Τουν ντόπου γύρσα, σαν τσ’ γκαραγκούνδις δεν εχ’ι.

γράφει ο Γκέλη Ντηλιά

Γνωρίζετε ότι το αρσενικό της λέξης μερακλής είναι μερακλήτισσα;

Ξέρετε ότι η λέξη ξικάλινι σημαίνει έφτιαξε ο καιρός, έβγαλε ήλιο;

Πώς λέγονται οι γαλοπούλες και τα πουλιά στα καραγκούνικα;

Αν ανοίξεις πέτρα σημαίνει ανοίγεις φύλλο πίτας ή κάτι άλλο;

Είναι το κόκκινο σκοτωμένο ένα χρώμα έντονο ή όχι;

 

Στο βιβλίο ARTista Τα Καραγκούνικα τσ’ θκειαζμ, τσ’ Φώτους, (εκδ. Δημιουργία), 2η έκδοση, η Αποστολία Κυργιάκη, γέννημα θρέμμα του Θεσσαλικού κάμπου, παρουσιάζει με γλαφυρό τρόπο εικόνες από τη ζωή των Καραγκούνηδων. Ήταν ένα βιβλίο που ήθελα πολύ να αποκτήσω, καθότι έλκω την καταγωγή από τον Σταυρό (πρώην Κουμάδες), Καρδίτσας. Το συγκεκριμένο που κρατώ στα χέρια μου είναι συλλεκτικό, βρεγμένο-στεγνωμένο από τις πλημμύρες στη Θεσσαλία, το 2023.

Μέσα από τις σελίδες αυτού του καταπληκτικού βιβλίου παρελαύνουν καθημερινότητα, ήθη και έθιμα. Μέσα από 17 διηγήματα και πολλά ευτράπελα, γεμάτα ζωντάνια και αμεσότητα, η συγγραφέας μάς φέρνει σε άμεση επαφή με την ντοπιολαλιά αυτής της πληθυσμιακής ομάδας και μάλιστα έχει φροντίσει για τη μετάφρασή τους, έτσι ώστε όσοι δεν την γνωρίζουν να κατανοήσουν το περιεχόμενο.

Αν το ζητούμενο είναι να κάνει τον αναγνώστη να γελάσει, αυτό το καταφέρνει στο έπακρο. Αν το ζητούμενο είναι κάποιος να κάνει συγκρίσεις του τότε και του τώρα, ο στόχος έχει επιτευχθεί.

Η θεία Φώτω, που αντιπαθεί τους σκύλους, είναι «…γνήσια δυναμική καραγκούνα, που έχει περάσει σχεδόν όλα τα χρόνια της ζωής της σπέρνοντας, ποτίζοντας και θερίζοντας στον κάμπο, που ξέρει πολύ καλά από κουρνιαχτό και λάσπη, που τα λέει έξω από τα δόντια, που έχει πονηριά, περιέργεια και είναι αρκετά κουτσομπόλα, που της αρέσει να επιδεικνύεται και κατά βάθος είναι ο αρχηγός της οικογένειας…». Είναι παντρεμένη με τον ζηλιάρη μπάρμπα Στέφο, αριστερών πεποιθήσεων, που τον καταριέται συνεχώς αλλά κατά βάθος τον αγαπάει. Αυτός χάνει μονίμως την ψυχραιμία του και υποφέρει από υψηλή πίεση. Αυτή «…πάντα είναι αποπάνω, είτε φταίει, είτε όχι.» Αμολάει κατάρες που ξεκινούν «άρα κατάρα» και ολοκληρώνονται, «να μη σώισ’ να φας γρούν’ι τα Χριστούγεννα»! Πρόκειται για μια ιντριγκαδόρισσα γυναίκα 70 χρονών συν- πλην, που είναι ικανή για όλα και που πιστεύει ότι το σκόρδο γιάνει τα πάντα από κάλο μέχρι βήχα. «Το μυαλό της, δουλεύει άλλοτε σαν μοτέρ που καίει λάδια, άλλοτε σαν καυστήρας μπουκωμένος και άλλοτε σαν το παλιό μηχανάκι του μπάρμπα Στέφου.». Οι δυο τους είναι σε μόνιμη πάλη επικράτησης του ισχυρότερου.

Ο γκόζμους της καραγκνιάς είναι μια κοινωνία μόχθου και διαρκούς αγώνα για την βιοπάλη μέχρι και σήμερα. Στον κάμπο της Θεσσαλίας, που όχι άδικα έχει ονομαστεί σιτοβολώνας της Ελλάδας, ο πρωτογενής τομέας των καλλιεργειών (ανα)στενάζει κάτω από τις εκάστοτε κυβερνητικές πολιτικές που δείχνουν φιλικές, χωρίς το απαραίτητο αντίκρισμα.

