–

γράφει ο Άγγελος Κουτσούκης

–

Το καινούργιο μυθιστόρημα του Πασκαλ Μπρυκνέρ είναι ένα βιβλίο που χαρακτηρίζεται από έναν πολύ ισχυρό συμβολισμό. Θα έλεγε κανείς, ελαφρά τη καρδία, πως ο συμβολισμός του αποκωδικοποιείται πολύ εύκολα. Δεν είμαι σίγουρος γι’ αυτό. Μόνο ο ίδιος ο συγγραφέας θα μπορούσε να απαντήσει με σιγουριά.

Η πρώτη εντύπωση που αποκομίζει αυτός που διαβάζει το βιβλίο, είναι ότι πρόκειται για την «κόντρα» δύο κόσμων. Ο ένας είναι η Ευρώπη, ο άλλος η Αμερική. Αλλά ο συμβολισμός, είμαι σίγουρος, ότι δεν σταματάει εδώ. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης που ζούμε, πολύ εύκολα, κομμάτια του ενός κόσμου μεταφέρονται στον άλλον. Αν είναι έτσι, τότε το συμπέρασμα είναι ότι η κόντρα που περιγράφει το βιβλίο, μπορεί και να αφορά διαφορετικές κοσμοθεωρίες, διαφορετικούς τρόπους ζωής. Από τη μια μεριά, μια ζωή που είναι κοντά στον τρόπο που γνωρίζουμε, από την άλλη μια ζωή αυστηρή, αυτοματοποιημένη, αυταρχική, χωρίς ίχνος ελευθερίας. Αμερική vs Ευρώπης; Ατομικά δικαιώματα vs αυταρχισμού;

Αν κρίνουμε από όλα αυτά που είδαμε στις τηλεοράσεις μας σχετικά με τις τελευταίες προεδρικές εκλογές στην Αμερική, καταλαβαίνουμε ότι κάποια πράγματα δεν είναι, στην εποχή μας, τόσο αυτονόητα όσο ήταν. Ίσως αυτό να θέλει να μας δείξει το «Ένας χρόνος και μια μέρα» του Πασκάλ Μπρυκνέρ.

Η υπόθεση του βιβλίου μοιάζει απλή, που όσο περνούν οι σελίδες γίνεται όλο και πιο δύσκολη. Αντιγράφω από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:

«Η Ιεζαβέλ, νεαρή καθηγήτρια μαθηματικών, ταξιδεύει από την ορεινή γενέτειρά της στην Οτ-Σαβουά για το Μόντρεαλ. Ο πατέρας της, πρώην πάστορας και ερασιτέχνης ωρολογοποιός, λίγο πριν πεθάνει, την είχε βάλει να του υποσχεθεί πως θα παραδώσει το ρολόι το οποίο κατασκεύασε σε έναν φίλο του στο Κεμπέκ. Πρόκειται για ένα μοναδικό κομμάτι, του οποίου η ιδιαιτερότητα είναι πως, αντί να μετρά τον χρόνο, τον καταστρέφει. Το αεροπλάνο πέφτει σε επικίνδυνη κακοκαιρία και αναγκάζεται να προσγειωθεί σε άλλο αεροδρόμιο, στα βόρεια των Ηνωμένων Πολιτειών. Είναι νύχτα, η χιονόπτωση είναι σφοδρή. Η Ιεζαβέλ καταφεύγει στο Plazza, ένα παλιό ξενοδοχείο τεραστίων διαστάσεων. Και το επόμενο πρωί, αρχίζει ο εφιάλτης. Της λένε πως η παραμονή της δε διήρκεσε μία ημέρα αλλά έναν ολόκληρο χρόνο, στη διάρκεια του οποίου εκείνη κοιμόταν! Το ποσό που τους οφείλει είναι υπέρογκο. Προκειμένου να ξεπληρώσει το χρέος της, την υποχρεώνουν να μείνει και να προσφέρει τις υπηρεσίες της ως εργαζόμενη στο ξενοδοχείο. Ένας κόσμος τρομακτικός και φαιδρός ταυτόχρονα, παράξενα ανησυχητικός, ξεδιπλώνεται μπροστά της».

