–

γράφει η Βάλια Καραμάνου

–

Η δύναμη του Έρωτα αναμφισβήτητα αποτελεί κινητήριο έναυσμα για κάθε πράξη, κάθε μορφής δημιουργία. Οι αποχρώσεις της ποικίλες, πολυδιάστατες, διαχρονικές. Δεν είναι όμως λίγες οι φορές που ο Έρωτας μπορεί να σπρώξει τον άνθρωπο σε σκοτεινές ατραπούς που μοιάζουν τόσο πολύ με αυτούς του θανάτου, του εκούσιου αφανισμού. Όταν το υποκείμενο αισθάνεται τόσο πολύ την ανάγκη του άλλου, πρόθυμα θυσιάζει κάθε πτυχή του εγώ του, της ύπαρξής του. Έτσι, λοιπόν, δεν είναι σπάνιο φαινόμενο η ταύτιση των δύο αυτών τεράστιων και αντιφατικών παρορμήσεων: του πάθους και του θανάτου. Όταν μάλιστα αυτά τα δύο στοιχεία «παντρεύονται» μεταξύ τους στον χώρο της ποίησης μας δίνουν αριστουργήματα που ταυτόχρονα αναδεικνύουν αφενός την ανάγκη για ένωση με το αντικείμενο του πόθου, αφετέρου για τον ολοκληρωτικό αφανισμό τόσο του υποκειμένου όσο και του αντικειμένου. Με αυτόν τον τρόπο, έρωτας και θάνατος από αντιφατικές έννοιες καταντούν ταυτόσημες, καθώς η δύναμη του πρώτου είναι τέτοια που παραβιάζει κάθε ανθρώπινο όριο. Ας δούμε ένα ανάλογο παράδειγμα:

ΙΒΑΝ ΓΚΟΛ

Μαλαισιανά τραγούδια

XX

Στο φιλί σου πιο βαθύ κι απ’ το θάνατο

νιώθω τη λύσσα σου να ξαναμπείς στη γη

να γυρίσεις πίσω στο χάος σου

Λιώνεις

χάνεσαι

σύννεφο πέφτεις

ποτάμι τρέχεις στη θάλασσά σου

Κι σάρκα μου σε δέχεται σαν ένα μνήμα

XXV

Σκεπάστηκα με εφτά πέπλα

για να με ξεσκεπάσεις

εφτά φορές

Μυρώθηκα μ’ εφτά μύρα

για να με μυρίσεις

εφτά φορές

Σου είπα εφτά ψέματα

για να με αφανίσεις

εφτά φορές

(μετάφραση: Ε. Χ. Γονατάς)

 Άλλο ένα παράδειγμα της σκοτεινής και ολέθριας δύναμης του Έρωτα αποτελεί και το παρακάτω:

Charles Baudelaire

“Το δηλητήριο”

…Ὅμως ὅλα τοῦτα εἶναι χλωμὰ

μπροστὰ στὸ δηλητήριο ποὺ κυλᾶ

ἀπὸ τὰ μάτια σου -τὰ πράσινά σου μάτια λίμνες

καὶ μέσα τους ριγεῖ ἡ ψυχή μου καὶ ταράζεται

οἱ σκέψεις μου ὀρυμαγδὸς κι ὑψώνονται

πάνω ἀπὸ τὶς πικρὲς ἀβύσσους.

Ὅμως ὅλα τοῦτα εἶναι χλωμὰ

μπροστὰ στὸ θαῦμα τὸ ὑπέροχο

τοῦ σάλιου σου ποὺ μὲ σπαράζει

ποὺ ρίχνει στὴ λήθη τὴ ψυχή μου

στὸν ἴλιγγο τὴν παρασύρει δίχως τύψεις

κι ἄπνοη τήνε σέρνει

στὴν ὄχθη τοῦ θανάτου…

Ωστόσο, η δύναμη αυτής της απόλυτης αγάπης μερικές φορές δεν σταματά ούτε καν στον θάνατο. Συχνά δε στην ποίηση αποκτά μακάβριες διαστάσεις, καθώς το αντικείμενο του πόθου δεν παύει να σαγηνεύει ολοκληρωτικά το υποκείμενο ακόμα και από τον τάφο του. Ίσως μάλιστα στην περίπτωση αυτή, η γητεία του να παρουσιάζεται ακόμα πιο ισχυρή και διαχρονική, σχεδόν αήττητη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ποίηση του Πόε:

