Μέσα μας και έξω μας, στην γειτονιά, στην πόλη, στη χώρα, στον κόσμο συμβαίνουν διαρκώς αλλαγές. Απαραίτητες, αναγκαίες, αναγκαστικές, άλλες επιβεβλημένες μα και κάποιες ενδεχομένως βεβιασμένες. Βία. Μπορεί η βία να φέρει την αλλαγή; Και μήπως η ίδια η βία εκβιάζει την αλλαγή;

Κοιτώντας γύρω μας το τελευταίο χρονικό διάστημα, αναγνωρίζουμε εκδηλώσεις βίας και επιθετικότητας. Ως έννοια, δομικό χαρακτηριστικό και ψυχική ενέργεια, η επιθετικότητα είναι έμφυτη στον άνθρωπο. Είναι η ενέργεια που συντηρεί το ένστικτο της επιβίωσης. Να μπορούμε να επιβιώσουμε κόντρα στις αντιξοότητες του φυσικού περιβάλλοντος. Η εξέλιξη του ανθρώπινου είδους και η δημιουργία κοινωνιών ανάγκασε τον άνθρωπο να βρει τρόπους να ελέγχει την επιθετικότητα, να την περιορίζει βάζοντάς τη σε κανόνες, νόμους και όρια, να την τιθασεύει μετουσιώνοντάς τη σε άλλες αποδεκτές ενέργειες. Την έκανε αγάπη, έρωτα, τέχνη, ποίηση, λογοτεχνία, φιλοσοφία, επιστήμη, συζήτηση, επικοινωνία, επαφή. Την εκμεταλλεύτηκε κάποιες φορές και την έκανε μάχη και πόλεμο, μεταμφιέζοντάς σε υψηλά ιδανικά. Και ο άνθρωπος συνέχισε να ζει, με τη βία περιορισμένη σε κοινά αποδεκτά πλαίσια. Αποδεχόμενος τη φύση αλλά παραγνωρίζοντας την επιθετική του φύση. Ή μήπως επιδεικτικά αγνοώντας την;

 Ζούμε σε μια αρμονικά στημένη κοινωνία, λένε κάποιοι. Δεν μπορεί και δεν πρέπει να εκδηλώνεται επιθετικότητα. Οι ενέργειες βίας συνιστούν την παράβαση του νόμου, άρα θα πρέπει να τιμωρούνται. Η επιθετικότητα όταν στρέφεται κατά της ζωής, της ύπαρξης του άλλου, των δικαιωμάτων του άλλου, της φυσικής και ψυχικής του ευημερίας πρέπει να τιμωρείται. Ό,τι μας θέτει και μας εκθέτει σε κίνδυνο είναι βίαιο και επιθετικό. Έτσι λένε οι νόμοι και αυτό ισχύει στις ευνομούμενες κοινωνίες. Με άλλα λόγια, είναι σχεδόν βέβαιο πως πάντα υπάρχουν κάποιοι που θα είναι βίαιοι και επιθετικοί. Κάποιοι, αλλά όχι όλοι. Λίγοι και όχι οι περισσότεροι.

 Τι γίνεται όμως, όταν το πλαίσιο αλλάζει; Όταν οι κοινωνίες χάνουν τη συνοχή τους και την αρμονική δομή τους; Όταν αμφισβητούνται αρχές και αξίες, όταν οι νόμοι δεν ισχύουν για όλους, όταν η αξιοπρέπεια και η ηθική αποκτούν άλλη έννοια και ο άνθρωπος χάνει σιγά σιγά την επιθυμία να μετουσιώσει την επιθετικότητα; Δεν μπορεί να την καταπιέζει άλλο γιατί έχει χάσει την αντίρροπη δύναμή της, την επιθυμία για ζωή. Βγαίνει έτσι, ανεξέλεγκτα. Ύπουλα τρυπώνει σε κάθε έκφανση της καθημερινής ζωής και γελάει πονηρά γιατί βρήκε τρόπο να ελευθερωθεί. Πάντα υπήρχε εκεί. Τώρα έχει άλλοθι και δικαιολογία. Σε ένα κόσμο που εκβιάζει, η μόνη ικανή σωτηρία είναι η επιθετικότητα θα σκεφτεί κανείς. Όχι αυτή που παραβαίνει νόμους και τιμωρείται. Η άλλη, η πονηρή που επιτρέπει να φερθείς με αγένεια, έλλειψη ηθικής, με αναξιοπρέπεια, με καλυμμένη αδιαφορία.

