Κεφάλαιο 10

Ο Χέγκελ έλεγε πως η αλήθεια είναι η ηθική αξία. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει πως η αλήθεια, τουλάχιστον για την δυτική σκέψη, είναι κάτι καλό, πως είναι κάτι που πρέπει να επιδιώκεται. Με άλλα λόγια, ο Χέγκελ έθεσε την αξίωση πως η αλήθεια στην φιλοσοφία είναι στόχος. Και πώς θα μπορούσαν άραγε να είναι διαφορετικά τα πράγματα; Η φιλοσοφία έθεσε από την γέννηση της, την αξίωση της αλήθειας. Κάθε φορά που ένας φιλόσοφος εξέθετε προβληματισμούς, ερωτήσεις, επιχειρήματα και απαντήσεις, αξίωνε (άλλοτε συνειδητά και άλλοτε ασυνείδητα) πως αυτό για το οποίο θα μιλήσει είναι η αλήθεια. Η ιστορία της φιλοσοφίας και της επιστήμης είναι μια πορεία με πυξίδα την αλήθεια.

Η φιλοσοφία έθεσε εκ προοιμίου και δεν έχει συζητήσει ακόμη – με μία μονάχα εξαίρεση – αυτή την απλή παραδοχή. Η αλήθεια είναι κάτι καλό, η αλήθεια είναι ηθική. Όμως, αν τελικά η μόνη αλήθεια για την οποία μπορούμε να είμαστε βέβαιοι είναι η αναπόφευκτη φύση του θανάτου, τότε πόσο καλή μπορεί να είναι αυτή η αλήθεια; Γιατί είναι λοιπόν η αλήθεια επιθυμητή, καλή και ηθική;

Αυτός που για πρώτη φορά αποφάσισε να τα βάλει με την αλήθεια και την ηθικότητά της ήταν ο Νίτσε. Στο βιβλίο του «Περί αληθείας και ψεύδους υπό εξωηθική έννοια», ο Νίτσε ισχυρίζεται πως η αλήθεια είναι απλά η περιγραφή της πραγματικότητας: η γη γυρίζει, για κάθε δράση υπάρχει μια αντίδραση, ο θάνατος είναι η κοινή μοίρα όλων των έμβιων όντων. Αυτές οι προτάσεις είναι αληθείς, αλλά δεν συνιστούν ηθικές προτάσεις. Οι ηθικές προτάσεις, όπως έλεγε ο Βίττγκενστάιν, δεν μπορούν να χαρακτηρισθούν αληθείς ή ψευδείς, γιατί δεν αναφέρονται σε ένα επαληθεύσιμο γεγονός.

Παρόλα τα επιχειρήματα του Νίτσε, ακόμη και σήμερα θεωρούμε πως η αλήθεια είναι κάτι καλό, πως πρέπει όχι απλά να την λέμε, αλλά και να την γνωρίζουμε. Οι επιστήμες και κυρίως η φιλοσοφία εξακολουθεί να πορεύεται με την ίδια αρχή, πως πρέπει να λέμε την αλήθεια, πως πρέπει να διατυπώνουμε προτάσεις που είναι αληθείς. Ακόμη θα μπορούσαμε να πούμε πως – αν θέλαμε να παίξουμε λογικά παιχνίδια – πως κι ο ίδιος ο Νίτσε πέφτει στην ίδια παγίδα που δείχνει. Η πρόταση «η αλήθεια δεν είναι ηθική», τίθεται με την αξίωση της αλήθειας.

Παρόλο που ο Νίτσε «θυσιάζεται» για να μας δείξει την πραγματική ουσία της αλήθειας, έξω από την ηθική της, στην πραγματικότητα κάνει κάτι περισσότερο: Μας βεβαιώνει πως η αλήθεια δεν είναι μονόδρομος.

Αν η αλήθεια λοιπόν είναι κάτι καλό και ηθικό, τότε είμαστε υποχρεωμένοι να το επιδιώκουμε και να το αναζητούμε και να το εκφράζουμε. Αλλά αν η αλήθεια δεν έχει ηθικό πρόσημο και διέπεται από την ουδετερότητα της πραγματικότητας – όπως θα έλεγε και ο Χορκχάιμερ – τότε γιατί να την επιλέξουμε; Τότε, όταν θέσουμε αυτό το ερώτημα, για πρώτη φορά καταφέρνουμε να απελευθερωθούμε από τα δεσμά της αλήθειας. Μπορεί η αλήθεια και πραγματικότητα να υφίστανται – με όποιο τρόπο υφίστανται – έξω από μας, αλλά εμείς αναλαμβάνουμε την ελευθερία να την επιλέξουμε ή όχι.

Μην ξεχνάτε πως το σχόλιό σας είναι πολύτιμο!