Κεφάλαιο 17

Ο Νίτσε δεν ξεκίνησε ως φιλόσοφος, αλλά ως κλασικός φιλόλογος. Τα πρώτα του δοκίμια ήταν για την αρχαία Ελλάδα. Ακόμη και το φιλοσοφικότερό του έργο, η Γέννηση της Τραγωδίας, είναι επηρεασμένο από τον Σοπενχάουερ, την αρχαία Φιλοσοφία και το πνεύμα της μουσικής του Βάγκερ. Αυτό που τον έκανε ουσιαστικά φιλόσοφο και τον έκανε να ασχοληθεί με την φιλοσοφία ήταν ένα απλό ερώτημα – το ίδιο ερώτημα που μας απασχολεί και μας, το ίδιο που απασχόλησε σχεδόν κάθε φιλόσοφο. Αν ο θάνατος είναι τόσο τελεσίδικος, πώς μπορούμε να υπερβούμε την απαισιοδοξία και την ματαιότητα αυτής της διαπίστωσης;

Ο Νίτσε, για όσους τον έχουν διαβάσει προσεκτικά, είναι ένας φιλόσοφος της ζωής, της χαράς, της μουσικής και της αισιοδοξίας – κι αυτό φαίνεται τόσο στην Γέννηση της Τραγωδίας όσο και τον Ζαρατούστρα και την μεταθανάτια Θέληση για Δύναμη.

Πώς μπορούμε να υπερβούμε την ματαιότητα του κόσμου;

Παρόλο που ο Νίτσε βρήκε την απάντηση στην αρχαία τραγωδία, εμείς θα πιάσουμε τον μίτο από ένα άλλο φιλόσοφο, προγενέστερο του Νίτσε, ο οποίος πέτυχε, όσο κανένας άλλος φιλόσοφος, την ουσία του προβλήματος: Ο Δανός Σόρεν Κίρκεγκωρ.

Ο Κίρκεγκωρ είναι ο πρώτος φιλόσοφος που ανακάλυψε την έννοια του ποιοτικού άλματος ή του άλματος στην πίστη. Ενώ σε ολόκληρη την πορεία της φιλοσοφικής σκέψης, η υπέρτατη αξία ήταν η λογική (από το «Λογιστικό» του Πλάτωνα και τον ορθολογισμό του Ντεκαρτ μέχρι τον Θεωρητικό Λόγο του Καντ) ο Κίρκεγκωρ έθεσε ως αξίωση πως η λογική – η αποδεικτική λογική που ξεκινά και εξαντλείται μόνο σε λογικά επιχειρήματα και η οποία βρίσκει την ανταπόκρισή της στην εμπειρική πραγματικότητα – έχει ένα όριο και, πιο σημαντικό, πως υπάρχει ένα ολόκληρο πεδίο πραγματικότητας που δεν υπόκειται στους κανόνες τις λογικής. Για να μπορέσουμε να υπερβούμε το επίπεδο της λογικής και να φτάσουμε σε κάτι ανώτερο, πρέπει να κάνουμε, σύμφωνα με τον φιλόσοφο, ένα άλμα σε μια νέα ποιότητα.

Ο Κίρκεγκωρ εξάντλησε την επιχειρηματολογία του στο χριστιανικό πλαίσιο. Του έφτανε να εξηγήσει πως ο Αδάμ ξύπνησε από τον λήθαργο της αθωότητας, πώς ο Αβραάμ πείστηκε να θυσιάσει τον γιο του, πως η σωτηρία έρχεται για τον ανθρώπινο γένος. Όμως, το ποιοτικό άλμα πάει πολύ πέρα από το χριστιανικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο το εμπνεύστηκε ο Δανός φιλόσοφος.

Η λογική μας κρατάει δέσμιους στην αλήθεια και την πραγματικότητα. Τι μας λέει η λογική, η συνέπεια; Πως όλοι θα πεθάνουμε και πως τίποτα στην ζωή δεν έχει νόημα. Αυτή είναι η αλήθεια, η οποία όπως κάθε αλήθεια μας κρατάει δέσμιους στην πραγματικότητα.

Όμως ο Κίρκεγκωρ προτείνει πως μπορούμε να κάνουμε αυτό το άλμα, μπορούμε να υπερβούμε την εμπειρική πραγματικότητα, πως μπορούμε να να υπερβούμε την αποδεικτική λογική, πως μπορούμε να υπερβούμε την ίδια την αλήθεια. Ο Κίρκεγκωρ πιστεύει πως μπορούμε να υπερβούμε το όριο που μας θέτουν αυτές οι στενά συνδεδεμένες έννοιες.

Τι σημαίνει αυτό; Αυτό σημαίνει πως υπάρχει κάτι ακόμη στον κόσμο και στον άνθρωπο που δεν το έχει συλλάβει και δεν θα συλλάβει ποτέ η λογική και η εμπειρική αλήθεια. Και αυτό το κάτι – το άγνωστο αυτό κάτι – είναι αυτό που μπορεί να μας λυτρώσει από την απαισιοδοξία και την ματαιότητα της ζωής και του θανάτου.