γράφει η Χρύσα Νικολάκη

Στο έργο της Σοφιας Κοντογεώργου «Έρωτας Απών» η απώλεια έχει την πρωτοκαθεδρία. Η απουσία μαστιγώνει τη ζωή και έρχεται η ποίηση να αναμοχλεύσει το είναι, να λυτρώσει την ψυχή. Η κάθαρση μέσω της γραφής πολλές φορές είναι σωτήρια. Όμως η θεραπαινίδα τέχνη της ποιήσεως κατά πόσο μπορεί να επουλώσει με τις ιάσιμες λέξεις της την απώλεια ενός πολύ κοντινού προσώπου; Στην προκειμένη περίπτωση του αγαπημένου της συζύγου;

Γράφει η ποιήτρια:

«Κι αν με ρωτήσουν θα τους πω πως ο Θεός μου εχάθη και πώς μαζί του χάθηκαν όλες μου οι αισθήσεις.» Ο έρωτας ως Θεός που είναι γκρεμίζεται από το βάθρο της ζωής, όμως η αγάπη ακοίμητος φρουρός μένει στην αιωνιότητα. Η υφή της απώλειας αποτελεί τον πυρήνα αυτής της συλλογής, όμως η κάθαρση ταλαντεύεται από στίχο σε στίχο, παλεύει με τη σιωπή, με την μοναξιά, με τις αναμνήσεις.

Η Κοντογεώργου παλεύει να διαχειριστεί ότι πιο δύσκολο συναντά ο άνθρωπος στο διάβα του, το απροσδόκητο του θανάτου. Θα μπορούσε η ποίηση της να κάνει το λάθος που τυγχάνει να συμβαίνει σε παρόμοιες περιπτώσεις, να οδηγηθεί στον ερμητισμό και στον υπερσυναισθηματισμό. Και με αυτό τον τρόπο να αποβεί στον αναγνώστη εγκεφαλικό ή αντιστοίχως βαρετό ανάγνωσμα. Απεναντίας, η ποίηση της υπερσκελίζει αυτά τα εμπόδια και κατορθώνει μέσω του μύθου, των συμβολισμών και των εικόνων να εκφράσει την οδύνη με υπαινιγμούς και να διαχυθεί στον αναγνώστη αφήνοντας του την αίσθηση του βάθους και της τρυφερότητας. Περνά από τις συμπληγάδες των βαριών και συναισθηματικά φορτισμένων λέξεων κατορθώνοντας να φτάσει στον τελικό προορισμό του, με τρόπο απλό και άμεσο, φτάνοντας απευθείας στην καρδιά του.

Η ποιήτρια απευθυνόμενη σε β΄ πρόσωπο στον αγαπημένο της, συνδιαλέγεται με την απουσία που της έχει αλλάξει την ζωή. Ο μήνας Μάιος είναι δύσκολος, θέλει να τον εξορίσει από τις εποχές αφού «σφάλισε τα μάτια του αγαπημένου και ήσυχα τον αποκοίμισε»:

«Σαν ήρθε ο Μάης έφυγες

την άνοιξη απαρνήθεις

σφάλισες τα ματάκια σου

ήσυχα αποκοιμήθεις.»

Η ανάγκη να ξανασυναντήσει το αγαπημένο της πρόσωπο για στερνή φορά είναι διάχυτη σε πολλά σημεία του κειμένου. Αυτή η πραγμάτωση γίνεται μέσα από τα όνειρα, στα οποία γίνεται συχνά μνεία αφού μέσα από αυτά βρίσκουν διέξοδο όλες οι ανεκπλήρωτες επιθυμίες, οι προσδοκίες και οι φόβοι μας, σύμφωνα με την Φροϋδική «Ερμηνεία των ονείρων»:

«Σ αγαπώ ψιθυρίζεις

κι ανατέλλεις ολόλαμπρος

στην αχλή του ονείρου.

Σου παραδίνομαι».

Συγγένειες θα βρούμε αναμεσά στην ποίηση της με τον Ισπανό ποιητή Λόρκα, ο οποίος φαίνεται σε αρκετά σημεία να την έχει εμπνεύσει, όπως παρατηρούμε στο ποίημα «Φεγγάρι»:

«Κι υστέρα με ένα υποχθόνιο χαμόγελο

γλίστρησε έξω απ’ το δωμάτιο

μαζί του παίρνοντας

τους ήχους της ανάσας

τις γεύσεις των φιλιών

τους ψίθυρους του πόθου»

Ο Λόρκα υμνεί τη μυστηριώδη σελήνη που πολύ συχνά μετατρέπεται σε σύμβολο θανάτου. Όπως και στο Λόρκα η φύση κατακλύζει τα ποιήματα της ενώ αμφότεροι δίνουν έμφαση στην προφορικότητα και την εικόνα, την οπτικότητα. Η Σοφία Κοντογεώργου με λόγια προσεγμένα και λιτά υμνεί τον έρωτα που τέλευσε, βιώνει την απώλεια μετατρέποντας την σε μια άλλη πραγματικότητα, σε ένα νέο ξεκίνημα ζωής που εξουδετερώνει ακόμα και την φθοροποιό θλίψη. Οι αναμνήσεις μπαίνουν μέσα στο χρυσό κουτί της καρδιάς όπου φυλάσσει μέσα του το ιερό πρόσωπο. Η θρησκευτικότητα αναβλύζει σε αυτό το ποίημα. Γράφει η ποιήτρια:

«Το πιο πολύτιμο μου θα κρατήσω

σ’ εκείνο το ολόχρυσο κουτί

το πρόσωπο σου ιερή εικόνα

και θα ‘ρχομαι αιώνια πιστή

σαν τάμα την καρδιά

θα αφιερώσω»

Με κατάνυξη και θρησκευτική ευλάβεια διατηρεί την εικόνα του αγαπημένου στο νου και στην ψυχή. Αυτό το πένθος που βιώνει η ποιήτρια γίνεται το μολύβι που οπλίζει το χέρι και με πάθος και αγάπη εξιστορείται το χρονικό της απώλειας.