Οι «Καρδιτσιώτις είναι σαν τν’ αρρώστχια, είνι ουλούθι!», (Καρδιτσιώτες είναι σαν την αρρώστια, είναι παντού). Μέσα από τις σπαρταριστές διηγήσεις της κάθε μέρας, τις σκηνές γκρίνιας, αμηχανίας, τσακωμών και κουτσομπολιών, ανάμεσα σε χωρατά και άλλα τραγελαφικά, μαθαίνουμε τα πάντα. «Γύρσα τουν ντόπου ψάχνουντα, να βρου τσαγκινάρις απ΄τα πέρσ’ι. Πού τσ’ έβαλα κι δε θμάμι ντιπ; «Άι, καλύτιρα απ’ τσ’ έχασις», μι λιέει άντραζμ, «γιατί αγλυστράν κι άμα πέις πχιος θα σι σκώσ’ι, κατό κιλά γιλάδα; Τουν έδουσα μία μι του ζγκρόθου στου κιφάλ’ι κι ούντι ξανανάσανι, μέχρι να πάρου άλλις…» (για την μετάφραση, αγοράστε το βιβλίο και δεν θα χάσετε). Παρατίθενται σκηνές από την εκκλησιαστική ζωή, είναι γνωστή η θρησκευτικότητα που τους διακρίνει, μέχρι τη διατροφή και τις κακές τους συνήθειες. Απαράμιλλες οι αδιόρθωτες γκάφες μεταξύ τους. Ο διαρκής ανταγωνισμός περισσότερο με τα Τρίκαλα και λιγότερο με Λάρισα και Βόλο δοσμένος με τρόπο που φαίνεται απλοϊκός, αλλά δεν είναι απλός. Γινόμαστε κοινωνοί των εθιμικών δρωμένων και πληροφορούμαστε για τον κοινωνικό τους βίο και τα παγκύρια (πανηγύρια). Ένα δελτίο πρόγνωσης καιρού είναι αρκετό για να πάρει μια ιδέα ο αναγνώστης σχετικά με το ιδιότυπο λεξιλόγιο που χρησιμοποιούν οι πεδινοί αγρότες.

Με σπαρταριστή γραφή σατιρίζεται η ζωή τους έχοντας τη σωστή δόση χιούμορ και σάτιρας που προκαλεί κλαυσίγελο. Το συγκεκριμένο βιβλίο αποτελεί, κατά τη γνώμη μου, αρχείο  διάσωσης του καραγκούνικού πολιτισμού, όχι μόνο για να μαθαίνουν οι νεότεροι, αλλά και για να μην λησμονούν οι παλαιότεροι, καθώς αμβλύνονται οι μνήμες των γηραιότερων και περνώντας τα χρόνια μοιραία θα χαθούν, υπενθυμίζοντας σε όλους την αξία που έχει το παρελθόν για να προχωρήσουν οι κοινωνίες στο παρόν και κυρίως για να έχουν μέλλον. Πρωτίστως το βιβλίο της αποτελεί μια γλωσσική κατάθεση με ολοφάνερο μήνυμα ότι μια γλώσσα που φθίνει, δεν πρέπει να σβήσει. Δεν είναι ντροπή να μιλάς την γλώσσα των προγόνων σου στην εποχή της lingua franca, της αγγλικής δηλαδή υπεροχής.

Στη σελίδα 43, ο αναγνώστης που ανησυχεί για το αν κινδυνεύει από την ανάπτυξη που έρχεται από την Κίνα, η Αποστολία Κυργιάκη ξεκαθαρίζει τα πράγματα γράφοντας, «Όσου Κινέζ’ι δε φκιάν μπατζίνα, τραχανά κι βιλέντζις έχουμι ιλπίδες γι’ ανάπτυξ’ι!».

Σε κάποια από τις σελίδες της συνάντησα τη θεία Φτύχω. Ένα όνομα που με πήγε πίσω στα παιδικά μου χρόνια, όταν ταξιδεύαμε στο χωριό του πατρός μου Κουμάδες για τη γουρνοχαρά. Η θεία μου ονομαζόταν Ευτυχία. Ο θείος μου Σοφοκλής πάντα την αποκαλούσε Φτύχω. Από τα χέρια της έχω φάει το ωραιότερο ζυμωτό ψωμί, στη γάστρα της έχουν ψηθεί πίτες που τη γεύση τους δεν θα ξεχάσω ποτέ και τη συνταγή της για κοτόπουλο με μακαρόνια την φτιάχνω απαράλλακτη όπως και εκείνη. Είναι η δική μου σπονδή στο παρελθόν μέσα από ένα συγγενικό πρόσωπο που πλέον δεν ζει, αλλά όμως έχει αφήσει εντός μου μνήμες ανεξίτηλες.

Οι Καραγκούνηδες είναι ένα από τα αρχαιότερα ελληνικά φύλα που επιζούν μέχρι τις μέρες μας. Η Αποστολία Κυργιάκη μέσα από το βιβλίο της κρατά την πόρτα ανοιχτή για να διαβούν όσοι πιστεύουν ότι όσο δύσκολο και αν ακούγεται αυτό, τόσο εύκολο είναι αν δεν στρέψεις την πλάτη σου στο μέλλον.