 Μπορείς να παραβιάζεις το κόκκινο φανάρι και το stop, να σταματάς με το αμάξι σου όπου τύχει, να ζητάς τα ρέστα ακόμη και όταν φταις, να μην ακούς όταν κάποιος σου λέει κάτι διαφορετικό από αυτό που θες να ακούσεις, να σκουντάς στο πέρασμά σου όποιον βρεις στο δρόμο, να λες ότι όλο κάποιος άλλος φταίει, να απαιτείς από το παιδί σου να είναι καλύτερο πιο υπάκουο πιο συνεργάσιμο πιο ικανό, να μην κάνεις σωστά τη δουλειά σου, να μην αναλαμβάνεις τις ευθύνες και τις συνέπειες των πράξεών σου, να γκρινιάζεις για το παραμικρό, να κλείνεσαι στον εαυτό σου, να δικτυώνεσαι μόνο φαντασιωτικά και ηλεκτρονικά, να μην ακούς το όχι, να μη σέβεσαι το χώρο και το χρόνο του άλλου, του όποιου άλλου, να μην εκτιμάς την προσπάθεια, να δίνεις λιγότερα και να θες περισσότερα, να απαιτείς και όχι να ζητάς, να πράττεις αλλά να μη σκέφτεσαι, να νιώθεις αλλά να μην το λες, να αλλάζεις αλλά να μην το καταλαβαίνεις.

Ύπουλα έρχεται η αλλαγή. Εκβιαστικά, καλυμμένη με το μανδύα της προσαρμογής. Η βία δεν είναι προσαρμογή και η επιθετικότητα δεν είναι αλλαγή. Είναι η παλινδρόμηση στην πρώτη ανάγκη για επιβίωση. Στο βασικό ένστικτο που επιτάσσει Εγώ  να ζήσω. Να ζήσω, αλλά όχι να υπάρχω. Όταν αυξάνονται οι ανάγκες και η προσαρμογή είναι επιτακτική για την επιβίωση,  αυτός που παλινδρομεί,  δεν είναι αυτός που καταφέρνει να προσαρμοστεί. Καλά προσαρμοσμένος είναι αυτός που κατανοεί την αλλαγή, την αναγνωρίζει, την αποδέχεται, που μετακινείται από εκεί που ήταν, έστω και λίγο. Αυτός που αναγνωρίζει και αποδέχεται  την επιθετική του φύση στην ίδια του την ύπαρξη, δεν την ξορκίζει, δεν την καταδικάζει, δεν την περιφρονεί, δεν την αγνοεί. Την κάνει ζωή, την κάνει αβίαστα αλλαγή.

Η βία σε όλες τις μορφές της, έχει καταγραφεί στα χρονικά ως ασκούμενη από πολίτες, λαούς και κυβερνήσεις. Αν την ιστορία την γράφει ο νικητής τότε τα κέντρα εξουσίας καταγράφουν τη βία κατά το δοκούν. Ενέπνευσε όμως και εμπνέει πνευματικούς ανθρώπους, καλλιτέχνες και κοινωνικούς επιστήμονες που την κάνουν πεδίο καταγραφής και προβληματισμού. Την εξαγνίζουν, την επικοινωνούν, προσπαθούν να την κατανοήσουν και να την  εκφράσουν. Όταν η βία εκφράζεται μέσα από την τέχνη, όπως στην ΄΄Γκουέρνικα΄΄ του Πικάσο ή στη  ΄΄Μέρα  Μαγιού΄΄ του Γιάννη Ρίτσου, αποκτά μία άλλη διάσταση, αφού έχει τη δύναμη να μεταμορφώνει και να αλλάζει το άσχημο σε επιθυμητό. Αυτό το επιθυμητό που σε πάει από την ενοχή στην απενοχοποίηση, από το φόβο στην εξιδανίκευση και από την ανασφάλεια στην αποδοχή.  

_

Γράφει η Γιούλη Κύρκου