Γράφει:

«Πεδίο μάχης το μυαλό μου

οι σκέψεις πολεμούν η μια την άλλη

αμέτρητες οι λέξεις

συνωστίζονται

και στο χαρτί γυρεύουν προσκεφάλι.»

για να καταλήξει στο ίδιο ποίημα (ΕΜΠΝΕΥΣΗ)

 «Τον πόθο μια στιγμή να σε ξανάβλεπα

για λίγο ακόμα

να ‘σουνα κοντά μου

κι ας ήτανε ποτέ

να μη ξανάγραφα

κι ας έμενε η έμπνευση

κρυμμένη στα όνειρα μου.»

Κλείνοντας με μελωδικότητα και αστείρευτη αγάπη το ποίημα, εκφράζει τον πόνο και τον θυμό του αποχωρισμού που ο θάνατος υφαίνει.

Το «Παραμύθι» της, ένα ποίημα μακροσκελές, χωρισμένο σε 8 στροφές, είναι το απόγειο του λυρισμού της. Σε αυτό έρχεται στο τέλος η συμφιλίωση όπως έλεγε ο Προύστ στο βιβλίο του Ο χαμένος χρόνος: «Ο άνθρωπος στην ωριμότητα οφείλει να συμφιλιώνεται με τον χρόνο του, τον μακρό χρόνο που έζησε και τον βραχύτερο-αλίμονο-που απομένει. Συμφιλιώνεται με το ανικανοποίητο που τον οδήγησε στην επιδίωξη της ηδονής, συμφιλιώνεται με τη φθορά όπως αποτυπώνεται σε οικεία πρόσωπα, συμφιλιώνεται με την ηρεμία που ακολουθεί μια ορμητική νιότη που επέτασσε την κατάκτηση.»

Η μνήμη δίνει μια αισθαντική προοπτική στην πραγματικότητά, στο έργο της Κοντογεώργου, κάτι που βλέπουμε και στον Προύστ. Η τέχνη νοείται ως πράξη δημιουργίας. Η μνήμη επιστρατεύεται για να δείξει πως η ανθρώπινη συνείδηση ​​ύπαρξης συμμετέχει στην αιώνια πραγματικότητα. Και αυτή η μνήμη είναι που συνιστά τη γοητεία, τη δύναμη και την ουσία τους έργου της.

Η συγγραφέας «αφού θρηνεί πάνω στης πρότερης ζωής το μνήμα, αφού σκαλίζει στ’ άσπρα μάρμαρα όλες τις αναμνήσεις, ανάλαφρα του χαρίζει όλα τα σ’ αγαπώ της.»

«Το σκοτάδι ανελέητο όπως η μνήμη» δίνει χώρο στο φως της ζωής και της αγάπης.

«Ένα αεράκι απαλό

μπερδεύει τα μαλλιά της

μια παπαρούνα κόκκινη

την άνοιξη αναγγέλλει.

Για λίγο στέκει την κοιτά

το χρώμα της θαυμάζει

στα χείλη βάφει ένα φιλί

μια νέα αρχή χαράζει.»

Ένα ποτήρι κόκκινο κρασί υψώνει στο φευγιό του και ζητά ένα τελευταίο φιλί στην κούπα. Βαθιά της επιθυμία είναι άλλο κρασί ποτέ να μην ξαναπιεί. Αρκετά «η θλίψη ζωγράφισε τα μάτια με το μαύρο μολύβι της». Σπονδή κάνει στους νεκρούς και αφιερώνει στο βωμό της αγάπης:

«To σκοτάδι μου

το δάκρυ μου

το στεναγμό μου

τη ζωή μου.»

«Σημάδι ανεξίτηλο μένει η θύμηση του

για εκείνον θρόνο έστησε

στο βάθος της καρδιάς της

όση ζωή του χρώσταγε

όλη ξεπληρωμένη

…τώρα ανέτειλε το σ’ αγαπώ αναμεσά στις λέξεις

Μια νέα αρχή χαράζει…»

Το βιβλίο κλείνει αισιόδοξα, νοηματοδοτούμενο από την συνειδητοποίηση της αλήθειας της ύπαρξης. Μέσα από τη μνήμη και την απώλεια γεννιέται η συνειδητοποίηση της συμφιλίωσης με τη φθορά. Της ακόρεστης ανάγκης για ζωή. Μέσα από μια ακατάπαυστη, ορμητική ροή λέξεων η Σοφία Κοντογεώργου προσπαθεί να συμφιλιωθεί με το αναπόδραστο. Κατορθώνει να μας αφηγηθεί τη νέα ζωή του ανθρώπου που έχει βιώσει το πιο μεγάλο πένθος και βγαίνει μέσα από αυτό πιο ώριμος να γευτεί τη ζωή.