Edgar Allan Poe

 ” Annabel Lee”

Ήταν χρόνια και χρόνια πολύ παλιά, ένα Βασίλειο στην ακτή,

Όπου ζούσε μια κόρη που ίσως έχετε ακουστά

Με το όνομα Άνναμπελ Μ

Κι αυτή η κόρη δεν είχε άλλη σκέψη Απ’ το να την αγαπώ και να μ’ αγαπά κι αυτή.

Ήταν παιδί και ήμουν παιδί Στο Βασίλειο στην ακτή,

Μα η αγάπη μας ήτανε πάνω από αγάπη Εγώ και η Άνναμπελ Λη

Με μία αγάπη που γι’ αυτήν τα ουράνια Σεραφείμ Ζήλευαν εμένα κι αυτή.

Κι αυτός είν’ ο λόγος που, πριν καιρό Στο Βασίλειο στην ακτή

Ένας άνεμος φύσηξε απ’ της νύχτας το σύννεφο Παγώνοντας την Άνναμπελ Μ.

Έτσι ήρθαν οι ευγενείς συγγενείς της Και την πήραν για πάντα μαζί,

Να την κλείσουνε μες σε μια κρύπτη Στο Βασίλειο στην ακτή.

Οι άγγελοι, όχι τόσο ευτυχείς Φθονούσαν εμένα κι αυτή

Ναι! Αυτός είν’ ο λόγος (όπως όλοι ξέρουν, Στο Βασίλειο στην ακτή)

Που ο άνεμος ήρθε απ’ το σύννεφο, πάγωσε

Και σκότωσε την Άνναμπελ Λη.

Μα η αγάπη μας ήταν πιο δυνατή απ’ αυτό Που νιώθανε μεγάλοι πολλοί

Που νιώθανε όλοι οι σοφοί

Κι ούτε οι άγγελοι ψηλά στον ουρανό Ούτε οι δαίμονες σ’ ωκεανό Βαθύ

Μπορούν να χωρίσουν την ψυχή μου απ’ την ψυχή της όμορφης Άνναμπελ Μ.

Τι το φεγγάρι όταν Βγαίνει μ’ όνειρα όλο με ραίνει Της όμορφης Άνναμπελ Λη

Κι αν τ’ αστέρια κρυφτούν φωτεινά θα φανούν Τα μάτια της Άνναμπελ Λη

Κι έτσι στην παλίρροια, ξαπλώνω μαζί

Με την αγάπη, αγάπη μου, γυναίκα και ζωή

Στην κρύπτη τnς εκεί στην ακτή

Στον τάφο της πλάι στην ακτή.

(μετάφραση: Κ. Παπαδάκης)

Σε ορισμένες περιπτώσεις, η Αγάπη αυτής της μορφής ακουμπά ακόμα και πιο υψηλά επίπεδα, όπως αυτό του μεταφυσικού. Η φθορά, ο θάνατος, είναι στοιχεία που δεν αλλοιώνουν στο παραμικρό την ένωση των εραστών σε όποια διάσταση και αν βρίσκονται. Μάλιστα, σχηματίζοντας αέναες δίνες, περνούν στην αιωνιότητα υπερβαίνοντας κάθε σύνορο και όριο ανάμεσα στους κόσμους της πραγματικότητας ή της φαντασίας. Το παρακάτω ποίημα είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της πεποίθησης (μάλιστα το σχήμα της επανάληψης και του κύκλου, αποδεικνύει ακριβώς αυτήν την αέναο δύναμη του Έρωτα):

Γιώργης Παυλόπουλος

 «Η στάχτη»

Φύσαγε ὁ ἀγέρας

ἀνέβαζε τὴ στάχτη τους

τὴν πήγαινε στὸν οὐρανὸ

φοβόταν ἐκείνη φοβόταν

οὐὰ φοβιτσιάρα τῆς φώναζε.

