Φόρεστ Κάρτερ

Μετάφραση: Δημήτρης Μιχαήλ

Εκδόσεις Κέδρος 2008

–

γράφει η Βάλια Καραμάνου

–

Μερικά έργα δεν προορίζονται για κριτική, έχουν δοκιμαστεί με την πάροδο του χρόνου και έχουν αγαπηθεί σε παγκόσμια κλίμακα τόσο πολύ που το μόνο που μπορεί να κάνει ο αναγνώστης είναι να αφεθεί στην μαγεία τους και να τα απολαύσει.

«Η εκπαίδευση του Μικρού Δέντρου» είναι ένα τέτοιο βιβλίο, ένας ύμνος προς την Φύση, την αξία της (κάθε) ζωής και κυρίως την αγάπη που σαρωτικά πλημμυρίζει την πλάση. Πρόκειται για μια εκδοχή της Εδέμ, όπου ο άνθρωπος δεν κατοικεί επιβαλλόμενος στην φύση και στα ζώα, αλλά αποτελεί ένα ενιαίο σύνολο μαζί τους γεμάτο αρμονία και πληρότητα. Σε αυτόν τον κόσμο τα πάντα, αρνητικά και θετικά, ακόμα και ο Θάνατος και η Απώλεια αποτελούν μόνο μέρος του κύκλου της ζωής που δεν τελειώνει ποτέ. Το τέλος δεν είναι παρά ένας προσωρινός αποχωρισμός για να σμίξουν όσοι αγαπήθηκαν ξανά σε μια επόμενη φορά, «που θα είναι καλύτερα», που «όλα είναι όμορφα».

Δεκαετία του ’30, Τενεσή, Απαλάχια Όρη: σε έναν κόσμο που καταρρέει οικονομικά και λιμοκτονεί, ένα μικρό αγόρι μένει ορφανό και από τους δύο γονείς του. Ως απόγονος της ινδιάνικης φυλής των Τσεροκί ενστικτωδώς επιλέγει να ζήσει μαζί με τους παππούδες του στην καλύβα τους στο βουνό. Το Μικρό Δέντρο, αν και μόλις έχει βιώσει μια μεγάλη απώλεια, δεν θα κλάψει, δεν θα φοβηθεί γιατί θα βρεθεί στον δικό του αγαπημένο κόσμο του βουνού και της ζωής των Τσεροκί. Ως γέννημα θρέμμα της φυλής έχει γεννηθεί την πιο όμορφη εποχή του χρόνου- το καλοκαίρι- είναι παιδί της Φύσης και ποτέ δεν θα είναι ξανά μόνος, γιατί όλο το δάσος και το βουνό με τα ζώα και τα φυτά του είναι πλέον δικοί του φίλοι. Το Μικρό Δέντρο αγαπιέται από την πρώτη στιγμή που ακολούθησε τον περήφανο και μεγαλόκαρδο παππού του στο μονοπάτι μέσα από τα βουνά για να βρεθεί στο νέο του σπίτι, όπου η Όμορφη Μέλισσα – η γιαγιά του- θα του προσφέρει αφειδώς όλη την θαλπωρή της. Και πώς θα μπορούσε να είναι αλλιώς όταν η αγάπη κυριαρχεί στην μικρή καλύβα, σε ολόκληρη την Φύση που τους περιβάλλει και στα ζώα τους, οικόσιτα ή μη; «Με έχεις;» ρωτά τρυφερά η γιαγιά τον παππού για να την επιβεβαιώσει κάθε φορά πως την «έχει», δηλαδή την αγαπά, την κατανοεί. Γιατί αγάπη δίχως κατανόηση δεν υφίσταται για τους Τσεροκί.

Μέσα σε αυτό το κλίμα το μικρό αγόρι περνά τα πιο όμορφα χρόνια της ζωής του, καθώς μυείται στον θαυμαστό κόσμο της Φύσης και των πλασμάτων της, στα μυστικά της πιο περήφανης και πολύπαθης φυλής, που δοκιμάστηκε με τον πιο ανελέητο τρόπο από τους εισβολείς λευκούς, καταπατητές, πολιτικούς, θρησκόληπτους. Μέσα από τα έκπληκτα μάτια ενός πεντάχρονου παιδιού ξετυλίγονται όλες οι εικόνες της πλάσης στο βουνό και στο ρυάκι, στο δάσος και στις δύσβατες πλαγιές, σε κάθε πιθαμή της λατρεμένης γης που ο ίδιος γεύτηκε μαζί με τους παππούδες του. Η αρχέγονη μήτρα, η μον-ο-λα, η ζωοδότρα γη τους παρέχει τα ψάρια, το κυνήγι, την καλλιέργεια καλαμποκιού, τις ρίζες της σαν φάρμακα, αρκεί να τηρεί κάποιος τον Τρόπο. Ποιος είναι αυτός; Μα να παίρνεις μόνο όσα χρειάζεσαι χωρίς ίχνος απληστίας και – όταν βρεις κάτι που πραγματικά αξίζει- να το μοιράζεσαι προκειμένου το καλό να πολλαπλασιαστεί.

