Αν και ο λογοτεχνικός χρόνος προχωρά πολύ αργά συγκριτικά με την ταχύτητα των κοινωνικών εξελίξεων, σταδιακά η κρίση -με όλες τις εκφάνσεις της- κάνει τη λογοτεχνική της εμφάνιση τα τελευταία δύο χρόνια όλο και δυναμικότερα. Η ανεργία, η οικονομική δυσχέρεια, οι αγωνίες με υπαρξιακή και κοινωνική προσέγγιση τίθενται στο επίκεντρο της πεζογραφίας.

Νίκος Γκαμαρλιάς

Το «ταμείο α(ν)εργίας» του Νίκου Γκαμαρλιά (Γαβριηλίδης, 2014) αποτελεί μία τέτοια λογοτεχνική απόπειρα σκιαγράφησης της κοινωνίας, ένα εγχείρημα καταγραφής απόψεων και εικόνων στον καιρό της κρίσης με μία μοναδικά διεισδυτική ματιά.

Σε μία κοινωνία γεμάτη από ρομποτάκια που φοβούνται την απώλεια της καταναλωτικής τους δύναμης και τρέμουν μπροστά σε μια πιθανή ανεργία, ο Πετράν ακροβατεί μεταξύ ανεργίας και αεργίας (εξού και το δίλημμα του συγγραφέα για το γράμμα «ν» στον τίτλο του βιβλίου). Ο μύθος είναι στην ουσία οι διαδρομές του ανέργου/άεργου νέου στην Αθήνα της κρίσης και στο κοινωνικό περιθώριο με τη μορφή απομνημονευμάτων.

Στην ουσία όμως το μυθιστόρημα του Νίκου Γκαμαρλιά είναι ένα παζλ εικόνων της μεγαλούπολης στα δύσκολα χρόνια της κρίσης. Λουκέτα, πορείες διαμαρτυρίας, μία κοινωνία σε αναβρασμό, ακροδεξιά και ρατσισμός, ναρκωτικά και καταλήψεις κτιρίων, νυχτερινή περιθωριακή ζωή και οικογενειακές σχέσεις είναι μερικά από τα πολλά ζητήματα που αγγίζει.  Είναι αποσπάσματα μιας κοινωνίας που καταρρέει. Κάθε κεφάλαιο, κάθε ενότητα είναι ένα διαφορετικό κομμάτι του παζλ.

Ταυτόχρονα όμως είναι μία διαφορετική -αναρχική- προσέγγιση του σύγχρονου τρόπου ζωής. Η ειρωνεία για τις σύγχρονες αντιλήψεις και στάσεις ζωής, για τον κοινωνικό και πολιτικό βίο είναι διάχυτη. Ο συγγραφέας ασκεί κριτική στις επιλογές των πολιτών, στην υπερκαταναλωτική τους μανία, στις θρησκευτικές τους στάσεις, στον ωχαδελφισμό τους. Ακροθιγώς αλλά με ευαισθησία, μεστότητα και οξείες κριτικές αγγίζει το μεταναστευτικό, το trafficking  και περιφερειακά ζητήματα. Ίσως τα πιο ευαίσθητα κοινωνικά του κεφάλαια να είναι οι υποενότητες που αναφέρονται στο “αεροδρόμιο” (59-61 και 82-86), στις πορείες (42-47), στον σύγχρονο τρόπο ζωής (65-71), τα “ρομποτάκια” (142-147), το ρατσισμό και την ακροδεξιά (91-93 και 187-189).

Η γλώσσα του γίνεται οικεία με το δυναμισμό της προφορικότητάς της. Η αθυροστομία προσδίδει μια μοναδική θεατρικότητα. Δεν ξεπέφτει όμως ποτέ σε αγοραίο επίπεδο. Παραμένει μετρημένη και μόνο στο επίπεδο της καθημερινής γλώσσας. Έτσι όμως γίνεται ένα δραστικό εργαλείο που ζωντανεύει τους διαλόγους και προσφέρει μια ιδιαίτερη παραστατικότητα. Ο μικροπερίοδος λόγος υποστηρίζει τη γλωσσική ζωντάνια, ενώ η λιτότητα ενισχύει τη ταχύτητα της ανάγνωσης και την καλύτερη μετάδοση του μηνύματος χωρίς να κουράζει.

Η επιλογή της πρωτοπρόσωπης αφήγησης (οιονεί απομνημονευμάτων/ημερολογίου) συμπληρώνει τη δυναμική του κειμένου και το αναγεννά ως έναν διαρκή θεατρικό μονόλογο.  Ο αφηγητής είναι ομοδιηγητικός συμμετέχοντας στο μύθο ως πρωταγωνιστής και ταυτόχρονα με βάση το αφηγηματικό επίπεδο εξωδιηγητικός καθώς αφηγείται γεγονότα και πράξεις ξένα συχνά προς το κύριο κείμενο της αφήγησης.

Η αφήγηση είναι συνειρμική -κατά το πρότυπο του Γιώργου Ιωάννου. Σκέψεις και κρίσεις ξεπετιούνται μέσα από περιστατικά, όπως ακριβώς κάνει ο άνθρωπος στην καθημερινότητά του. Το θεματικό κέντρο της αφήγησης μετακινείται συνεχώς, ενώ  συνειρμικά ξεπηδούν νέοι θεματικοί κύκλοι (ομόκεντροι ή ευκαιριακά εφαπτόμενοι) θέτοντας στο διάλογο του συγγραφέα με τον αναγνώστη άλλα ζητήματα, διαφορετικές ματιές στην ανάλυση των κοινωνικών καταστάσεων.. Ωστόσο, οι παρεκβάσεις αυτές γίνονται τόσο γρήγορα και με τέτοια απλότητα τεχνικά, που ο αναγνώστης σχεδόν δεν το αντιλαμβάνεται.

Η εστίαση είναι εξωτερική. Ο αφηγητής δεν γνωρίζει παρά μόνο όσα βιώνει. Ωστόσο υπάρχουν πολλές παρεκβάσεις. Ο συγγραφέας κάνει ευρεία χρήση αναδρομών και αυτοαναφορικότητας, ενώ συχνά χρησιμοποιεί εγκιβωτισμένες αφηγήσεις χωρίς να εκλείπει η τεχνική του προϊδεασμού ή της πρόληψης και της προοικονομίας.

Το «ταμείο α(ν)εργίας» δεν είναι απλά το ημερολόγιο ενός ανέργου. Είναι η έξοδος του ελευθέρου ανθρώπου από την καταπίεση και την κούραση του εργασιακού ωραρίου, είναι οι αναμνήσεις του ελεύθερου χρόνου σε ένα καταναλωτικό περιβάλλον σε καιρό κρίσης. Δεν είναι άνεργος ο πρωταγωνιστής, αλλά κατ’ επιλογή μη εργαζόμενος (άεργος). Και τούτο του δίνει τη δύναμη να δει από μία άλλη οπτική γωνία την κοινωνία κινούμενος στον περιθώριό της χωρίς όμως να χάνει τις επαφές του με το κέντρο. Από το ίδιο σημείο κινούμενος συγκινεί τον αναγνώστη με ένα τρόπο καίριο και μοναδικό.

–

ταμείο α(ν)εργίας | συγγραφέας: Νίκος Γκαμαρλιάς | εκδόσεις: Γαβριηλίδης

είδος: μυθιστόρημα |  σελίδες: 224 | ISBN: 978-960-576-145-5 | τιμή:  12,78€