Κεφάλαιο 12
Δεν έχω μελετήσει τόση ηθική φιλοσοφία, ώστε να μπορώ να διατυπώνω θέσεις πάνω σε αυτή. Ένα από τα μεγάλα ελαττώματα που έχουμε ως φιλόσοφοι είναι ότι ποτέ δεν ξέρουμε μέχρι που φτάνει η δικαιοδοσία μας. Πολλοί από μας μιλάνε για πράγματα τα οποία δεν ξέρουν και δεν έχουν μπει καν στο κόπο να διαβάσουν, μόνο και μόνο γιατί πιστεύουν πως με την ευφράδεια θα μπορέσουν να πείσουν τους ακροατές τους. Στην πραγματικότητα, ούτε οι ίδιοι δεν ξέρουν για τι πράγμα μιλάνε. Κανονικά, δεν θα είχα πρόβλημα με αυτούς – ο καθένας μπορεί να λέει ό,τι θέλει – αλλά το γεγονός πως μια τέτοια πρόχειρη ρητορική αγόρευση παρουσιάζει τον εαυτό της ως φιλοσοφία κάνει αυτή την μικρή παρένθεση απαραίτητη.
Χωρίς να είμαι λοιπόν ηθικός φιλόσοφος, υπάρχει μια πρόταση που μου είχε κάνει μεγάλη εντύπωση.
Στο Tractatus Logico-Philosophicus, ο Ludwing Wittgenstein μας λέει πως η ηθική είναι άνευ νοήματος. Εφόσον η γλώσσα (σύμφωνα με τον Wittgenstein) απεικονίζει μόνο ό,τι συμβαίνει εντός της εμπειρικής πραγματικότητας – εκεί όπου θέσαμε τον πυρήνα της αλήθειας – η ηθική ως μη εμπειρική πραγματικότητα δεν έχει νόημα. Μπορώ να πω «το βιβλίο είναι στο τραπέζι» και αυτό μπορεί να επαληθευτεί. Αλλά η πρόταση «ο φόνος είναι κακό» δεν μπορεί να επαληθευτεί από την εμπειρική πραγματικότητα. Δεν υπάρχει ένα απτό «κακό» στην πραγματικότητα ή ένα απτό «καθήκον» ή ακόμη μια απτή «ευτυχία», τα οποία μπορούμε να μετρήσουμε και να τα επαληθεύσουμε. Ακόμη κι αν υποθέσουμε πως οι πράξεις του ανθρώπου κινούνται γύρω από την επίτευξη της ηδονής (όπως ισχυρίζονται οι ωφελιμιστές), ακόμη κι αυτό δεν επαρκεί για να δικαιολογήσει την ηθικότητα της ηδονής. Μπορείς να μου εξηγήσεις βιολογικά τους λόγους για τους οποίους ο άνθρωπος κυνηγά την ηδονή (π.χ λόγω του ενστίκτου της επιβίωσης), αλλά δεν μπορείς να τεκμηριώσεις πως η ηδονή ή επιβίωση είναι «ηθικές κατηγορίες».
Η αλήθεια όπως είδαμε οφείλει να ισχύει για πάντα και για όλους – σαν ένας φυσικός και μαθηματικός νόμος. Η ηθική όμως δεν έχει αυτή την ιδιότητα και δεν έχει ούτε την ισχύει για να εγκαθιδρύσει τον εαυτό της ως τέτοια. Οι ηθικές προτάσεις και κρίσεις αλλάζουν ανάλογα με την εποχή ή τον χώρο που αναπτύσσονται και συνήθως κάθε ένα ή δύο αιώνες αλλάζουν. Για αυτό λέγεται συχνά πυκνά πως η ηθική είναι υποκειμενική ή και σχετική.
Ακριβώς αυτό είναι το πρόβλημα της ηθικής: Εφόσον στερείται εμπειρικής επαλήθευσης, ο καθένας μπορεί να προτείνει τις δικές του απόψεις, οι οποίες – ως υποκειμενικές – έχουν την ίδια ισχύ με οποιαδήποτε άλλη. Τα παραδείγματα που φέρνουν οι φιλόσοφοι για να αναιρέσουν άλλα παραδείγματα, το επιβεβαιώνουν. Όταν κάποιος λέει πως ο φόνος είναι κακός, ένας άλλος φέρνει ένα παράδειγμα στο οποίο ο φόνος δικαιολογείται. Όταν κάποιος λέει πως δεν πρέπει να κλέβουμε, ένας άλλος φέρνει το παράδειγμα της πεινασμένης μητέρας. Προσωπική άποψη: Πιασ’ τ’ αυγό και κούρεφ’ το.
Πού καταλήγουμε λοιπόν; Ο θάνατος είναι η μόνη βεβαιότητα, η αλήθεια είναι σκλαβιά και η ηθική είναι ένας άνευ νοήματος φαύλος κύκλος.
0 Σχόλια