γράφει η Χρύσα Νικολάκη

Κριτικός Λογοτεχνίας (Μaster of Arts), E.A.P

Συγγραφέας/Θεολόγος

Η ποίηση του Μάνου Μελισσουργάκη σκοινοβατεί ανάμεσα στην φωτεινή και τη σκοτεινή πλευρά της ζωής, μέσα σε σενάρια που δεν αφήνουν εκτός τη διδαχή και τα μηνύματα στον αναγνώστη. Η ποίηση του μπορεί να χαρακτηριστεί κατεξοχήν βιωματική. Είναι η αλήθεια και η αμεσότητα του λόγου του που κάνει την ποίηση του ελκυστική. Η θεματολογία του σχεδόν πάντα κινείται γύρω από τα ταξίδια τη φύση και τον έρωτα. Δεν είναι, όμως, μόνο αυτό. Τα στοιχεία αυτά συμβολίζουν την ίδια τη ζωή, την αδιάκοπη αυτή διαδρομή του ανθρώπου, με το φόβο του θανάτου να παραμονεύει. Και αυτό το στοιχείο του θανάτου σε αντιδιαστολή με την δυναμική της ζωής το διακρίνουμε καθαρότερα στην δεύτερη συλλογή του Φως και Σκιές , η οποία από την τιτλολογία και μόνο έχει περισσότερη σχετική θεματολογία:

Χαρακτηριστικά θα αναφέρουμε κάποιους τίτλους: Αιωνόβιος, Ανάσταση, Εξόδιο, Αναγέννηση, Κύκλος.

Σε αυτή τη συλλογή σε συνεπαίρνει η φιλοσοφική διάθεση που δένει άρρηκτα με το λυρισμό ως προς τη φύση που ακολουθεί σε κάποια σημεία τα ελυτικά μονοπάτια.

Αντιθέτως, στην πρώτη του συλλογή Αίθριόν Φως σε μαγνητίζει το φως που εκπέμπει και σε διασκεδάζει ο τρόπος γραφής που έχει υψηλότερη δόση σαρκασμού και περιπαιχτική διάθεση. Εκεί η μπρεχτική χροιά είναι έκδηλη. Η τιτλολογία ορίζει και πάλι την θεματολογία. Σχετικοί τίτλοι που προϊδεάζουν τον αναγνώστη είναι:

«Τα πουλάκια, ο μέρμηγκας, Κυριακάτικο λυκαυγές, Λόγω ζέστης, Γόρδιος Δεσμός, Στο πηγάδι, Γλώσσες και Κακαρίσματα.»

Και στις δυο συλλογές το πρωτεύον στοιχείο απ’ όπου ο ποιητής αντλεί την έμπνευση του είναι το φως. Μέσα στο σκοτάδι της θλίψης το Αναστάσιμο φως καθοδηγεί την ψυχή , όπως βγαίνει στην ανεμόσκαλα του χρόνου. Η ελπίδα, φωτεινός σηματοδότης ψάχνει να βρει το σήμαντρο της λήθης. Κι εκεί, η ψυχή μπροστά στις αιώνιες πύλες γαλήνια θα υμνήσει την έξοδο της αφού αφήσει πίσω όλες τις σκιές του παρελθόντος, σπέρνοντας, όπως γράφει με υπέροχο συμβολισμό «τους κάκτους της φραγής στου παρελθόντος την Ανάσταση!»

Θα έλεγε κανείς ότι μέσα στο παρακάτω τετράστιχο βρίσκεται η πνοή της ποιητικής του συλλογής Φως και Σκιές:

«Ω γη, μητέρα τ’ ουρανού και των κυμάτων,

την αγκαλιά σου μας προσφέρεις σιωπηλή.

Μ’ αλλού φυτρώνεις τα κατάλευκα σου κρίνα

κι αλλού ένας κάκτος όλο αγκάθια και απειλή.»

Τα κατάλευκα κρίνα συμβολίζουν το φως ενώ τ’ αγκάθια το σκότος, τις απειλές από τις σκιερές πλευρές του νου. Με ένα καταληκτικό τετράστιχο που μας θυμίζει το ποίημα της Πολυδούρη Με της σιωπής τα κρίνα, υμνεί το φως των κρίνων, που σαν προσευχή των κεκοιμημένων φτάνει ωδή στον Ύψιστο.

