γράφει η Παναγιώτα Σκουρτανιώτη

Ο Νέιθαν Θρωλ (Nathan Thrall), δημοσιογράφος με καταγωγή από την Καλιφόρνια, κάτοικος για πολλά χρόνια Ιερουσαλήμ, εκκινεί θετικά το φιλαναγνωστικό μας ενδιαφέρον με το βραβευμένο, με βραβείο Pulitzer Γενικής Τεκμηριογραφίας 2024, έργο του Μια μέρα της ζωής του Άμπεντ Σαλάμα: ανατομία μιας τραγωδίας στην Ιερουσαλήμ, που κυκλοφόρησε στον ελλαδικό χώρο από τις εκδόσεις ΔΩΜΑ σε μετάφραση της Δέσποινας Κανελλοπούλου.

Το κειμενικό είδος: Το βιβλίο δεν αποτελεί μυθοπλασία, κατά τον συγγραφέα του (278 σ.) αλλά ανήκει στην κατηγορία της λογοτεχνίας του τεκμηρίων, ένα κειμενικό είδος που βασίζεται σε τεκμήρια-αποδείξεις, στην προκειμένη περίπτωση, σε ντοκουμέντα, βίντεο, μαρτυρίες παλαιστινίων και ισραηλινών, ρεπορτάζ τηλεοπτικών συνεργείων.

Χάρτες, Πρόσωπα, Πηγές, Συνεντεύξεις αποτελούν μέρος της ανατομίας του βιβλίου: Οι χάρτες της Παλαιστίνης και του Ισραήλ, της Ανάτα, «όπου ζούσαν οι Σαλάμα» και των περιχώρων της, του δρόμου της Τζάμπα όπου έγινε το δυστύχημα, της ευρύτερης Ιερουσαλήμ, της Δυτικής Όχθης και του Τείχους κατατοπίζουν από πλευράς τόπου. Η απογραφή προσώπων ανά κεφάλαιο αποτελεί απαραίτητο στοιχείο τεκμηριωμένου προσδιορισμού της πραγματικής ταυτότητάς τους.

Οι βιβλιογραφικές πηγές που παρατίθενται στις τελευταίες σελίδες αποτελούν στοιχεία τεκμηρίωσης της δημοσιογραφικής έρευνας ως προς την παράθεση των στοιχείων με έμφαση στις συνεντεύξεις με τα πρόσωπα που εμπλέκονται άμεσα, ως αυτόπτες μάρτυρες, ή έμμεσα με το συμβάν και τα επακόλουθά του. Ο Νέιθαν Θρωλ δηλώνει στο επιλογικό σημείωμά του πως κατά πλειοψηφία στο βιβλίο παρατίθενται η πραγματική ταυτότητα των προσώπων αποδεικνύοντας το μη μυθοπλαστικό χαρακτήρα του.

Ο τίτλος παραπέμπει στον πρωταγωνιστή που δεν είναι άλλος από τον παλαιστίνιο Άμπεντ Σαλάμα και σε μία μέρα της ζωής του που σφράγισε δραματικά την υπόλοιπη. Λειτουργεί ως κίνητρο του Νέιθαν Θρωλ (Nathan Thrall) για να αποτυπώσει ανατομικά την τραγωδία του πολύνεκρου συμβάντος και παράλληλα να ξεδιπλώσει εξονυχιστικά τα αίτια που οδήγησαν σε αυτό.

Το βιβλίο δομείται σε πέντε τιτλοφορούμενα κεφάλαια πλαισιωμένα από τον Πρόλογο και τον Επίλογο κατατοπίζοντας τις αναγνώστριες και τους αναγνώστες ως προς το περιεχόμενο: Κατά σειρά, 1^ο /Τρεις γάμοι, 2^ο /Δύο φωτιές, 3^ο /Πολύνεκρο συμβάν, 4^ο /Το τείχος, 5^ο /Τρεις κηδείες.

Χαρακτηριστικό στοιχείο πλοκής η επικαιρότητα του θέματος: Ισραήλ, Παλαιστίνη, Δυτική Όχθη, περιγραφή της ζωής των εμπλεκομένων προσώπων. Πρωταγωνιστής ο Παλαιστίνιος Άμπεντ Σαλάμα. Γεγονός: Το δυστύχημα του πεντάχρονου γιού του Μιλάντ ως αποτέλεσμα πολύνεκρου συμβάντος με χρόνο δράσης τον χειμώνα του 2012. Πρόβλημα: Μη έγκαιρη άφιξη σωστικών συνεργείων Παλαιστινίων και στη συνέχεια Ισραηλινών. Ο Πρόλογος προσδιορίζει δίχως υπεκφυγές το θέμα του βιβλίου εισάγοντάς μας στα γεγονότα: Η εκδρομή του πεντάχρονου Μιλάντ, η προετοιμασία από τους γονείς του, Άμπεντ και Χάιφα, το συμβάν: «ατύχημα μ΄ ένα σχολικό, κάπου κοντά στην Τζάμπα» στον «δρόμο του θανάτου».

Το αφηγηματικό «παιχνίδι» του χρόνου: Ο Νέιθαν Θρωλ μεταβαίνει από το παρόν στο παρελθόν και τούμπαλιν παραθέτοντας flashback αναμνήσεις των εμπλεκομένων προσώπων, συνθέτοντας συγχρόνως τα πορτρέτα τους, σχεδόν σε κάθε κεφάλαιο: Στον Πρόλογο αναφέρει πως «Το προηγούμενο (του συμβάντος) βράδυ ο Μιλάντ Σαλάμα (γιός του Άμπεντ Σαλάμα) δεν κρατιόταν από τη χαρά του για την εκδρομή με το σχολείο». Η Ρητορική ερώτηση μετάβασης από τον Πρόλογο στο Πρώτο μέρος, μας μεταφέρει από το παρόν στο παρελθόν : «Μήπως τιμωρούμαι γι’ αυτό που έκανα στην Ασμαχάν;», αναρωτιέται ο Άμπεντ και μαζί του οι αναγνώστες και οι αναγνώστριες. Όλο το 1^ο μέρος «Τρεις γάμοι» με τα έξι κεφάλαιά του αναδράμουν στο παρελθόν του Άμπεντ, πριν το πολύνεκρο συμβάν, συνδέοντάς το με τις γυναικείες μορφές που σημάδεψαν την ζωή του. Επιστρέφει στο συμβάν στο 2^ο Μέρος μιλώντας για «φλεγόμενο πούλμαν».

Παράλληλα, εκθέτει και παρελθοντικές και παροντικές πολιτικοκοινωνικές εξελίξεις της εποχής και περιοχής: Η «Αραβική Εξέγερση του 1936-39 ενάντια στις δυνάμεις της Βρετανικής Εντολής». Ο πόλεμος «έξι ημερών το 1967» όπου επιφέρει αλλαγές «στην πληθυσμιακή σύσταση και γεωγραφία των κατεχομένων περιοχών» της Δυτικής Όχθης και της Ανάτα όπου κατοικούν οι Σαλάμα. «Η Πρώτη Ιντιφάντα ξέσπασε τον Δεκέμβρη του 1987» έως το 1993 τη χρονιά που το Ισραήλ και η PLO υπέγραψαν τις Συμφωνίες του Όσλο, η «PLO» και οι ανταγωνιστικές συνιστώσες της, «Δημοκρατικό Μέτωπο» από τη μια και «Φατάχ, παράταξη του Γιασέρ Αραφάτ» από την άλλη, η «Δεύτερη Ιντιφάντα του 2000» ως «αποκορύφωμα της πολυετούς απογοήτευσης από τις Συμφωνίες του Όσλο».

Ως τεκμήριο λειτουργούν οι περιγραφές προσώπων, «η γυναίκα του (Άμπεντ) η Χάιφα.. ήταν λεπτοκαμωμένη και ανοιχτόχρωμη… εύστροφη, πνευματώδης, με ανεξάρτητο πνεύμα και πολιτική άποψη» καθώς και οι περιγραφές ενδυμασίας : η σχολική στολή του Μιλάντ Σαλάμα αποτελούνταν από «πουκάμισο με λευκό γιακά, γκρι πουλόβερ με το έμβλημα του Νουρ αλ-Χούντα, του ιδιωτικού σχολείου του και γκρι παντελόνι».

