Κεφάλαιο 23

Υπάρχει μια ευρύτερη παρεξήγηση για το πως η φιλοσοφία μπορεί να κάνει τις ζωές μας καλύτερες. Όταν κάποιος ανατρέχει στην φιλοσοφία – είτε ως ιστορία της φιλοσοφίας, είτε ως φιλοσοφείν – για να αντλήσει από αυτήν διδάγματα, συνήθως διακατέχεται από μια τάση «απλά πες μου τι να κάνω». Αυτό που στην πραγματικότητα ζητάνε από την φιλοσοφία είναι μια τελεσίδικη απάντηση σε ένα πρόβλημα, λίγο πολύ όπως τα μαθηματικά. Βλέπουν την κατάστασή τους ως μια εξίσωση, στην οποία η φιλοσοφία είναι υποχρεωμένη να βάλει τις μεταβλητές και να βρει τους αγνώστους και voila – η λύση.

Για αυτή την κατάντια (ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάκτυλό μας) φταίει η κραταιά άποψη – για την οποία ευθύνεται και η φιλοσοφία – πως τα πάντα στον μάταιο τούτο κόσμο είναι ποσοτικά δεδομένα, άρα μπορούν να αναλυθούν, να κατηγοριοποιηθούν και να καταμετρηθούν. Με τον ίδιο τρόπο που σκεφτόμαστε το «χ + 3 = 5», προσπαθούμε να αντιμετωπίσουμε τις ανθρώπινες σχέσεις, την ηθική, την τέχνη, την μεταφυσική και κάθε έκφανση του ανθρωπίνου πνεύματος. Τι διαφορά έχει λ.χ η ηθική της υπακοής των κανόνων, από μια τεχνητή νοημοσύνη που απλά υπακούει στον προγραμματισμό της; Αναλυτικά καμία – εντολές οι μεν, εντολές και οι δε.

Βέβαια δεν φταίει που είναι ήδη στραβό το κλίμα, πρέπει να το φάει και ο γάιδαρος. Τα βιβλία συμβουλευτικής και αυτοβελτίωσης, τα οποία πουλάνε σαν τρελά και φέρνουν ουκ ολίγα κέρδη, εντείνουν αυτό το φαινόμενο. Έχεις ένα πρόβλημα; Γιατί να κάτσεις να το σκεφτείς και να προβληματιστείς, όταν με μόλις δέκα ευρώ μπορείς να αγοράσεις ένα βιβλίο που θα σου πετάξει τα πιο κλισέ μελοδράματα («ζήσε την ζωή σου», «γέμισε με αγάπη», «make love not war») και να σου δώσει έτοιμη μασημένη τροφή. Από τον σχετικά αθώο Λέο Μπουσκάλια, μέχρι τα βιβλία της Ράνιας Θρασκιά και της Τένιας Μακρή, όλοι προσπαθούν να πείσουν για το εξής – που αν το καλοσκεφτείτε, είναι εντελώς παράλογο: Προσπαθούν να μας πείσουν πως ξέρουν τι είναι καλύτερο για μας, καλύτερα από εμάς.

Η φιλοσοφία, η πραγματική φιλοσοφία, σε αντίθεση με τις πρακτικές συμβουλές του καιρού μας, δεν δίνει έτοιμες απαντήσεις. Αυτός είναι και ο λόγος που ο πολύς κόσμος απογοητεύεται γρήγορα, όταν αποφασίζει να καταπιαστεί με την φιλοσοφία. Σε ρωτάνε «ποιο είναι το νόημα της ζωής» και περιμένουν να τους απαντήσεις «το νόημα είναι αυτό, πάει και τελείωσε». Η φιλοσοφία όμως δεν είναι εδώ για να δώσει έτοιμες απαντήσεις. Η φιλοσοφία είναι εδώ για να κάνει εσένα, ως προσωπικό/ατομικό αναγνώστη, να φιλοσοφήσεις. Δεν είναι η δουλειά της να σου πει ποιο είναι νόημα, αλλά είναι εδώ για να σε κάνει να σκεφτείς εσύ προσωπικά για τον εαυτό σου, ποιο είναι το δικό σου νόημα της ζωής. Υπό αυτή την έννοια, όπως θα έλεγε και ο Κίρκεγκωρ, η φιλοσοφία είναι προσωπική υπόθεση.

Ο κόσμος λανθασμένα πιστεύει πως η φιλοσοφία υπάρχει για να κάνει τις ζωές μας ευκολότερες. Η αξία της (μία από τις πολλές) βρίσκεται στο αντίθετο – η φιλοσοφία υπάρχει για να κάνει τις ζωές μας δυσκολότερες, πιο δύσβατες, πιο ανήσυχες. Η εποχή μας έχει ταυτίσει το εύκολο με το αξιολογικά καλό και η φιλοσοφία είναι από τις λίγες δυνάμεις που μας έχουν απομείνει για να διακηρύξουν πως «το να κάνεις την ζωή σου δυσκολότερη, έχει κι αυτό την αξία του».

Όταν επομένως ρωτήσεις την επόμενη φορά ένα φιλόσοφο ή ένα φιλοσοφικό κείμενο «τι να κάνω τωρα;», να ξέρεις πως η απάντηση θα είναι πάντα «Εσύ πρέπει να αποφασίσεις. Δική σου είναι η ζωή και εσύ πρέπει να πάρεις τις αποφάσεις της. Κανείς δεν μπορεί να σου πει τι να κάνεις, πώς θα είσαι ευτυχισμένος, τι είναι καλό, τι είναι ηθικό. Το μόνο που μπορεί να κάνει η φιλοσοφία – και αυτό δεν είναι ασήμαντο – είναι να σου δείξει τρόπους σκέψης για να αποφασίσεις εσύ τι θα πράξεις και εν τέλει πως θα ζήσεις.

Η φιλοσοφία είναι δρόμος, όχι προορισμός και όποιοι προσπαθούν να εξαργυρώσουν από πριν τον προορισμό, βάζοντας κάποιον άλλο να απαντήσει τις ερωτήσεις τους για λογαριασμό τους, είναι καταδικασμένοι είτε να χαθούν στο ταξίδι, είτε να φτάσουν σε ένα προορισμό που κάθε άλλο παρά προορισμός θα μοιάζει.