Ο έρωτας αναμετράται μέσα του, πότε διάφανος σαν καθαρό νερό και πότε φυρός μοιάζει με σκληρό θαλασσινό πουρί σε σιδηρή φιάλη. Ο σαρκασμός αλαφραίνει την καρδιά όταν ο έρωτας νικημένος ταξιδεύει σε άλλα άστρα. Γράφει :

«Όταν ταξιδέψεις με ιαχές θριάμβου σ’ άστρα άλλα

στη γη μισός θ’ αναμετρώ χιλιάδες λάθος ζάλα.»

Ο απόηχος του έρωτα τυραννά την καρδιά όταν απομακρύνεται από το αντικείμενο της αγάπης όπως βλέπουμε στο ποίημα Στη βροχή. Ο έρωτας είναι λυσιμελής, δονεί την καρδιά και τις αισθήσεις καθώς με αισθαντικότητα και αγνότητα κατακλύζει την ψυχή. Η βροχή, κεντρικός άξονας του ποιήματος μέσω της τεχνικής του έμμετρου λόγου, απαλύνει τον πόνο, ομορφαίνοντας ακόμα και την φυγή. Ακόμα κι αν αλλάξει μονοπάτι περιδιάβασης, ο έρωτας εξακολουθεί να ονειρεύεται, να φωτίζει την ύπαρξη.

Γράφει:

«Κι οι ψιχάλες σταθήκαν μετέωρες

στη γωνία του δρόμου που εσύ

με τη λάμψη όπου τώρα διάβηκες

μόνη αφήνεις τη νύχτα. Μισή.»

Ο έρωτας παρομοιάζεται με άγνωστο κομήτη πίσω από μαύρη τρύπα. Όμως το φως του έρωτα όταν χαθεί η ζωή μοιάζει με ψεύτικη κούκλα σ’ ένα κιμονό.

Το ποίημα που εκπροσωπεί περισσότερο τον τίτλο της συλλογής Αίθριον Φως είναι η Ανάσταση. Η αντίφαση μεταξύ Κόλασης και Παράδεισου είναι έντονη. Τα ζευγάρια των λέξεων «ουράνιες κλίμακες – ψυχές αδύναμες», «λίγοι οι βλέποντες – θεϊκή παρουσία» δίνει ένταση στο όλο ποίημα απογειώνοντας το στο τέλος με τον ειρωνικό του στοχασμό:

“Ψυχές διψώντας το φως σου να βρουν.

με βιάση πίσω,

η αλλοτρίωση παραμονεύει.»

Το ποίημα βαθιά ουμανιστικό στηλιτεύει τη ροπή του ανθρώπου στα πάθη και την αμαρτία, προτάσσει την αγωνία εξιλέωσης και κάθαρσης αλλά και την ανθρώπινη αδυναμία να σμιλεύσει την αμαρτία.

Παντού η θεϊκή πνοή μπολιάζει τα κύτταρά της ποίησης του. «Άνοιξε τα μάτια σου/διάβασε στο νου σου /και θα με δεις» γράφει.

Στη Ληγμένη Ελπίδα η ψυχή αγωνιά για την τελευταία ελπίδα , το φως της ψυχής να φωτίσει, που είναι κρυμμένο μέσα στη νύχτα. Στο τέλος το παράπονο πικρό εκφράζεται με την ερώτηση Ήρθες; Μα πως; Που ήταν ο δρόμος; αφήνοντας το σαρκασμό να παρηγορήσει την απουσία.

Στην Ουτοπία ο ποιητής μας ταξιδεύει στη δική του Ιθάκη, γράφοντας καταληκτικά… «Ε, καημένε Εμμανουήλ. Στάθι και οίκτιρον» παραπέμποντας μας στο επιγραμματικό κείμενο που είναι σκαλισμένο στη βάση του τάφου του Κροίσου. Σκοπός είναι να αναδείξει ότι αυτό που εν τέλη αξίζει είναι το ταξίδι και όχι οι δυσκολίες του.

Στο Εξόδιο μας καταπλήσσει ο στίχος που κλείνει το ποίημα. Εδώ μας μιλά για το νόημα της ύπαρξης και την «οντολογική» υπόσταση του ανθρώπου ως μονάδα και όχι ως κοινωνικό ον.

Γράφει:

«Η κατάπληξη της απορίας, στερνή οινοχόη,

τον νου σου τρυπά, μεθυσμένη βουκέντρα.»