Πολιτιστικά στοιχεία, τοπικά ήθη, έθιμα γνωστοποιούν την πολυποίκιλη κουλτούρα της αναφερόμενης περιοχής όπου διαδραματίζονται τα γεγονότα : «Ο Μιλάντ απόφαγε βιαστικά το πρωινό του – λάμπνε με ζάταρ κι ελαιόλαδο», «τα κάεκ , τα σουσαμένια κουλούρια της Ιερουσαλήμ», «η μακλούμπα, το μουσάχαν, το μανσάφ», η «σούλχα, η παραδοσιακή διαδικασία συμφιλίωσης», τα έθιμα αρραβώνα και γάμου (πρόταση από τον πατέρα του γαμπρού και αποδοχή από τον πατέρα της νύφης, «η Φάτιχα, επτάστιχη προσευχή», «το σουκ των χρυσοχόων» για τα χρυσαφικά, το γλέντι για τους αρραβώνες, οι «δύο καρέκλες πάνω στο τραπέζι για τον γαμπρό και τη νύφη»), χαρακτηριστική η παρομοίωση για το ρόλο των συζύγων: «το ανδρόγυνο είναι σαν τη κλωστή με τη βελόνα- όπου πάει η βελόνα, πρέπει ν΄ ακολουθεί κι η κλωστή», τα έθιμα της κηδείας και της ταφής, το «άζα», το τριήμερο συλλυπητηρίων, το παραδοσιακό σαρανταήμερο πένθος.

Παράλληλα, ο Ντούμπι ο διασώστης «ήταν υπεύθυνος στη ΖΑΚΑ, την υπερορθόδοξη – χαρεντί στα εβραϊκά – εθελοντική οργάνωση που περισυλλέγει τις σορούς για ταφή», η χαλαχά είναι ο εβραϊκός θρησκευτικός νόμος , γεσιβά είναι το εβραϊκό θρησκευτικό σχολείο, οι Μιζραχίτες Εβραίοι είναι «μετανάστες από τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική».

Ο Νέιθαν Θρωλ θίγει πολυποίκιλα και διαχρονικά θέματα όπως αυτό της εποικιστικής πολιτικής: «ελαιώνες που παλαιότερα ανήκαν στον Άμπεντ και τ΄ αδέρφια του τώρα είχαν καταληφθεί από εποίκους». Θίγει το θέμα της πολυγαμίας: «…ο Άμπεντ άρχισε να σκέφτεται να παντρευτεί και μια δεύτερη σύζυγο. Σύμφωνα με το ιορδανικό δίκαιο…..μπορούσε να παντρευτεί μέχρι τέσσερις». Αλλά «ο ισραηλινός νόμος απαγόρευε την πολυγαμία». Θίγει, επίσης, το θέμα αναζήτησης – αναγνώρισης θυμάτων στο 5^ο Μέρος με τον τίτλο «τρεις κηδείες» παραθέτοντας δημοσιογραφικά την αγωνιώδη αναζήτηση του Άμπεντ Σαλάμα «όταν έφτασε στο νοσοκομείο της Ραμάλα» και «άρχισε να ψάχνει στους θαλάμους» τον γιό του μέχρι τη στιγμή της ταυτοποίησης της σορού του με τεστ DNA. Ως θέμα επισήμανσης λειτουργεί και η ανθρωπιστική συνεισφορά στη διαχείριση κρίσεων : Η «Κινητή κλινική της UNRWA, της Υπηρεσίας Αρωγής και Έργων του ΟΗΕ για τους Παλαιστίνιους Πρόσφυγες στην Εγγύς Ανατολή» είχε την ενδοκρινολόγο Χούντα, διευθύντριά της που βρισκόμενη στον τόπο του δυστυχήματος λειτούργησε ανθρωπιστικά. Ο Ισραηλινός «συνταγματάρχης ΣάαρΤσουρ» και ο Παλαιστίνιος «Ιμπραχίμ Σαλάμα» συνεργάστηκαν μπροστά στην τραγωδία, «παρέμειναν φίλοι» και τα «μέτρα διευκόλυνσής» τους έκαναν τη ζωή ευκολότερη Παλαιστινίων και Ισραηλινών για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η βαθιά φιλία του έφεδρου ισραηλινού ταγματάρχη Αντί Σπέτερ, κατοίκου Ανατότ και του αξιωματούχου της Παλαιστινιακής Αρχής Ιμπραχίμ Σαλάμα, κατοίκου της Ανάτα συμβάλλει τα μέγιστα ως προς τη σύναψη ενός πιλοτικού συμφώνου μη επίθεσης μεταξύ των οικισμών τους.

