Τι είναι η φιλοσοφία; Ποια είναι η διαφορά μεταξύ του σκεπτικισμού και της αμφιβολίας; Πόσο χρήσιμη είναι η περιέργεια; Πρέπει να λέμε πάντα την αλήθεια; Πόσα στάδια αγάπης υπάρχουν; Ποια είναι η βάση μιας δημοκρατικής κοινωνίας; Πώς καταπολεμάται η διαφθορά; Ποιο είναι το καλύτερο μέσο καταπολέμησης των ρατσιστικών προκαταλήψεων; Αυτά και άλλα ερωτήματα απαντώνται στο συναρπαστικό βιβλίο του Tahar Ben-Jelloun που απευθύνεται σε παιδιά προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας αλλά και σε μεγάλους.
Ο συγγραφέας από την αρχή τονίζει πως «Δεν είναι ποτέ αργά να σκέπτεσαι κριτικά» και γι’ αυτό έγραψε ένα «απλό μάθημα σοφίας, απαραίτητο στον σημερινό περίπλοκο κόσμο». Η ζωή είναι γεμάτη φως και όμορφα πράγματα, οπότε χρειάζεται να την κρατάμε όμορφη κι αυτό γίνεται απλά: με εμπιστοσύνη και σεβασμό στον εαυτό μας, με σεβασμό στη Φύση. Δυστυχώς: «Ο άνθρωπος είχε πάντα την πεποίθηση πως όλα του επιτρέπονται… συνεχίζει να εξαντλεί τους φυσικούς πόρους για να καταναλώνει προϊόντα που δεν τα χρειάζεται» κι έτσι πρέπει να βάλουμε μια άνω τελεία στην ασθμαίνουσα ζωή μας, να σκεφτούμε, να ψάξουμε και να προβληματιστούμε.
Το βιβλίο είναι μια σειρά από προτάσεις που αφήνουν τον αναγνώστη να σκεφτεί και να αποφασίσει μόνος του, βάσει της προσωπικής του κρίσης, αν συμφωνεί ή όχι, δεν κουνάει το δάχτυλο δηλαδή, δεν πατρονάρει, δεν υποδεικνύει. Αντίθετα, βοηθάει να δούμε πιο καθαρά και να διαμορφώσουμε την προσωπική μας κριτική σκέψη: «Χρησιμοποίησε το μυαλό σου, γίνε εφευρετικός, χρησιμοποίησε το χιούμορ σου, τη φαντασία σου, τη δύναμή σου, τη γενναιοδωρία σου». Αναλύονται με εύληπτο, κατανοητό και περιεκτικό τρόπο εκατό περίπου έννοιες που χρησιμοποιούμε στην καθημερινή μας ζωή, όπως παιδεία, σεβασμός, λόγος, δράση, καλό και κακό, φιλία, μοναξιά και αγάπη, δημοκρατία και δίκαιο, αρχές και αξίες, αντικειμενικότητα, λογική, τύψεις, ακόμη και αντισημιτισμός ή ισλαμοφοβία και πολλές άλλες. Όλες παρατίθενται σε μικρά, συνήθως δισέλιδα, κεφάλαια, στο τέλος των οποίων διάφορες απλές ερωτήσεις παρακινούν μικρούς και μεγάλους αναγνώστες να αναπτύξουν τη σκέψη τους πάνω στο κάθε θέμα. Το ενδιαφέρον είναι που σε κάθε κεφάλαιο η εκάστοτε έννοια που αναλύεται οδηγεί σε μιαν άλλη στο επόμενο κεφάλαιο κι αυτή σε μια τρίτη, οπότε συγκροτείται μια λογική αλληλουχία κι ένα αρραγές σύνολο που εγείρει την προσοχή και το ερεθίζει το μυαλό του αναγνώστη.
Ο συγγραφέας κρατάει πάντα τις ισορροπίες, τονίζει και τα αρνητικά και τα θετικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα των εννοιών και παραθέτει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους, βοηθώντας έτσι σε μια πληρέστερη εικόνα και στην κριτική σκέψη που είναι και ο αρχικός στόχος: «Το να αμφιβάλλεις σημαίνει ότι δείχνεις μια προσεκτική παρουσία στον τρόπο συμπεριφοράς σου αλλά αν αμφιβάλλεις για κάτι που είναι προφανές και επιστημονικά αποδεδειγμένο τότε είσαι δύσπιστος. Αμφιβάλλουμε αλλά με μέτρο». Παρ’ όλ’ αυτά σε κάποια άλλα σημεία είναι απόλυτος ή μάλλον χρησιμοποιεί «οξείες» λέξεις, για παράδειγμα «Η νοσταλγία είναι άχρηστη. Είναι καλύτερο να ζεις στο παρόν και να προετοιμάζεις έργα για το μέλλον» (σελ. 102). Μου άρεσαν πολύ οι ενδιαφέρουσες «Ιστορίες για σκέψη» που χρησιμοποιούνται ως παραδείγματα και οι απόψεις, ο τρόπος σκέψης, τα λόγια από σημαντικούς φιλοσόφους και ανθρώπους της Ιστορίας και της πολιτικής, όπως ο Ιμάνουελ Καντ, ο Λα Μπρυγιέρ, ο Φρίντριχ Νίτσε, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ κ. ά.
Δεν είναι εύκολο να μιλάς στα παιδιά για φιλοσοφία ή έστω να κρατάς αμείωτο το ενδιαφέρον τους ως το τέλος, πιστεύω ακράδαντα όμως πως ο τρόπος γραφής και τα παραδείγματα που χρησιμοποιεί ο Tahar Ben-Jelloun στο βιβλίο του θα τα βοηθήσουν σε σημαντικό βαθμό να κάνουν τα πρώτα τους βήματα στην αυτογνωσία και στην αυτοβελτίωση. Απλοί τρόποι παρακίνησης («Πρέπει να έχεις μια απλή σχέση με το χρήμα. Μην το υπερεκτιμάς αλλά ούτε και να το υποτιμάς. Πρέπει να ξοδεύεται λογικά»), χρήσιμες συμβουλές («Το να ενεργείς σημαίνει να αρνείσαι να μένεις παθητικός και υποταγμένος αλλά δεν ενεργούμε χωρίς σκέψη, δηλαδή απερίσκεπτα»), διαχρονικά και πανανθρώπινα μηνύματα («Ο σκοπός μιας καλής παιδείας είναι να ενσταλάξει μέσα μας συνήθειες και τρόπους συμπεριφοράς που διαπνέονται από συναισθηματική νοημοσύνη και σεβασμό») και πολλά άλλα θα βοηθήσουν μικρούς και μεγάλους να κατανοήσουν τη λογική, τον τρόπο σκέψης του ανθρώπινου μυαλού και τον ρόλο και τη θέση σημαντικών εννοιών στην καθημερινή μας ζωή.
0 Σχόλια