γράφει ο Πάνος Τουρλής

Στο Λονδίνο των τελών του 19^ου αιώνα ένας κατά συρροή δολοφόνος σκοτώνει ιερόδουλες με φρικιαστικό τρόπο και ταυτόχρονα στέλνει χλευαστικές κάρτες στην αστυνομία με τις επιτυχίες του. Ταυτόχρονα, μια γυναίκα της αστικής τάξης προσπαθεί να πραγματοποιήσει το όνειρό της και να γίνει χειρουργός, με την υποστήριξη της γκουβερνάντας της. Τι συμβαίνει όμως στην πραγματικότητα με αυτές τις γυναίκες; Πώς και γιατί τις επηρεάζει η δράση του επονομαζόμενου Τζακ του Αντεροβγάλτη;

Η Γιώτα Βασιλείου έγραψε ένα ανατρεπτικό, υποβλητικό και ανατριχιαστικά ρεαλιστικό μυθιστόρημα που ζωντανεύει την ιστορία και τον μύθο του Τζακ του Αντεροβγάλτη με μια διαφορετική οπτική ματιά ενώ ταυτόχρονα δείχνει την κοινωνική θέση της γυναίκας σε μια εποχή που όφειλε να καταπνίγει τα όνειρά της και να μην εμφανίζεται σε ανδροκρατούμενους κύκλους. Είμαστε στο 1888 και η δράση εκτυλίσσεται στα σκοτεινά και ρυπαρά στενά του Γουαϊτσάπελ, όπου βρίσκει ο Αντεροβγάλτης τα θύματά του, και σε μια αριστοκρατική συνοικία του Λονδίνου όπου μια γυναίκα κατάφερε να σπουδάσει νοσοκόμα και προσπαθεί να γίνει επιτυχημένη χειρουργός, θέλοντας να συμβάλλει στην πρόοδο της επιστήμης. Το κείμενο έχει μια συναρπαστική κεντρική ιδέα κι επιπλέον οι ποικίλες αφηγηματικές μέθοδοι που ακολουθούνται κρατούν το ενδιαφέρον αμείωτο. Ξεκινάμε με αναδρομική αφήγηση, όπου στην αρχή δίνεται η τελευταία σκηνή χωρίς spoiler κι αμέσως μετά παρακολουθούμε με πρωτοπρόσωπη και τριτοπρόσωπη αφήγηση την τρυφηλή ζωή της πρωταγωνίστριας, τις δυσκολίες της, τη μάχη της μ’ έναν μυστηριώδη πυρετό που ηρεμεί μόνο όταν βγαίνει τη νύχτα. Η ροή διακόπτεται σε καίρια σημεία είτε με ιδιόχειρες επιστολές του δολοφόνου είτε με ρεπορτάζ από τις εφημερίδες της εποχής, όλα προϊόντα φαντασίας αλλά τόσο ταιριαστά με την εποχή και με τις εξελίξεις. Επιπλέον, πραγματικά πρόσωπα όπως ο αστυνομικός επίτροπος Sir Charles Warren που δέχτηκε έντονη κριτική για την αποτυχία του να συλλάβει τον Τζακ τον Αντεροβγάλτη, η πόρνη Φίλις Τσάπμαν που κατάφερε να ξεφύγει την πρώτη φορά αλλά τελικά δολοφονήθηκε, ο Επιθεωρητής Frederick Abberline και άλλοι αναμιγνύονται υποδειγματικά με τους χαρακτήρες του μυθιστορήματος, δημιουργώντας ένα σωστό ρεαλιστικό φόντο.

Η πρωταγωνίστρια του βιβλίου είναι μια κοπέλα ατίθαση και άτακτη, που δε δέχεται τον ψεύτικο καθωσπρεπισμό της πλούσιας οικογένειάς της και νιώθει παγιδευμένη αλλά προχωράει την ιατρική έρευνά της με πείσμα και επιμονή. Θέλει να γίνει χειρουργός αλλά είναι γυναίκα σε αντροκρατούμενο κόσμο, εξ ου και φτάνει μόνο μέχρι τη νοσηλευτική, δε σταματά όμως να ψάχνει να ανακαλύπτει το ανθρώπινο σώμα. Βιώνει παράξενα συμπτώματα, ψήνεται από τον πυρετό, κανείς δεν μπορεί να καταλάβει τι έχει κι έτσι οι γονείς της την αφήνουν να ζει απομονωμένη στον ψηλότερο όροφο του σπιτιού και δεν ασχολούνται πλέον με τις τρέλες της. Σημειώσεις, σχέδια, εικόνες από ιατρικά συγγράμματα προσπαθεί να τα ταιριάξει με τα συμπτώματά της και δε διστάζει να βγαίνει μες στη νύχτα παρά τον κίνδυνο. Πού πηγαίνει και τι σκοπούς έχει; Γιατί παθαίνει κρίσεις πανικού και άλλα ψυχωσικά επεισόδια όποτε διαβάζει για τα κατορθώματα του Τζακ του Αντεροβγάλτη; Σ’ ένα σπίτι με έναν πατέρα ουσιαστικά απόντα, καταγράφεται με ενάργεια η σχέση της ηρωίδας με τη μητέρα της, Έλινορ, η οποία, παρά το αυστηρό βλέμμα και την επικριτική ηθική της εποχής, αναγνώρισε το ταλέντο της κόρης της και ζητά συχνά την ιατρική βοήθειά της, παρ’ όλ’ αυτά όμως προτίμησε να απομακρυνθεί από το παιδί της παρά να το στηρίξει εναντίον του άντρα της, κάτι που γέμισε θυμό την κόρη της και περιφρόνηση.