Ένα τεράστιο ξενοδοχείο που λέγεται Plazza, λοιπόν, στην άκρη του πουθενά. Πού, η τάξη των πραγμάτων που επικρατεί εκεί μέσα, είναι διαβαθμισμένη. Ουσιαστικά, μια ηγεσία που δεν φαίνεται ποτέ. Μόνο εκπρόσωποί της. Οι όροφοι από τον 24ο μέχρι τον 12ο αφορούν αυτούς που βρίσκονται στη χειρότερη κοινωνική κλίμακα. Στη μέση του κτιρίου, τα πράγματα είναι πιο φυσιολογικά. Και όσο κατεβαίνεις ορόφους, υπάρχει μια χλιδή, αδιανόητη για τους πάνω-πάνω ορόφους. Η πρωταγωνίστρια, αρχίζει από πάνω. Σιγά-σιγά κατεβαίνει ορόφους, πληρώνοντας, ουσιαστικά, κάθε φορά το τίμημα. Και όταν φτάνει στο ισόγειο, της αποκαλύπτεται ο μηχανισμός λειτουργίας του ξενοδοχείου ή της κοινωνίας, αν θέλετε…

Υπάρχει, βέβαια, και το υπόγειο του ξενοδοχείου. Οπού βρίσκονται όσοι δεν έχουν καμμιά παραγωγική αξία, οι ηλικιωμένοι, που περιμένουν τη σειρά τους να πεθάνουν.

Το ξενοδοχείο Plazza δεν είναι τίποτα άλλο, παρά μια μικρογραφία της κοινωνίας μας. Και το επικίνδυνο είναι, μη πάθουμε αυτό που έπαθε η πρωταγωνίστρια του βιβλίου. Να συνηθίσουμε «την εικόνα του τέρατος», όπως είχε γράψει ο Μάνος Χατζιδάκις. Και ο Πασκάλ Μπρυκνέρ έγραψε αυτή τη φορά ένα μυθιστόρημα που διαβάζεται εύκολα μεν, αλλά θέλει λίγο χρόνο για να κατασταλάξει μέσα μας. Με ύφος απλό, περιγράφει το λούμπεν προλεταριάτο των πάνω ορόφων, τους σοφιστικέ ενοίκους των κάτω ορόφων. Και, βέβαια, πάνω απ’ όλα, τους μηχανισμούς της εξουσίας, που πρέπει ο καθένας να μάθει να χειρίζεται, αν θέλει να κατέβει ορόφους ή να ανέβει κοινωνική τάξη. Ένα μυθιστόρημα που τολμά να αγγίξει τα «στεγανά» της εποχής μας, μιας εποχής δύσκολης έτσι κι αλλιώς.

«Θυμάστε τη φράση του Τζέιμς Τζόυς, που έλεγε: «Η Ιστορία είναι ένας εφιάλτης από τον οποίο θέλω να ξυπνήσω». Μια από τις επιθυμίες της Ευρώπης ήταν να απαλλαγεί από την Ιστορία, να αφεθεί στις απολαύσεις του καταναλωτισμού, του πολιτισμού, του πλουτισμού. Αλλά, όπως είπα πριν, η Ιστορία επιστρέφει κι εμείς δεν είμαστε έτοιμοι γι’ αυτό. Έχουμε ένα μεγάλο φορτίο στις πλάτες μας: όλα τα εγκλήματα που διαπράξαμε ο ένας εναντίον του άλλου και εναντίον του υπόλοιπου κόσμου είναι μια πολύ βαριά κληρονομιά για εμάς και γι’ αυτό θεωρώ ότι έχουμε αυτήν τη μαζοχιστική νοοτροπία», είχε δηλώσει στη Lifo και στον Γιώργο Καρουζάκη πριν από λίγο καιρό ο συγγραφέας.

Με σπουδές φιλοσοφίας στο ενεργητικό του (έκανε το διδακτορικό του δίπλα στον Ρολάν Μπάρτ) γράφει εναλλάξ κάθε τόσο μυθιστορήματα και δοκίμια, αρθρογραφεί στο “Νουβέλ Ομπσερβατέρ”, είναι διδάκτωρ της φιλοσοφίας στο Ινστιτούτο Πολιτικών Επιστημών του Παρισιού και διδάσκει ως καθηγητής επισκέπτης σε πανεπιστήμια των ΗΠΑ. Ο Πασκάλ Μπρυκνέρ είναι κοσμοπολίτης φύσει και θέσει. Γεννήθηκε το 1948 στο Παρίσι. Έζησε έξι χρόνια στην Αυστρία, πέρασε μέρος της εφηβείας του στη Λυών και σε ηλικία δεκαέξι ετών εγκαταστάθηκε μόνιμα στη γαλλική πρωτεύουσα. Συμμετείχε στον αναβρασμό του Μάη του ’68 διακηρύσσοντας ότι: “Εκείνη την εποχή όλοι είμαστε κομμουνιστές”. Έχει δύο παιδιά, ένα γιο και μία κόρη.