Χρύσιππος ο Στωικός
Η εικόνα είναι από τη Wikipedia
του χρήστη Sting
(http://commons.wikimedia.org/wiki/User:Sting)

Γράφει ο Χρίστος Σοροβέλης

Οι Στωικοί θεωρούν ότι οι επιδράσεις του ενός όντος πάνω σε έναν άλλο, που συγκροτούν την πορεία του σύμπαντος, δεν είναι τυχαίες, ακαθόριστες, συμπτωματικές αλλά τα πάντα δημιουργήθηκαν σύμφωνα με τις επιταγές του λόγου, ο οποίος και μετά τη δημιουργία του σύμπαντος εξακολουθεί να το διαρρέει, υπόκεινται σε μια νομοτελειακή τάξη, την οποία οι στωικοί φιλόσοφοι αποκαλούν ειμαρμένη. Δηλαδή τα πάντα στο σύμπαν τελούνται σύμφωνα με μιαν αναγκαιότητα που έχει καθοριστεί εκ των προτέρων από τον κοσμικό λόγο. Η ειμαρμένη που διέπει την πορεία των πραγμάτων και των γεγονότων του κόσμου, δεν αναιρεί, όπως ίσως φαίνεται, και, ως εκ τούτου, δεν πρέπει να συγχέεται με την έννοια της μοιρολατρίας, σύμφωνα με την οποία είναι μάταιο να προσπαθεί κανείς να κάνει κάτι, αφού η έκβαση του έχει ήδη αποφασιστεί. Ο Χρύσιππος επιχείρησε να δείξει πως συνδυάζεται η ειμαρμένη με την ανθρώπινη ελευθερία. Για τον Χρύσιππο, η ειμαρμένη ορίζει εκ των προτέρων τις δυνατότητες που ενδέχεται να ακολουθήσει ένα γεγονός.

Για παράδειγμα: ο άρρωστος μπορεί να καλέσει έναν καλό γιατρό, μπορεί όμως να καλέσει και έναν κακό γιατρό. Βάσει της ειμαρμένης του κόσμου, όλες οι δυνατότητες είναι δεδομένες, και είναι γνωστό εκ των προτέρων τι θα συμβεί αν επιλέξει ο άρρωστος τον καλό ή τον κακό γιατρό. Ο άρρωστος θα επιλέξει ποιον γιατρό θα καλέσει, το ποια από τις δυνατότητες αυτές θα επιλέξει.

Οι στωικοί φιλόσοφοι διέκριναν τις πράξεις του ανθρώπου σε δύο αιτίες: α) τις απώτερες, οι οποίες αναφέρονται στις δυνατότητες που υπαγορεύονται από την ειμαρμένη προκειμένου να τελεστεί μια πράξη και β) τις προσεχείς αιτίες που αφορούν τις αποφάσεις τις οποίες παίρνει τελικώς το πρόσωπο που ενεργεί. Η ειμαρμένη, ως ορίζουσα τις δυνατότητες των πράξεων του ανθρώπου, όχι μόνο δεν αντιβαίνει στην ελευθερία της βούλησης του, αλλά, απεναντίας την υπηρετεί. Γιατί, για να είναι κανείς ελεύθερος στις επιλογές του, θα πρέπει να υπάρχουν εναλλακτικές δυνατότητες.

Για παράδειγμα, είναι αστείο να προτείνω σε κάποιον να καπνίσει μια μάρκα τσιγάρων, και να του πω “κάπνισε όποια μάρκα τσιγάρων επιθυμείς” – θα πρέπει λοιπόν να υπάρχουν εναλλακτικές δυνατότητες, να δώσω τουλάχιστον δύο μάρκες τσιγάρων. Προκειμένου να εκτελεστεί ελεύθερα από τον άνθρωπο μια πράξη, απαιτείται αφενός μεν να υπάρχουν περισσότερες της μιας δυνατότητες  όπως ορίζει η ειμαρμένη, αφετέρου δε η συγκατάθεσή του σε μιαν από τις δυνατότητες αυτές. Η ευθύνη του ανθρώπου που πράττει είναι καίρια, καθώς από την απόφαση του εξαρτάται με ποιον, τελικώς, από τους τρόπους που έχουν προκαθοριστεί από την ειμαρμένη, θα εξελιχθούν τα πράγματα. Άρα, προκειμένου να προβεί κανείς στην καλύτερη επιλογή, θα πρέπει να είναι ικανός να κρίνει σωστά. Να μελετήσει τη φύση, να μάθει τις δυνατότητες σύμφωνα προς τις οποίες έχει προκαθοριστεί από το θεό ή τον κοσμικό λόγο να εξελιχθούν τα γεγονότα και τα πράγματα, και να εναρμονιστεί έτσι, μαζί της. Γιατί, αν αποφασίσει να δράσει ενάντια στη φύση και τους νόμους της ειμαρμένης , είναι βέβαιο ότι η πράξη του δεν θα έχει κανένα αποτέλεσμα. Οι στωικοί φιλόσοφοι πίστευαν ότι το να ζει κανείς σε αρμονία με τη φύση, είναι πρωταρχικός όρος για να εξασφαλίσει την ευτυχία. Ο στωικισμός σε αντίθεση με τους Επικούρειους δεν προτείνει την απραξία, αλλά είναι στο χέρι του να πράττει ο άνθρωπος σύμφωνα με ό,τι έχει προκαθοριστεί.