Πάψε τρελέ του ἔλεγε

δὲν εἴμαστε πιὰ στὴ γῆ

δὲν ἔχουμε πιὰ δέρμα

δὲν ἔχουμε μαλλιὰ

δὲν ἔχουμε μήτε μάτια.

Γίναμε στάχτη τῆς ἔλεγε

ὅμως μὲ βλέπεις καὶ σὲ βλέπω

καὶ μένει ἀκόμα ἡ ἀγάπη

ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ γίνει στάχτη

καὶ μένει ἀκόμα ἡ ἀγάπη.

Εἶμαι ἡ στάχτη σου τοῦ ἔλεγε

καὶ εἶσαι ἡ στάχτη μου

μὰ ποῦ ἀνεβαίνουμε ποῦ πᾶμε

κι ὅλο φυσάει κι ὅλο σὲ χάνω

οὐὰ φοβιτσιάρα τῆς φώναζε.

Πάψε τρελέ του ἔλεγε.

Μακάβριο, οδυνηρό, ισοπεδωτικό ή λυτρωτικό; Πηγή ζωής ή αιτία ολέθρου; Υπέρτατο όπλο ή απειλή; Τα πάντα θα μπορούσε να είναι ο Έρωτας, καθώς η παλέτα των αποχρώσεών του είναι απέραντη. Η ποίηση ίσως είναι από τα πιο εκφραστικά μέσα απεικόνισής τους. Από τα πιο φωτεινά χρώματα έως το μαύρο του θανάτου. Χαρά, σπαραγμός, γητεία, αυτοκαταστροφή είναι μόνο μερικά από αυτά. Η δύναμή τους συχνά είναι δυσανάλογα τεράστια σε σχέση με την θνητή ύπαρξή μας και αυτό δεν μπορεί παρά να αποτελεί αντίδοτο θανάτου στην εύθραυστη φύση μας. Η δε ποίηση βρίσκεται εκεί που όλα σιωπούν και ζητούν διέξοδο έκφρασης:

«-Είμαστε σκουληκάκια μικρά μικρά, Ζορμπά, αποκρίθηκα, απάνω σ’ ένα φυλλαράκι γιγάντιου δέντρου. Το φυλλαράκι αυτό είναι η γης μας∙ τ’ άλλα φύλλα είναι τ’ αστέρια που βλέπεις να κουνιούνται μέσα στη νύχτα. Σουρνόμαστε απάνω στο φυλλαράκι μας, και το ψαχουλεύουμε με λαχτάρα∙ τ’ οσμιζόμαστε, μυρίζει, βρωμάει∙ το γευόμαστε, τρώγεται∙ το χτυπούμε, αντηχάει και φωνάζει σαν πράμα ζωντανό.

Μερικοί άνθρωποι, οι πιο ατρόμητοι, φτάνουν ως την άκρα του φύλλου∙ από την άκρα αυτή σκύβουμε, με τα μάτια ανοιχτά, τα αυτιά ανοιχτά, κάτω στο χάος. Ανατριχιάζουμε. Μαντεύουμε κάτω μας το φοβερό γκρεμό, ακούμε ανάρια ανάρια το θρο που κάνουν τα φύλλα του γιγάντιου δέντρου, νιώθουμε το χυμό ν’ ανεβαίνει από τις ρίζες του δέντρου και να φουσκώνει την καρδιά μας. Κι έτσι σκυμμένοι στην άβυσσο, νογούμε σύγκορμα, σύψυχα, να μας κυριεύει τρόμος. Από τη στιγμή εκείνη αρχίζει…

Σταμάτησα. Ήθελα να πω: «Από τη στιγμή εκείνη αρχίζει η ποίηση», μα ο Ζορμπάς δε θα καταλάβαινε και σώπασα».

Νίκος Καζαντάκης

«Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά»