“Η νέα γενιά είναι η γενιά των παγκόσμιων προβλημάτων και η τεχνολογία της επέτρεψε να αποκτήσει περισσότερο από κάθε άλλη γενιά, σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, ένα παγκόσμιο awareness, αντανακλαστικά κι εγρήγορση”
–
γράφει ο
–
Στo εισαγωγικό σημείωμα της Ανθολογίας Νέων Κυπρίων Ποιητών, ο Λευτέρης Παπαλεοντίου εκθέτει τα χαρακτηριστικά της ποιητικής φωνής των νέων Κυπρίων ποιητών, με αρκετή διαύγεια και οξυδέρκεια. Παρόλο που, αφενός είναι ακόμη πολύ νωρίς να μιλήσουμε και να προδικάσουμε την πορεία των νέων ποιητών, και αφετέρου η νέα γενιά παρουσιάζει μεγάλη ποικιλομορφία, ο Παπαλεοντίου κωδικοποιεί τρία κοινά στοιχεία, ως τους βασικούς άξονες των νέων ποιητών: α) η κυπροκεντρική θεματική στους νέους ποιητές υποχωρεί, β) θεματικά, οι νέοι ασχολούνται με θέματα που άπτονται του προσωπικού/ιδιωτικού χώρου και όχι του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου και γ) η γλώσσα που χρησιμοποιούν είναι πιο λιτή και απέριττη, χωρίς να αναλώνονται σε περίπλοκες ή «υψηλές» γλωσσικές διατυπώσεις.
Ο Λευτέρης Παπαλεοντίου σημειώνει πολύ σωστά τα βασικά κοινά στοιχεία των νέων Κυπρίων ποιητών κατά τη γνώμη μου. Σε αυτές τις παρατηρήσεις, θέλω να προσθέσω ακόμη μία, που πιστεύω είναι σημαντική παράμετρος, αν έχουμε σκοπό να καταλάβουμε την νέα γενιά ποιητών και μαζί με αυτήν, την ποίηση που δημιουργεί. Και η παράμετρος αυτή είναι η τεχνολογική ανάπτυξη.
Με μια πρώτη ματιά, η τεχνολογία και η ποίηση φαίνονται πως είναι άσχετες μεταξύ τους, όχι μόνο γιατί κατά γενική ομολογία η τεχνολογία αφορά στην ύλη και η ποίηση στο πνεύμα, αλλά γιατί φιλολογικά αναλύοντας τους σύγχρονους νέους Κύπριους, το ζήτημα της τεχνολογίας αποσιωπάται. Παρόλο που ζούμε σε μια εποχή που ανάπτυξη των υπολογιστών και του διαδικτύου προχωρά με αλματώδεις ρυθμούς και η καθημερινή μας ζωή δέχεται επίθεση από τις ειδοποιήσεις στο κινητό μας, οι νέοι ποιητές, αυτοί που κατά κόρον αξιοποιούν την τεχνολογία, μένουν απαθείς ως προς αυτή, και δεν μοιάζουν να συγκινούνται ώστε να την μετουσιώσουν σε τέχνη.
Είναι αναμενόμενο και κατανοητό πως η φιλολογία αντιμετωπίζει αυτή τη σιωπή, ως αδιαφορία. Εφόσον η φιλολογία είναι μελέτη των κειμένων, και τα ίδια τα κείμενα δεν ασχολούνται με αυτό το κομμάτι της πραγματικότητας, τότε η φιλολογία δεν μπορεί να εκφέρει λόγο. Όμως, πιστεύω πως ακόμη κι αν η τεχνολογία δεν εμφανίζεται ρητώς στην λογοτεχνική παραγωγή της νέας γενιάς, αυτή συμβάλλει στο σχηματισμό της συνείδησης της νέας γενιάς, μιας συνείδησης που αποτυπώνεται στα ποιήματα, όχι άμεσα (όπως λ.χ στο κίνημα του φουτουρισμού), αλλά έμμεσα, σχεδόν ανεπαίσθητα.
Η νέα γενιά κυπρίων ποιητών έχει μεγαλώσει και έχει ταυτίσει την ύπαρξή της με την τεχνολογία. Η πρώτη μαζική σχέση που ανέπτυξε μαζί της ήταν το κινητό τηλέφωνο, το οποίο «εισήγαγε» στα σχολεία, όπου ο καθένας κρατούσε κι από ένα Nokia 3310 ή ένα Ericson T29 (με το πορτάκι). Αυτή η σχέση με το κινητό εξελίχθηκε μαζί με την εξέλιξη της τεχνολογίας, με έγχρωμες οθόνες, κινητά που υποστήριζαν μουσική ή εφαρμογές java, ασύρματη σύνδεση πρώτα με υπέρυθρες και μετά με Bluetooth, για να φτάσουμε στην σημερινή επέλαση των android, των application και του mobile internet. Παρά τους επικριτές, η νέα γενιά συνδέθηκε κατά κύριο λόγο με την έννοια της επικοινωνίας και την έννοια της «συνδεσιμότητας». Πλέον μέσα από το κινητό μπορούσαμε να επικοινωνήσουμε ανά πάσα ώρα και λεπτό, από οποιοδήποτε μέρος εντός ή εκτός σπιτιού, να στείλουμε μηνύματα sms κατά ριπάς, κι αργότερα να ανταλλάξουμε τραγούδια και φωτογραφίες με την μεγαλύτερη ευκολία.
Η ίδια ανάγκη για επικοινωνία επεκτάθηκε την ίδια περίοδο και στο διαδίκτυο. Η νέα γενιά των Κυπρίων ποιητών ήταν αυτή που πριν καμιά δεκαπενταριά χρόνια είχε αρχίσει σιγά-σιγά να ξεμυτίζει στα παγκόσμια forum, στα chat room του irc και δειλά-δειλά άρχισε να γνωρίζει νέα άτομα μέσω ιστοσελίδων πως το Hi5 και το myspace, πολύ πριν κάνει το επόμενο βήμα με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το διαδίκτυο πέρα από την επικοινωνία, έδωσε στην νέα γενιά μια προοπτική του κόσμου. Πλέον οι κοινωνικές επαφές δεν περιορίζονταν στον στενό, τοπικό κύκλο του σχολείου ή της γειτονιάς ή έστω της πόλης. Η τεχνολογία έδωσε την δυνατότητα στους εφήβους και τους νεαρούς ενήλικες να συνομιλήσουν και να σχετιστούν με άτομα από όλο τον κόσμο, με μοναδικό κριτήριο τα κοινά ενδιαφέροντα.
Στην ανάπτυξη της τεχνολογίας εντάσσω και την ανάπτυξη των μεταφορών. Δεν είναι μόνο το γεγονός πως η νέα γενιά ποιητών έχει σπουδάζει και έχει ζήσει στο εξωτερικό. Είναι το γεγονός πως η μεγαλύτερη σύνδεση μεταξύ χωρών έχει επιτρέψει στους ανθρώπους να μετακινούνται ευκολότερα, να ταξιδεύουν ευκολότερα, να γνωρίζουν καλύτερα ξένους πολιτισμούς και ξένες νοοτροπίες. Αυτό λειτουργεί αμφίδρομα. Δεν σημαίνει μόνο πως οι νέοι Κύπριοι ποιητές ανοίγονται προς τα έξω, αλλά και η ίδια η Κύπρος δέχεται ξένες επιρροές, πραγματώνοντας το ιδεώδες της πολυπολιτισμικότητας με τις διάφορες εθνικότητες να αλληλεπιδρούν και να εμπλουτίζουν η μία την άλλη. Σίγουρα, η ποίηση ενέχει το ανθρωπιστικό στοιχείο της ανεκτικότητας, αλλά είναι η τεχνολογική ανάπτυξη που κατέστησε δυνατή μια τέτοια αλληλεπίδραση.
Αυτή η συνδεσιμότητα και επικοινωνία που εδραίωσε η ανάπτυξη των μεταφορών και των τηλεπικοινωνιών έχει αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο ψυχαγωγούμαστε και τον τρόπο με τον οποίο ενημερωνόμαστε.
Στο θέμα της ψυχαγωγίας μπορούμε να μιλήσουμε για μια παγκόσμια λαϊκή κουλτούρα, την οποία ασπάζονται κυρίως οι νέοι που αξιοποιούν την τεχνολογία στην οποία αυτή η κουλτούρα βασίζεται. Παγκόσμια φαινόμενα, όπως η σειρά του Game of Thrones, των μεγάλων Hollywoodιανών blockbuster, του Netflix με όλες τις σειρές που αυτό προσφέρει, σχηματίζουν με τον ένα ή τον άλλον τρόπο κάποιους κοινούς κώδικες ή τουλάχιστον κάποια κοινά σημεία αναφοράς. Όμως πέρα από το προφανές – το πώς μπορούμε να συζητάμε για το απαίσιο τέλος του Game of Thrones και να γκρινιάζουμε στα fora – συμβαίνει μια λιγότερο αισθητή αλλαγή. Αυτή η ζύμωση συμβαίνει παντού ταυτόχρονα. Ο κύπριος νέος ποιητής συμμετέχει στην παγκόσμια συζήτηση και στην παγκόσμια λαϊκή κουλτούρα με τους ίδιους όρους και με την ίδια ταχύτητα που θα είχε, αν βρισκόταν στο κέντρο των εξελίξεων. Έστω και ασυνείδητα, δεν νιώθει πια «παραγκωνισμένος» ή «πεταμένος σε μια γωνιά» αλλά πως είναι ενεργό και αναπόσπαστο μέρος μιας διαδικασίας την ώρα που αυτή συμβαίνει.
Ασχολούνται όλοι νέοι ποιητές με την παγκόσμια λαϊκή κουλτούρα; Προφανώς και όχι. Αν μη τι άλλο, η ποίηση θέλει να πιστεύει πως τα ερεθίσματά της είναι πολύ πιο υψηλά και έντεχνα, από ταινίες με σούπερ-ήρωες. Παρόλα αυτά, ακόμη και σε εξαιρετικές περιπτώσεις όπως για παράδειγμα το Handmaid’s Tale της Margaret Atwood, αυτή διενέργεια είναι εκεί. Δεν χρειάζεται να γράψει κάποιος ποίημα για το Casa de Papel, για να μπει μέσα σε αυτήν την παγκόσμια αλληλεπίδραση που προξένησε αυτή η επιτυχημένη σειρά.
Αν η ψυχαγωγία φαίνεται υπερβολικά ρηχή, η ανάπτυξη της τεχνολογίας έφερε δραστικότερες αλλαγές και στην ενημέρωση. Δεν αναφέρομαι στα live feed που προσφέρουν διάφορα ενημερωτικά site, ώστε να ενημερωνόμαστε για οτιδήποτε γίνεται, την ώρα που γίνεται, παρόλο που κι αυτό έχει το δικό του αντίκτυπο στην κοινωνία. Όμως μιλάμε για μια ενημέρωση σε παγκόσμια κλίμακα. Αν, για παράδειγμα βλέπουμε τις ίδιες σειρές με έναν Αμερικάνο ή έναν Βρετανό ή έναν Γερμανό, τότε ταυτόχρονα ενημερωνόμαστε από τις ίδιες πηγές πληροφόρησης. Όχι μόνο είναι πιο εύκολο από ποτέ να διαβάζει κανείς διαδικτυακά εφημερίδες όπως η Washington Post, οι New York Times, η Independent, η Guardian, η Le Figaro, η Le Soir, η Frankfurter Allgemeine ή το Der Spiegel, αλλά να παρακολουθήσουμε μέσω YouTube ενημερωτικές, ψυχαγωγικές και σατιρικές εκπομπές. Μέσα σε αυτή την παγκόσμια κουλτούρα, εκτός από σειρές φαντασίας, θα βρει κανείς ταλαντούχους κωμικούς που σχολιάζουν καυστικά την επικαιρότητα, όπως o John Oliver, ο Stephen Colbert, ο Jon Stewart ή ο Trevor Noah, οι οποίοι ενημερώνουν το κοινό τους για ευαίσθητα θέματα της επικαιρότητας, προσφέροντας παράλληλα σαρκαστικό σχολιασμό.
