινης νεφέλης

είχαν προσθέσει, τρεις ξανθής φωτιάς και φτερωτού νοτιά:

αναμείγνυαν τώρα τρομερές αστραπές και τις βροντές και το φόβο

στα έργα και την οργή με τις συνακόλουθες φλόγες.

Σε άλλο μέρος επιμελούνταν το φτερωτό άρμα του Άρη

με το οποίο εκείνος αναστατώνει τους άντρες, όπως τις πόλεις˙

συναγωνιζόμενοι κοσμούσαν με λέπια ερπετών και με χρυσό τη φρικαλέα αιγίδα

και τα συνδεδεμένα φίδια και στο στήθος της θεάς την ίδια

τη Γοργόνα, που γύριζε τη ματιά σε λαιμό αποκομμένο.

«Σηκώστε τα πάντα», είπε, «και τους αρχινισμένους κόπους παραμερίστε,

Αιτναίοι Κύκλωπες, και στρέψτε το μυαλό σας εδώ:

πρέπει τα όπλα να φτιαχτούν για το γενναίο άντρα. Τώρα η ανάγκη για τις δυνάμεις σας

τώρα τα επιδέξια χέρια σας, τώρα ολόκληρη η επιδέξια τέχνη σας.

Παραμερίστε κάθε χρονοτριβή». Ούτε είπε περισσότερα, αλλά εκείνοι

όλοι ταχύτερα και εξίσου ρίχτηκαν στους μόχθους

με κλήρο. Κυλά ο χαλκός σαν ρυάκι και το μέταλλο του χρυσού

και ο τραυματισμένος χάλυβας λειώνει σε πελώριο κλίβανο.

Υποτυπώνουν την τεράστια ασπίδα μία απέναντι σε όλα

τα βέλη των Λατίνων και επτά κύκλους πάνω σε κύκλους

εφαρμόζουν. Άλλοι με φυσερά με αέρα, φυσήματα

εισπνέουν και εκπνέουν, άλλοι βρέχουν το χαλκό

στο αγγείο που τσιρίζει˙ μουγγρίζει το σπήλαιο απ’ τα χτυπήματα στα αμόνια.

Εκείνοι συχνά σηκώνουν τα μπράτσα τους

κατά σειρά και στρέφουν τη μάζα με την ανθεκτική τσιμπίδα.

_

[1] Μετά το πέρας της νύχτας και την αγκαλιά της Αφροδίτης, ο Ήφαιστος ξυπνά να φιλοτεχνήσει την πανοπλία του Αινεία.

[2] Γίνεται σύγκριση με το ξύπνημα της απλής γυναίκας που ικανοποιεί τις βιοτικές χρείες του σπιτιού.

[3] Επίθετο του Ηφαίστου (η ερμηνεία σχετίζεται με την κάθοδο των κεραυνών απ’ τον ουρανό συγκριτικά με τη φωτιά που πηγάζει από τα σύννεφα).

[4] Το εργαστήριο του θεού εντοπίζεται ανάμεσα στην Αίτνα και τη Λιπάρα (τοποθεσίες ιδανικές για σιδηρουργικά τεχνήματα εξαιτίας των ανέμων και ης πυράς).

[5] Γιοι του Ουρανού και της Γαίας οι τρεις Κύκλωπες κατασκεύαζαν τις ασπίδες και τους; κεραυνούς του Δία. Ο Βρόντης δημιουργεί τη βροντή, ο Στερόπης την αστραπή (στεροπή) και ο Πυράκμων χειριζόταν αδιάκοπα τη φωτιά (πῦρ) και το αμόνι (ἂκμων).

[6] Η επαναφορά του αριθμητικού tris αφορά το συμβολισμό των εποχών του έτους (ο Δίας αντιστοιχεί στο χειμώνα, η Ήρα στην άνοιξη, ο Άρης στο θέρος, ο Νότος στο Φθινόπωρο).

[7] Η οργή του Ηφαίστου πηγάζει από το ότι στο εργαστήριό του είδε να κατασκευάζεται το άρμα του Άρη. Στην ουσία όμως είναι ταυτόσημη με την ανυπομονησία να ανταποκριθεί στο αίτημα της Αφροδίτης.

[8] Ο Ήφαιστος δεν ονοματίζει την Αφροδίτη ούτε τον Αινεία (τον αποκαλεί vir), γιατί τονίζει ότι η ανδρεία του εξισώνεται με αυτή των θεών (ο ίδιος κατασκευάζει τα όπλα των θεών και την πανοπλία του άντρα).

[9] Υποτυπώνουν στο καλούπι και συνεργάζονται πολλοί, εφόσον έχει μεγάλο σχήμα η ασπίδα.