Η κοπέλα βρήκε τη μητρική αγκαλιά και την ασφάλεια στη Μάριον, μια γυναίκα που τη στηρίζει και την παρακολουθεί όταν τη βλέπει να καταλαμβάνεται από τον πυρετό και να βγαίνει στους επικίνδυνους λόγω του Αντεροβγάλτη δρόμους. Ήρθε πολλά χρόνια πριν για παρακόρη της μαγείρισσας από ορφανοτροφείο και μεγάλωσε σε αυτό το σπίτι μαζί με την κοπέλα, έγινε νταντά της, την πρόσεχε, υπήρξε δασκάλα και στήριγμα στις δυσκολίες. Σταδιακά διαπιστώνει πως η υγεία της κοπέλας έχει κλονιστεί σε άσχημο βαθμό κι αρχίζει να μπαίνει σε δίλημμα για το αν πρέπει να μιλήσει γ’ αυτά που ξέρει και είδες ή όχι, να κοιτάξει το καλό της ή να σιωπήσει. Μήπως όμως η παρέμβασή της κάνει τα πράγματα χειρότερα; Μια ιδιότυπη και περίεργη σχέση ξεδιπλώνεται ανάμεσα στις δυο γυναίκες σαν ένα παιχνίδι με αμφιλεγόμενες ισορροπίες. Ως πού μπορεί να φτάσει η μεγαλύτερη για να προστατέψει τη μικρότερη; Οι εναλλακτικές μορφές αφήγησης των δύο γυναικών κρατούν το ενδιαφέρον και με γέμιζαν απορίες ως το τελικό ξεκαθάρισμα της ιστορίας και την πλήρη ανάδυση ολόκληρης ης εικόνας που ήθελε η συγγραφέας να αποτυπώσει. Ο ενεστώτας διαρκείας που επελέγη για την αφήγηση δίνει ταχύτητα και παλμό κι ένιωθα σα να διαδραματίζονται τα γεγονότα μπροστά μου. Στα θετικά του μυθιστορήματος είναι και η παραστατική ατμόσφαιρα του Λονδίνου των τελών του 19^ου αιώνα, η οποία αποτυπώνεται χωρίς πολλές λεπτομέρειες αλλά με λέξεις-κλειδιά, οπότε επικεντρωνόμαστε στην καθαυτή ιστορία. Είναι μάλιστα τόσο παραστατική που την ένιωθα πάνω από τον ώμο μου όσο διάβαζα. Η τελική πράξη του έργου δίνεται με άφθαστο ρεαλισμό και θεατρικότητα ενώ υπάρχουν σε παράρτημα αρκετά πραγματολογικά στοιχεία για τον Τζακ τον Αντεροβγάλτη και τον μύθο του για όσους ενδιαφέρονται να ψάξουν την ιστορία λίγο περισσότερο.

«Ο θεριστής τη νύχτα» είναι μια διαφορετική οπτική πάνω στον μύθο του Τζακ του Αντεροβγάλτη και ταυτόχρονα ένα ιδιαίτερο κείμενο-φόρος τιμής στη βαθιά, ανιδιοτελή, πηγαία αγάπη προς τον συνάνθρωπο. Κεντρικό πρόσωπο είναι μια σταυροφόρος που πιστεύει πως κάνει καλό στην επιστήμη με τις επιλογές της και ταυτόχρονα συγκρούεται με τις απάνθρωπες δολοφονίες ενός κτήνους, οπότε αυτή η άνιση μάχη θα την επηρεάσει ψυχοσυναισθηματικά. Πρόκειται για μια διαφορετική και πολύ ενδιαφέρουσα νουβέλα μυστηρίου που καταγράφει το χρονικό των δολοφονιών του Τζακ του Αντεροβγάλτη στο Λονδίνο στα τέλη του 19^ου αιώνα μέσα από τα μάτια μιας γυναίκας που σπούδασε νοσηλευτική και προσπαθεί να κατανοήσει τα κίνητρά του, ένας αγώνας στον οποίο αποδύεται χωρίς να υπολογίζει σωματικό και ψυχικό κόστος. Το κείμενο δίνει άλλο ένα λιθαράκι στις εικασίες και στις υποψίες γύρω από την ταυτότητα του Τζακ του Αντεροβγάλτη μέσα από μια ιστορία ανατριχιαστική και ανατρεπτική. Ταχύτητα που αυξάνεται από κεφάλαιο σε κεφάλαιο, παλμοί που κορυφώνονται με κάθε ανατροπή και μια ιστορία που με καθήλωσε ως το ανατρεπτικό τέλος είναι μερικά μόνο από τα θετικά χαρακτηριστικά του βιβλίου.