Η νέα γενιά είναι η γενιά των παγκόσμιων προβλημάτων και η τεχνολογία της επέτρεψε να αποκτήσει περισσότερο από κάθε άλλη γενιά, σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, ένα παγκόσμιο awareness, αντανακλαστικά κι εγρήγορση. Σχεδόν κανένα πρόβλημα δεν μένει στα στενά εθνικά σύνορα που το δημιούργησαν. Το 2020 είχαμε τρεις τέτοιες περιπτώσεις: πρώτον, οι πυρκαγιές στον Αμαζόνιο και την Αυστραλία άνοιξαν εκ νέου την ήδη υπάρχουσα συζήτηση για την κλιματική αλλαγή και το περιβάλλον, αλλά και τις εθνικές πολιτικές που ακολουθούνται από τις κυβερνήσεις της Βραζιλίας και της Αυστραλίας. Άνθρωποι από όλο τον κόσμο συνεισέφεραν οικονομικά για την ενίσχυση οικολογικών οργανώσεων, θεωρώντας το πρόβλημα μιας ξένης χώρας ως δικό τους. Δεύτερον, η πανδημία του κορονοϊού, απέδειξε περίτρανα πως η ολιγωρία μιας κυβέρνησης στην άλλη άκρη του κόσμου, μπορεί να γονατίσει την παγκόσμια οικονομία και κοινωνία. Και είναι λογικό: ο κόσμος είναι τόσο στενά συνδεδεμένος, μετακινείται τόσο εύκολα, που μέσα σε λίγους μήνες ο ιός εξαπλώθηκε από μια κινέζικη πόλη, σε όλες τις χώρες του πλανήτη. Τρίτον, η έκταση που πήρε η δολοφονία του George Floyd, και το ευρύτερο πρόβλημα του ρατσισμού. Δεν είναι απλώς πως το πρόβλημα σε μια χώρα μπορεί να πυροδοτήσει αντίδραση παγκόσμια, αλλά το πώς θεωρούμε προβλήματα άλλων χωρών ως δικά μας.
Πού φαίνονται όλα αυτά τα στοιχεία στην ποίηση, ειδικά των νέων Κυπρίων ποιητών; Παντού και πουθενά.