Ως επίλογο θα παραθέσω ένα μικρό γλωσσάρι της Καραγκούνικης ντοπιολαλιάς.

Παραπράστρα=το χωρίο Προάστιο

κούτσικα=παιδιά

κόσιβαν=έτρεχαν

τσλάρσας=της Λάρισας

παπουδιάσει=μουλιάσει

μπάπχια-πάπια

μαρματζούλια=πολλά μικρά άχρηστα πράγματα

ζίβσα=έσβησα

μισίρι=γαλοπούλα

τλούπις =μεγάλες νιφάδες χιονιού

Ταξ=Τάκης

κνις=κουνήσου

φουλτάκιασαν=κάηκαν

κλουκότατου=ανακάτεψέ το

μπαμπαλίζω=μιλώ ακατάπαυστα επαναλαμβάνοντας τα ίδια

γκαλίν=καλή

πούστι=πού είστε

πλια=πουλιά

τσαούλι=στόμα

ΥΓ.1 Εντός μου ο απόηχος κάποιων από τις παραπάνω λέξεις είναι ακόμη ζωντανός, όσα χρόνια και αν έχουν περάσει.

ΥΓ. 2 Χρησιμοποιώ κάποιες από τις παραπάνω λέξεις ως φόρο τιμής στους Καραγκούνηδες προγόνους μου.

Η Γκέλη Ντηλιά είναι ποιήτρια και συγγραφέας.

 

Ακολουθήστε μας

Οι προσφορές των εφημερίδων για το Σαββατοκύριακο 22 – 23 Φεβρουαρίου 2025

Οι προσφορές των εφημερίδων για το Σαββατοκύριακο 22 – 23 Φεβρουαρίου 2025

Real News Καθημερινή Πρώτο Θέμa Το Βήμα της Κυριακής Δώστε μας το email σας και κάθε Παρασκευήθα έχετε στα εισερχόμενά σας τις προσφορές των εφημερίδων (Δεν στέλνουμε ανεπιθύμητη αλληλογραφία ενώ μπορείτε να διαγραφείτε με ένα κλικ και δεν θα...

Μια μέρα της ζωής του Άμπεντ Σαλάμα, του Νέιθαν Θρωλ (Nathan Thrall)

Μια μέρα της ζωής του Άμπεντ Σαλάμα, του Νέιθαν Θρωλ (Nathan Thrall)

γράφει η Παναγιώτα Σκουρτανιώτη Ο Νέιθαν Θρωλ (Nathan Thrall), δημοσιογράφος με καταγωγή από την Καλιφόρνια, κάτοικος για πολλά χρόνια Ιερουσαλήμ, εκκινεί θετικά το φιλαναγνωστικό μας ενδιαφέρον με το βραβευμένο, με βραβείο Pulitzer Γενικής Τεκμηριογραφίας 2024, έργο...

Γένεσις, του Βαγγέλη Μπέκα

Γένεσις, του Βαγγέλη Μπέκα

γράφει ο Πάνος Τουρλής Σ’ ένα ειδυλλιακό νησί της Ελλάδας δύο αντίπαλες οικογένειες λυμαίνονται τον τόπο και ανταγωνίζονται για τον έλεγχο της νύχτας και του τουρισμού. Μια αντιεισαγγελέας ανακαλύπτει πως σε όλο αυτό μπλέκεται ένα αγαπημένο της πρόσωπο και ταυτόχρονα...

Ακολουθήστε μας στο Google News

Επιμέλεια άρθρου

Διαβάστε κι αυτά

Βιβλιοκριτικές
Μια μέρα της ζωής του Άμπεντ Σαλάμα, του Νέιθαν Θρωλ (Nathan Thrall)
Μια μέρα της ζωής του Άμπεντ Σαλάμα, του Νέιθαν Θρωλ (Nathan Thrall)

Μια μέρα της ζωής του Άμπεντ Σαλάμα, του Νέιθαν Θρωλ (Nathan Thrall)

Γράφει η Παναγιώτα Σκουρτανιώτη

Βιβλιοκριτικές
Η ποιητική του ακατάπαυστου ή ο Michel Foucault στα ‘Εχέγγυα της Φύρας’ του Γιάννη Λειβαδά
Η ποιητική του ακατάπαυστου ή ο Michel Foucault στα ‘Εχέγγυα της Φύρας’ του Γιάννη Λειβαδά

Η ποιητική του ακατάπαυστου ή ο Michel Foucault στα ‘Εχέγγυα της Φύρας’ του Γιάννη Λειβαδά

Γράφει ο Μιχάλης Κατσιγιάννης

0 σχόλια

0 Σχόλια

Υποβολή σχολίου