Ο Νέιθαν Θρωλ δεν είναι φειδωλός ως προς την παράθεση στοιχείων-τεκμηρίων που ξεδιπλώνουν τα γεγονότα διεισδύοντας συμπερασματικά στα καθοριστικής σημασίας αίτια της τραγωδίας:

«Ερχόταν τρομερή καταιγίδα, και οι δρόμοι εκεί γύρω δεν ήταν φτιαγμένοι για τέτοιον καιρό», ο δρόμος στην Τζάμπα» χαρακτηρίζεται «δρόμος του θανάτου» εξαιτίας των πάμπολλων ατυχημάτων.

Τα παιδιά που εμπλέκονται στο πολύνεκρο συμβάν βρίσκονται σε «ταλαίπωρο πούλμαν των 50 θέσεων, ηλικίας 27 ετών», η νταλίκα που «είχε περάσει στο αντίθετο ρεύμα… με ταχύτητα πολύ πάνω από το όριο με τόσο αντίξοες καιρικές συνθήκες».

«Οι ταυτότητες διαφορετικών χρωμάτων ήταν ένα σχετικά νέο μέσο ελέγχου των μετακινήσεων των Παλαιστινίων από τα κατεχόμενα εδάφη»: Πράσινες ταυτότητες για τους «πρώην φυλακισμένους» Δυτικής Όχθης, «πορτοκαλί συμβατικές ταυτότητες της Δυτικής Όχθης», «μπλε ταυτότητες» για τους κατόχους «ισραηλινής υπηκοότητας» που είχαν πρόσβαση και στα «νοσοκομεία της Ιερουσαλήμ» που «ήταν πολύ καλύτερα».

Το διαχωριστικό τείχος, η εφαρμογή του στη Δυτική Όχθη και ο ρόλος του στο τραγικό συμβάν ως σημείο περιορισμού και ελέγχου μετακίνησης των Παλαιστινίων: «Το σημείο ελέγχου είχε μεγάλα τσιμεντένια οδοφράγματα που εμπόδιζαν τη διέλευση των αυτοκινήτων».

Η μη έγκαιρη παρουσία αρμόδιων σωστικών συνεργείων εν αντιθέσει με την ιδιωτική συνεισφορά :«στο βίντεο ..ακούγεται μια γυναίκα να τσιρίζει. Κάποιος φωνάζει: «Είναι παιδιά μέσα!»…. «Πυροσβεστήρες!»…. Στο πλάνο εμφανίζονται και άλλα παιδιά που μεταφέρονται στα παρακείμενα αυτοκίνητα. Μέσα από τους καπνούς ακούγεται οδυρμός».

Ο διαχωρισμός της Δυτικής Όχθης σε «Ζώνες Α & Β» καθώς και «τη Ζώνη Γ» όπου «βρισκόταν ο δρόμος» του πολύνεκρου συμβάντος και «τη διοικούσε ο στρατός του Ισραήλ, την περιπολούσε η αστυνομία του και βρισκόταν εντός της δικαιοδοσίας των υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης του» άρα «οι Ισραηλινοί δεν είχαν καμία δικαιολογία» απουσίας των σωστικών τους συνεργείων.

Η καθυστερημένη «άφιξη των Παλαιστινίων πυροσβεστών» με «τη δικαιολογία ότι είχαν βρει κίνηση στο δρόμο από τη Ραμάλα: «Φτάσατε με μια ώρα καθυστέρηση!»

Ο Νέιθαν Θρωλ παραθέτοντας με λεπτομέρειες τα στοιχεία που προκύπτουν από την έρευνά του με επικριτικό ύφος, αφήνει τους αναγνώστες και τις αναγνώστριες να προβληματιστούν και να εξάγουν τα συμπεράσματά τους. Ο ίδιος στις τελευταίες σελίδες του Επιλόγου καταλήγει στα δικά του συμπεράσματα για το πολύνεκρο συμβάν επαναλαμβάνοντας εμφατικά την αόριστη αντωνυμία «…κανένας δεν κατονόμασε τα πραγματικά αίτια της τραγωδίας. Κανένας δεν αναφέρθηκε στο διαχωριστικό τείχος…. κανένας δεν πρότεινε να αποζημιωθούν από το ισραηλινό ταμείο οι οικογένειες με πράσινες ταυτότητες… κανένας δεν είπε ότι μια μόνο οδική αρτηρία… δεν επαρκούσε για τις μετακινήσεις των Παλαιστινίων … για όλα αυτά δεν λογοδότησε κανένας».