Η “προσφυγή” του Γιώργου Σπανού στον υπερρεαλισμό

προσφυγή
Γαβριηλίδης
ISBN: 978-960-576-410-4

Βασική οδός του υπερρεαλισμού είναι η συνειρμική σύνδεση εικόνων και σκέψεων. Με το φαινομενικά απροετοίμαστο κι αυθόρμητο ο ποιητής με οδηγό άλλοτε το σημαίνον (η ηχητική ή οπτική αναπαράσταση μιας λέξης) κι άλλοτε το σημαινόμενο (η έννοια της λέξης) κινείται ελεύθερα ανάμεσα στις λέξεις και ποιεί εικαστικά. Έτσι όμως διαμορφώνεται ένας -κατά Apollinaire- αναλογικός τρόπος με τον οποίο αποδίδεται η πραγματικότητα, ένας κόσμος συναισθηματικής πρόσληψης και άρα υποκειμενικής κινητικότητας.

Αυτή την οδό της δημιουργικής φαντασίας ακολουθεί και ο Γιώργος Σπανός στην πρώτη του ποιητική συλλογή, «ΠροσΦΥΓΗ», (Γαβριηλίδης, 2015). Η ποίηση του Σπανού είναι εικαστική· εντοπίζεται μία ζωηρή εικονοπλασία με θολά χαρακτηριστικά μα γεμάτη κίνηση και εαρινή φωτεινότητα. Εικόνες φύσης “φυτρώνουν” με υπερρεαλιστικό αυθορμητισμό σε κάθε σύνθεση. Το υγρό στοιχείο, τα βουνά και η Σελήνη με τον ουρανό αποτυπώνονται με αξιοπρόσεκτη σταθερότητα -ένα ή περισσότερα- σε κάθε σχεδόν κάδρο του Σπανού.

Δεν είναι υπερβολή να σχολιάσουμε πως από τη συλλογή αναδύεται ένα “άρωμα” Εγγονόπουλου, καθώς συνδέεται το αφηγηματικό ύφος με το σουρεαλιστικό λόγο και το κοινωνιοϋπαρξιακό μήνυμα. Μέσα από τη συνειρμική διάχυση των εικόνων πηγάζει ένα ισχυρό κοινωνικό και υπαρξιακό περιεχόμενο.

Χαρακτηριστικό στην ποιητική του Σπανού είναι η μετατόπιση του θέματος. Ενώ η εικαστική του αναδεικνύει το δικό της κέντρο, ο ποιητής με τη χρήση μία λέξης ή στίχου μετατοπίζει συνειρμικά το νοηματικό και συναισθηματικό κέντρο κάπου αλλού. Έτσι η λέξη πρόσφυγας για τη λύπη αλλάζει το συναισθηματικό κέντρο της σύνθεσης (επιπτώσεις μακροβούτι)· το ίδιο και η λέξη δακρυγόνα σε ένα φαινομενικά οικολογικό ποίημα που αργότερα γίνεται ρόδινος πανικός αφού η ζωή που δεν έζησες σαν κάνη… (ψίθυροι του δάσους).

Αναλόγως ιστορικά ή μυθικά πρόσωπα “ξεπηδούν” στις συνθέσεις συνδεόμενα συνειρμικά με το περιεχόμενο (σα λύπη, από τα τείχη ο Πρίαμος, παιδική εκδρομή, χορός των εφτά πέπλων, το στοιχειό) συμβάλλοντας στη θεματική και συναισθηματική μετατόπιση του κέντρου με το δικό τους συναισθηματικό φορτίο[1].

Αξιοπρόσεκτη είναι η πολύ συχνή χρήση της παρένθεσης στις συνθέσεις της συλλογής, το μόνο σημείο στίξης που επαναλαμβάνεται τόσο πολύ. Σε πρώτη προσέγγιση η παρένθεση εμπεριέχει ένα δευτερεύον σχόλιο, όπως άλλωστε είναι ο ρόλος της· ωστόσο, μέσα στο ποίημα συμβάλλει σημαντικά στη μετατόπιση του θεματικού επίκεντρου και στην απόδοση έμφασης μεταφέροντας το συναισθηματικό κέντρο. Σε μία επίθεση μοντερνισμού, το άνοιγμα της παρένθεσης τοποθετείται -κατά βάση- μόνη της στο τέλος του στίχου καταδεικνύοντας πως αποτελεί αναφαίρετο -και τελικά κύριο- μέρος της σύνθεσης (από τα τείχη ο Πρίαμος, ιδιόμελο, άσημο της απαθανάτισης, σαν προσευχή άνοιξε το ποίημα, λείπουν στοιχεία, πρωί, ξηρά λογική, χανόταν στις (λ)έξεις του, χορός των εφτά πέπλων, ολοκλήρωση δώρο στη διάθεση, ρομαντική ιστορία, φυγές αναγνώρισης, πνευματικά δικαιώματα).