Η νέα οικογένεια του Μικρού Δέντρου ζει ελεύθερη προσκομίζοντας τα προς το ζειν από την καλλιέργεια του καλαμποκιού με την βοήθεια του μουλαριού και των σκυλιών τους, που τους είναι απόλυτα αφοσιωμένα μέχρι θανάτου. Το ίδιο όμως και οι άνθρωποι, που δείχνουν την τρυφερότητά τους με κάθε τρόπο. Όμως η κύρια πηγή εισοδήματος είναι η Τέχνη του παππού, δηλαδή η Παρασκευή εκλεκτού και εντελώς ανόθευτου ουίσκι από τα καλαμπόκια, που φτιάχνεται στο μυστικό αποστακτήριο στην πλαγιά ενός βουνού. Το Μικρό Δέντρο θα κρατήσει επτασφράγιστο μυστικό την ύπαρξή του, μια και οι Τσεροκί δεν ανοίγονται στον καθένα, κρατούν την λύπη και την χαρά τους σφραγισμένη σε αδάκρυστα μάτια προς τους ξένους και αφιλόξενους. Παράλληλα, θα μυηθεί στην Τέχνη αυτή, όπως και σε όλα τα μυστήρια της Φύσης και στις τελετές των Τσεροκί. Όμως δεν θα μείνει πίσω και η μόρφωσή του, μια και η γιαγιά του και ένας γυρολόγος θα τον διδάξουν γραφή, αριθμητική και έργα μεγάλων δημιουργών μέσα από τα βιβλία της δανειστικής βιβλιοθήκης του πλησιέστερου χωριού.

Τίποτα δεν θα αποδειχθεί δυνατότερο από αυτόν τον ισχυρό δεσμό αίματος, ακόμα και όταν έρθουν οι μεγάλες δοκιμασίες. Γιατί το μικρό αγόρι θα νιώσει γνήσιος απόγονος της Φυλής του απέναντι σε έναν κόσμο λευκών εχθρικών απέναντι στους «άγριους», όπως ονόμαζαν οι καταπατητές τους Ινδιάνους. Γιατί ένας Τσεροκί έχει δύο ψυχές, μια σωματική και μια πνευματική. Η δεύτερη που επιτρέπει να μην νιώθει πόνο όταν τον βασανίζουν σωματικά, του δίνει την δυνατότητα να επικοινωνεί με όσους αγαπά, ακόμα και αν είναι μακριά. Τα δέντρα, ο άνεμος, τα φυτά, οι αστερισμοί τους φέρνουν πάντα κοντά με μαγικό τρόπο. Ακόμα και ο Θάνατος δεν είναι παρά ένας μεγάλος Ύπνος, μια μετάβαση σε μια επανασύνδεση κατά την οποία όλα «είναι όμορφα και καλύτερα από πριν». Γιατί όσοι αγαπούν και αγαπιούνται δεν χάνονται, γίνονται άνεμος που περνάει μέσα από τα κλαδιά, δίνουν με το σώμα τους ζωή σε άλλα πλάσματα και στο τέλος ξανά ανταμώνουν με τους δικούς τους ανθρώπους, τα δικά τους ζώα που τους ακολούθησαν πιστά και πέρα από τον θάνατο.

«Η εκπαίδευση του Μεγάλου Δέντρου» είναι ένα απλό μα «τεράστιο» σε πνευματικό μέγεθος βιβλίο, που θα έπρεπε να διαβαστεί από όλους μας, κυρίως τα νέα παιδιά. Μέσα σε μια πληθώρα έργων που πηγάζουν από τα σκοτάδια μας και κάθε ανθρώπινο πάθος, υπάρχει και αυτό το κλασικό αριστούργημα που κυριολεκτικά αλλάζει τον τρόπο θέασης της ζωής. Τρυφερό, σπαρακτικό, μερικές φορές αστείο, άλλοτε τραγικό δίνει την πραγματική διάσταση της ζωής, όπως θα έπρεπε να είναι. Αγνή από κάθε ιδιοτέλεια, τέλεια εναρμονισμένη με το φυσικό περιβάλλον και τους ανθρώπους που θεωρούμε δική μας οικογένεια. Ζώντας στην τυραννία ενός υλιστικού κόσμου, εντελώς απάνθρωπου, ανάλγητου και λεηλατημένου από μεγάλα οικονομικά συμφέροντα, το Μικρό Δέντρο μας δείχνει τον μοναδικό δρόμο προς την ελευθερία και την ολοκλήρωση μέσα από μια εναλλακτική οπτική. Έναν κόσμο που «κανείς δεν είναι μοναχός» και που πάντα σμίγει με τους αγαπημένους του μέσα από λύπες, χαρές και απώλειες. Σαν τις χαρακιές στην ινδιάνικη ράβδο που συμβολίζουν την κοινή των ζευγαριών που αγαπήθηκαν πολύ κάθε μέρα ως την αιωνιότητα, πέρα από την φθορά και τον θάνατο. Σαν την ανάμνηση κάθε αγαπημένου πλάσματος που επιστρέφει μέσα μας και μας παρηγορεί για όλη την υπόλοιπη ζωή μας.

Υποσημείωση: το συγκεκριμένο μυθιστόρημα αποδεικνύει πως δεν απαιτούνται ούτε ανατροπές, ούτε μεγάλα λόγια, ούτε άσκοπες φλυαρίες για να στηθεί μια ιστορία που θα μείνει διαχρονικά στο λογοτεχνικό στερέωμα. Το μόνο που χρειάζεται είναι ταλέντο και ειλικρινή ανεπιτήδευτη γραφή.

«Αισθανόμουν πολύ άσχημα και άδειος. Ο παππούς είπε ότι ήξερε πως αισθανόμουν, γιατί και εκείνος αισθανόταν το ίδιο. Όμως ο παππούς είπε πως, κάθε φορά που έχανες κάτι που είχες αγαπήσει, έτσι ένιωθες. Είπε πως ο μόνος τρόπος για να μην νιώθεις έτσι είναι να μην αγαπάς τίποτα, και αυτό ήταν χειρότερο, γιατί έτσι θα αισθανόσουν συνέχεια άδειος».