Για παράδειγμα, ο Παπαλεοντίου παρατηρεί πως η τάση της νέας γενιάς είναι να απομακρύνεται από την κυπροκεντρική ποίηση και να στρέφεται σε πιο προσωπικά και εσωτερικά μονοπάτια. Ισχύει, αλλά αυτό οφείλεται εν μέρει στα σημεία που έθιξα πιο πάνω. Πώς μπορεί η ποίηση των νέων να είναι κυπροκεντρική, όταν πλέον συνομιλούν με τον υπόλοιπο κόσμο, όταν έχουν την γνώση του παγκόσμιου ιστού στην τσέπη τους πάντοτε; Πώς μπορεί να μην είναι προσωπική και εσωτερική η ποίηση των νέων, όταν τα social media βασίζονται πάνω στην ιδιαίτερη προσωπικότητα του χρήστη, στις προσωπικές του προτιμήσεις, αλλά χρησιμοποιούνται ως πλατφόρμα για να εκφράσουν τις προσωπικές τους απόψεις, σκέψεις, ανησυχίες και την ίδια την τέχνη τους; Πώς θα μπορούσε να μην είχε αλλάξει η χρήση της γλώσσας στην ποίηση, όταν η σχέση που αναπτύσσει κανείς με τον γραπτό λόγο επηρεάζεται λίγο ή πολύ από την πληκτρολόγηση αναρτήσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;
Παρόλο που δεν ανήκω στην ομάδα εκείνων που πιστεύουν πως ο ποιητής είναι ένας καθρέφτης της κοινωνίας και πως τα ποιήματα εκφράζουν την εποχή στην οποία γράφονται, εντούτοις δεν μπορώ να αρνηθώ πως υπάρχει αλληλεπίδραση μεταξύ του κοινωνικού, του προσωπικού και του ποιητικού. Όσο και να αληθεύει το γεγονός πως στην φιλολογία μελετάμε κείμενα και πως προσφέρουμε μόνο ερμηνείες, πρέπει πάντα να έχουμε στο μυαλό μας, πως η ποίηση είναι πρωτίστως μια πράξη επικοινωνίας ενός ανθρώπου με τους δυνητικούς αναγνώστες του, και ευρύτερα με τον κόσμο. Εκδίδουμε τις ποιητικές μας συλλογές, επειδή θέλουμε να κοινοποιήσουμε (ενδεικτικό ρήμα της σύγχρονης εποχής) την προσωπική μας αλήθεια, τα συναισθήματα και τις σκέψεις μας, να μοιραστούμε την ποιητική μας πραγματικότητα, μια πραγματικότητα που αποτελεί μέρος της κοινωνικής πραγματικότητας, που παρέχει το συγκείμενο για να αντιληφθούμε την μεγαλύτερη εικόνα στο θέμα «νέοι ποιητές».
Παραφράζοντας τα λόγια του προσφάτως αποβιώσαντα Κάρλος Ρουίθ Θαφόν, τα ποιήματα δεν είναι μόνο οι λέξεις που διαβάζουμε, αλλά έχουν ψυχή, ενέχουν ένα κομμάτι από την ψυχή αυτού που τα έγραψε, αυτού που μόχθησε παλεύοντας με τον εσωτερικό του κόσμο και με την γλώσσα. Η νέοι ποιητές έχουν κι αυτοί την δική τους ψυχή, η οποία εισέρχεται στα ποιήματά τους, ακόμη κι όταν αυτή η ψυχή δεν διατυπώνεται ρητά. Καθήκον μας είναι να την θέσουμε στο προσκήνιο, να την συζητήσουμε, να δείξουμε πως αυτή η «σιωπή» για πολλά θέματα που φαίνεται τα ποιήματά μας, δεν είναι αδιαφορία, αλλά μια βαθύτερη ζύμωση που γίνεται και βρίσκεται σε συνεχή διάλογο με τον κόσμο.
Οι νέοι ποιητές δεν νιώθουν αποκομμένοι από τον κόσμο, αλλά μέρος του. Είναι περισσότερο εξοικειωμένοι όχι μόνο με τον ελλαδικό χώρο, αλλά με την παγκόσμια σκηνή. Παρατηρούν τις ζυμώσεις και τα γεγονότα σε πραγματικό χρόνο, οι προσλαμβάνουσές τους έρχονται από όλα τα σημεία του ορίζοντα. Η τεχνολογία κάνει την διάδραση μεταξύ ποιητών και κειμένων πιο άμεση, ενώ ταυτόχρονα την διευρύνει στο μέγιστο. Στα forum και στα ειδικά group, οι ποιητές επικοινωνούν, μοιράζονται τα ποιήματά τους, τις επιδράσεις τους, συζητάνε για όλα αυτά που διαβάσανε και θα ήθελαν να διαβάσουν, ανταλλάζουν απόψεις, διαφωνούν και συμφωνούν για ό,τι τους ενδιαφέρει, λογοτεχνικό ή μη.