Σημαντικός είναι ο ρόλος των τίτλων· στην πραγματικότητα οι τίτλοι του κατέχουν λειτουργική θέση στην ποιητική του Σπανού καθώς τις περισσότερες φορές αποκρυπτογραφούν το ποιητικό περιεχόμενο (κάτι ασκήσεις φωτεινότητας, σχήματα στον αέρα, χανόταν στις (λ)έξεις του, ο λεκές, ποιοτικός έλεγχος, βαθμός αθωότητας, just jazz, το στοιχειό, μικρό νυχτερινό) ή αποτελούν αναγκαίο συμπλήρωμα (σιωπές, χανόταν στις (λ)έξεις του, απ’ τα σιροπιαστά, σαν προσευχή άνοιξε το ποίημα,) ή ένα αυτούσιο σχόλιο του δημιουργού (φυγές αναγνώρισης, ξηρά λογική, ξύσμα καλοκαιριού, una corda, εγκώμιο, παιδική εκδρομή, κάθε κλαδάκι & κλάδος ζωής, σημειολογία). Προσθέτουμε δε όλοι οι τίτλοι αποτελούνται από προσηγορικά ουσιαστικά και οι περισσότεροι απαρτίζονται από ένα ονοματικό σύνολο με άναρθρο το κύριο ουσιαστικό.

Ο θρυμματισμένος στίχος διαμορφώνει τον εσωτερικό ρυθμό και ορίζει τη διάχυση του συναισθήματος και της έντασης του ποιήματος. Συχνά λέξεις θραύσματα απαρτίζουν ένα μόνο στίχο, ενώ άλλοτε στίχοι και λέξεις στοιχίζονται δεξιότερα προσδίδοντας μία αίσθηση “αταξίας” και αποσπασματικότητας, ενώ συχνά “συμμετέχουν” στην διάσταση της εικονοπλαστικής κίνησης. Η δε απουσία σημείων στίξης -κατά το μοντέρνο πρότυπο- ενισχύουν τη στιχουργική “ρευστότητα” και τη συνειρμική μεταφορά των νοημάτων, καθώς συμπλέκονται συντακτικά και νοηματικά επιμέρους εικόνες.

Ισχυρές δόσεις λυρισμού διαποτίζουν το στίχο του Σπανού, που καταφέρνουν να ισορροπήσουν τη λιτότητα στο λόγο του. Η έκφρασή του παρά την κυριαρχία των ρημάτων και των ουσιαστικών διακρίνεται από τη αυστηρή επιλογή επιθέτων και την τοποθέτησή τους σε καίρια σημεία· έτσι αποκαλύπτεται και η βασανιστική επεξεργασία του στίχου στους πολυδαίδαλους δρόμους της ποίησης μέσα από το μονοπάτι του δημιουργικού μόχθου.

Χαρακτηριστική είναι και η σουρεαλιστική προσέγγιση της γλώσσας, όπως φαίνεται, μέσα από λογοπαιγνιώδεις επεξεργασίες (ξηρά λογική, χανόταν στις (λ)έξεις του, μάδημα του μύθου, τέλος παιχνιδιού) και τη συνειρμική διάσταση της γλώσσας πατώντας στην οπτική απεικόνιση της λέξης (πχ εντόμου-εντρόμου-απτέρου).

Η ποιητική αυτοαναφορικότητα εμπλουτίζεται εξπρεσιονιστικά με φυσικές εικόνες· παραμορφώνεται η εικόνα του περιβάλλοντος χώρου με αδιαφορία για την πιστή και αντικειμενική αναπαράστασή του και σε συνδυασμό με την υπερρεαλιστικό “θολότητα” αισθητοποιείται η συναισθηματική αγωνία του ποιητή με μία αίσθηση δηκτικής διάθεσης και σαρκαστικού μειδιάματος.

Σε έναν κόσμο υποχρεώσεων και συμβάσεων, η ποιητική του Σπανού με την υπερρεαλιστική μεταπήδηση των εικόνων ή των θεματικών προάγει την ελευθερία των αισθήσεων και των αισθημάτων. Χαμηλόφωνα και ασυνείδητα ταξιδεύει τον αναγνώστη στον ελεύθερο κόσμο των συναισθημάτων.

_________________

[1] βλ. σχετικά Δήμος Χλωπτσιούδης, το θρησκευτικό στοιχείο ως μέσο ποιητικής έκφρασης, vakxikon.gr, τεύχ. 32 (Δεκέμβριος 2015).