Λυρισμό με πλούσια φιλοσοφικά νοήματα βρίσκουμε και στο ποίημα Πορεία. Το ποίημα μιλάει για την αξία της ζωής και την αδυναμία του ανθρώπου στο ξεκίνημα του να κατανοήσει το μικρό της ταξίδι. Οι φωνές από τις ψεύτικες Σειρήνες τον οδηγούν σε λάθος μονοπάτια και δύσβατα νερά. Η νιότη παρομοιάζεται με κάστρο, του οποίου τα τείχη περισσέψανε και οι προμαχώνες γκρεμίστηκαν. Όμως η ελπίδα μένει εκεί ,ως φωτεινός αποσπερίτης να δίνει λάμψη στο φεγγάρι και να φωτίζει την Ιθάκη.

Στα ουμανιστικά του ποιήματα, το φως ως κεντρικός πυλώνας της ποίησης του είναι ανέσπερο, θεϊκό, ισοδυναμεί με λύτρωση , με ελευθερία.

Ο Καβάφης επηρεάζει υποσυνείδητα την γραφή του, η ενδοσκόπηση στην ενδοχώρα της ψυχής μνημονεύεται μαζί με την υπενθύμιση του αξιακού κανόνα της ζωής. Αναβλύζει η πεποίθηση της ολοκλήρωσης του ταξιδιού της ζωής με πολεμοφόδιο την ακεραιότητα.

«Τη λάμψη και το φως σου/ απλόχερα ν’ αφήσεις/άλλων ανδρείων τις πορείες να οδηγεί σε πολεμίστρες νικηφόρες/σε επάλξεις εκλεκτές.»

Η γυναίκα στην ποίηση του Μελισσουργάκη είναι νιογέννητη πεταλούδα με ξανθά λυμένα μαλλιά, ελαφίνα του Κιθαιρώνα, άσπρο περιστέρι της μεταμόρφωσης, ανέγγιχτη εικόνα με άμετρη αξία, αιώνιο φως, αιθέριο κρίνο, αρχαία Κίχλη. Αυτόματα μας έρχεται στο νου, η Κίχλη του Σεφέρη, με την οποία ο σπουδαίος ποιητής αναφερόταν μεταφορικά στο ταξίδι, που πρέπει να κάνει ο άνθρωπος στην ψυχή και στο βάθος της γνώσης του εαυτού του, του κόσμου της φύσης για να βρει την ανθρώπινή του ταυτότητα στο φως, την ουσία δηλαδή του πολιτισμού του, τοπικού και παγκόσμιου και το νόημα της ζωής και της κοινωνίας που χτίζει.

Η Ομηρική επιρροή είναι φανερή στα ποιήματα του, όπως στο ποίημα Κύκλωπες. Η ειρωνεία του ποιήματος αλλά και η επαναστατικότητα του μας παραπέμπει στο Φως που Καίει (του Βάρναλη). O ποιητής ξεσκεπάζει τη φθορά του εκμεταλλευτικού αστικού καθεστώτος και οραματίζεται το θρίαμβο της κοινωνικής επανάστασης. Γράφει:

«Ακόνιζε τον νου σου, άρχοντα λαέ,

ακόνιζε τον να σμιλέψει ακίδες,

να σμίξει ορμή και δύναμη φωτιάς. Κι απέ

στο μάτι τους να χώσεις σαν ψαλίδες.»

Όλοι μας κρύβουμε μέσα μας έναν μικρό τύραννο για τον εαυτό μας και τους άλλους. Όμως, όταν η αγάπη θα πλημμυρίσει την ψυχή μας με το φως της, τότε ο άνθρωπος θα βρει τον εαυτό του και τη δύναμη στη φωτεινή του διάσταση με την αγάπη, την ηθική και τη δικαιοσύνη. «Όποιος ποτέ του δεν αγάπησε θα αγαπήσει στο φως» όπως λέει ο Σεφέρης.

Ο Μάνος Μελισσουργάκης εξυμνώντας με αυτές τις δυο του ποιητικές συλλογές τη φύση και τον άνθρωπο φανερώνει την βαθιά του πεποίθηση ότι μόλις ο άνθρωπος επανενωθεί στην πρότερη του φύση, μόλις απαγκιστρωθεί από τα δεσμά της κοινωνικής του αλλοτρίωσης και αποδεχτεί ενσυνείδητα το εσωτερικό του φως, θα αλλάξει τον απάνθρωπο κόσμο μας για πάντα.