Υπό αυτή την έννοια, το ζήτημα του «τόπου» είναι κυριολεκτικά άτοπο, αφού η τεχνολογία έχει αναιρέσει όλους τους περιορισμούς που επιβάλλει ο χώρος. Στο διαδίκτυο όλοι έχουμε πρόσβαση σε οτιδήποτε από οπουδήποτε, είμαστε μονίμως συνδεδεμένοι με τον παγκόσμιο ιστό, και η νέα γενιά που είναι άρρηκτα συνυφασμένη με την τεχνολογία είναι κι αυτή σε έναν συνεχή διάλογο με το παγκόσμιο στοιχείο της τεχνολογίας. Οι επιμέρους διαφορές αμβλύνονται και ο καθένας έχει να προσφέρει σε αυτόν τον παγκόσμιο διάλογο που ανοίγεται χάρη την τεχνολογική ανάπτυξη, την προσωπική του συνεισφορά, προσπαθώντας να βρει τους ομοίους του πέρα από τα στενά γεωγραφικά όρια της χώρας του.
Εν κατακλείδι, θεωρώ πως η τεχνολογία, ως καταλυτικό στοιχείο της διαμόρφωσης της συνείδησης της νέας γενιάς, μπορεί να προσφέρει μια διαφορετική οπτική στην κατανόηση της ποίησης των νέων ποιητών. Κι αυτό γιατί πιστεύω πως βασικό στοιχείο της ποίησης αυτής είναι μια παγκόσμια συνειδητότητα, ένας ανοιχτός διάλογος του τοπικού με το εθνικό, του εθνικού με το παγκόσμιου και του παγκόσμιου πάλι με του τοπικού. Είμαστε μια γενιά που η τεχνολογία της άνοιξε τα μάτια και της έδειξε τον κόσμο, τα θαύματα, τα προβλήματα και τις προκλήσεις του. Είμαστε η γενιά – ίσως η πρώτη γενιά – που έχουμε ως βασική μας πεποίθηση πως δεν είμαστε το κέντρο του κόσμου, αλλά μια ξεχωριστή φωνή ανάμεσα στις τόσες άλλες ισάξιες, με τις οποίες για πρώτη φορά επικοινωνούμε τόσο άμεσα. Είμαστε, δηλαδή, η γενιά που προσπαθεί να βρει την θέση της στον κόσμο, να ισορροπήσει την προσωπική της ματιά με την γενικότερη αντίληψη, την τοπική της ιδιαιτερότητα με το παγκόσμιο γίγνεσθαι.
Έχει περάσει η τεχνολογία ως θέμα στην ποίηση των νέων Κυπρίων ποιητών; Και ναι και όχι. Ακόμη και σήμερα η τεχνολογία θεωρείται ένα «αντι-ποιητικό» θέμα, ένα θέμα που άπτεται της καθημερινότητας, όχι της ποιητικής δημιουργίας. Αν υπάρχουν ποιήματα που να περιλαμβάνουν την τεχνολογία, αυτά την αντιμετωπίζουν σκεπτικιστικά, ως μια έκπτωση στην επικοινωνία των ανθρώπων. Βέβαια, η άλλη πλευρά του νομίσματος, μας δείχνει πως η τρέχουσα λογοτεχνική σκηνή συμπεριλαμβάνει την τεχνολογική πρόοδο στον τομέα της. Το γεγονός πως αρχίζει να εμφανίζεται (με αξιώσεις) μια σκηνή λογοτεχνίας του φανταστικού στην Κύπρο και στην Ελλάδα, που ενδιαφέρεται ανάμεσα στα άλλα και για την επιστημονική φαντασία, δείχνει όχι μόνο πως ένα μέρος των νέων λογοτεχνών θέλουν να εξερευνήσουν τις δυνατότητες της τεχνολογίας, αλλά πολύ περισσότερο πως συμμετέχουν σε πραγματικό χρόνο στις σύγχρονες παγκόσμιες λογοτεχνικές αναζητήσεις.
0 Σχόλια