Ακολουθήστε μας

Οι προσφορές των εφημερίδων για το Σαββατοκύριακο 15 – 16 Φεβρουαρίου 2025

Οι προσφορές των εφημερίδων για το Σαββατοκύριακο 15 – 16 Φεβρουαρίου 2025

Real News https://youtu.be/2a72XROiaaUΚαθημερινή https://youtu.be/TvC4bKhFsr8?si=NU_CAZ-ZoUZtWPeR https://youtu.be/x7nNBchmgw8?si=kp3f-okyaaz7rDHxΠρώτο Θέμa Το Βήμα της Κυριακής Δώστε μας το email σας και κάθε Παρασκευήθα έχετε στα εισερχόμενά σας τις προσφορές των...

Μιλώντας τη νύχτα – ΚΛΕΡ ΝΤΕΪΒΕΡΛΙ

Μιλώντας τη νύχτα – ΚΛΕΡ ΝΤΕΪΒΕΡΛΙ

γράφει η Κατερίνα Σιδέρη Το μιλώντας τη νύχτα, είναι το πρώτο βιβλίο της συγγραφέως και έχει μεταφραστεί σε 22 γλώσσες. Από τις πρώτες του σελίδες, αντιλαμβάνεσαι ότι έχεις να κάνεις με πολύ ξεχωριστούς ήρωες, με χαρακτήρες ιδιαίτερους και συνάμα διαφορετικούς. Η...

Η ποιητική του ακατάπαυστου ή ο Michel Foucault στα ‘Εχέγγυα της Φύρας’ του Γιάννη Λειβαδά

Η ποιητική του ακατάπαυστου ή ο Michel Foucault στα ‘Εχέγγυα της Φύρας’ του Γιάννη Λειβαδά

Η ποιητική του ακατάπαυστου ή ο Michel Foucault στα ‘Εχέγγυα της Φύρας’ του Γιάννη Λειβαδά γράφει ο Μιχάλης Κατσιγιάννης   Η κριτική είναι δομή. Τι θα πει αυτό; Η κριτική είναι πρακτική εξουσίας, λόγος κυριαρχίας και μάλιστα επιτελεστικός. Ο λόγος της κριτικής –ο...

Ακολουθήστε μας στο Google News

Διαβάστε κι αυτά

Η ποιητική του ακατάπαυστου ή ο Michel Foucault στα ‘Εχέγγυα της Φύρας’ του Γιάννη Λειβαδά

Η ποιητική του ακατάπαυστου ή ο Michel Foucault στα ‘Εχέγγυα της Φύρας’ του Γιάννη Λειβαδά

Η ποιητική του ακατάπαυστου ή ο Michel Foucault στα ‘Εχέγγυα της Φύρας’ του Γιάννη Λειβαδά γράφει ο Μιχάλης Κατσιγιάννης   Η κριτική είναι δομή. Τι θα πει αυτό; Η κριτική είναι πρακτική εξουσίας, λόγος κυριαρχίας και μάλιστα επιτελεστικός. Ο λόγος της κριτικής –ο...

Κοίτα τη φύση ξανά, της Αζούλ Λόπες

Κοίτα τη φύση ξανά, της Αζούλ Λόπες

γράφει ο Πάνος Τουρλής Ένας άνθρωπος κάποτε είχε μεγάλη περιέργεια για τον ουρανό, αναρωτιόταν τι να υπήρχε εκεί πάνω και περνούσε την ημέρα του κοιτώντας συνεχώς ψηλά. Προσπάθησε να τραβήξει το ενδιαφέρον των συνανθρώπων του προς τον ουρανό αλλά κανείς δεν του έδινε...

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΑΡΧΑΙΕΣ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΠΟΥ ΑΓΓΙΞΑΝ ΚΑΙ ΞΕΠΕΡΑΣΑΝ ΤΟΝ ΜΥΘΟ – Ζαμπακίδης Ζήνωνας & Μαρκάκη Βασιλική

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΑΡΧΑΙΕΣ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΠΟΥ ΑΓΓΙΞΑΝ ΚΑΙ ΞΕΠΕΡΑΣΑΝ ΤΟΝ ΜΥΘΟ – Ζαμπακίδης Ζήνωνας & Μαρκάκη Βασιλική

γράφει η Κατερίνα Σιδέρη Έχουμε ακούσει για πολλές γυναίκες που πέρασαν στην ιστορία, για γυναίκες που κατέχουν περίοπτη θέση στο κάδρο της. Αν με ρωτάτε, γνώρισα κάμποσες, μα όχι όλες όσες το σημερινό βιβλίο φιλοξενεί. Μαγεύτηκα πραγματικά από το περιεχόμενό του, από...

0 σχόλια

0 Σχόλια

Υποβολή σχολίου