_

γράφει ο Σίμος Ανδρονίδης

–

Το σύντομο δοκίμιο του Γερμανο-εβραίου στοχαστή Walter Benjamin με τον τίτλο ‘Αποσυσκευάζω τη βιβλιοθήκη μου. Λόγος για τη συλλεκτική δραστηριότητα,’  δύναται να το εντάξουμε στην κατηγορία του δοκιμίου ‘γνώμης.’ Και εν προκειμένω, της γνώμης που εκφράζει ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου (δοκιμίου) για την συλλογή βιβλίων και για την ταξινόμηση τους με τέτοιον τρόπο, ώστε να συγκροτηθεί μία βιβλιοθήκη. Και η βιβλιοθήκη εν ευρεία εννοία,[1] καθίσταται ο κεντρικός άξονας γύρω από την οποία αναπτύσσεται ο Benjamin τις ιδέες του για τη συλλογή και την ταξινόμηση βιβλίων, αναδεικνύοντας εμπρόθετα έναν ιδιαίτερο όσο και διάστικτο ενθουσιασμό για αυτή την δραστηριότητα, με αυτόν τον ενθουσιασμό να διαπερνά το συγκεκριμένο δοκίμιο.[2]

Και ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του τρόπου (ίδια τροπικότητα) με τον οποίο προσεγγίζεται η συλλεκτική δραστηριότητα, προσφέρει ο συγγραφέας όταν επισημαίνει: «Τη βαθύτερη σαγήνη τη νιώθει ο συλλέκτης όταν περικλείει τα μεμονωμένα αντικείμενα μέσα σε έναν μαγικό κύκλο όπου ακινητοποιούνται, ενώ τα διατρέχει το τελευταίο ρίγος, το ρίγος που συνοδεύει την απόκτηση τους. Ό,τι είναι μνήμη, σκέψη, συνείδηση, γίνεται βάθρο, πλαίσιο, στυλοβάτης, περίφραξη της περιουσίας του. Εποχή, περιοχή, κατασκευή, κάτοχος-καταγωγικά στοιχεία κάθε αποκτήματος-, όλα μαζί για τον αυθεντικό συλλέκτη, και για κάθε περιουσιακό κομμάτι, συγκλίνουν και σχηματίζουν μια μαγική εγκυκλοπαίδεια της οποίας η πεμπτουσία είναι η μοίρα του συλλεκτικού αντικειμένου».[3]

«Εποχή, περιοχή, κατασκευή και ο κάτοχος»[4] του βιβλίου και περαιτέρω, της βιβλιοθήκης, συγκροτούν την σφαίρα της χρονικότητας εντός της οποίας κινείται και δρα ο συλλέκτης, για τον οποίο το διττό πλαίσιο της κατοχής και της συλλογής, νοηματοδοτούν το περίγραμμα ενός ‘έχειν’ που συντίθεται από σελίδες, χρονολογίες, συμβάντα, υποκείμενα, και την ιδιαίτερη εν-σώματη αίσθηση του γυρίσματος της σελίδας. Σε αυτό το πλαίσιο, και σε μία μεγαλύτερη κλίμακα (τάξη μεγέθους), η βιβλιοθήκη ωσάν ‘φορτισμένο’ σημαίνον που αποτελεί έναυσμα ανάπτυξης της Μπενγιαμινικής διαλεκτικής σκέψης, μετεξελίσσεται εντός του δοκιμίου σε ιδιαίτερου τύπου, συμβολική και μη, ‘Εστία’ εντός της οικίας, καταλαμβάνοντας μία γωνία που εκπέμπει τον ‘κόσμο’ ή αλλιώς, τον ‘βιό-κοσμο’ του συλλέκτη.

Ο ενθουσιασμός που διατρέχει εγκάρσια το δοκίμιο, συναρθρώνεται με το πάθος της έρευνας, της κατοχής και της συλλογής, όπως και με την αίσθηση ό,τι η συλλογή δεν συνιστά απλώς και μόνο τρόπο ζωής, όσο «μορφή ζωής»,[5] για να παραφράσουμε τον Αργεντινό συγγραφέα Χόρχε Λουίς Μπόρχες.

Ο συλλέκτης διακρίνεται από την επιθυμία να εμπλουτίσει ‘ό,τι υπάρχει,’ σημασιοδοτεί την μνήμη και δη την ατομική μνήμη που άπτεται όχι μόνο των άμεσων ενδιαφερόντων του, αλλά και της παιδικής του ηλικίας, προσδιορίζοντας την κατασκευή της βιβλιοθήκης υπό το εννοιολογικό πρίσμα της επιλογής: ‘Επιλέγω το τι θα διαβάσω, επιλέγω το τι θα γνωρίσω.’ Εάν και ο τόνος της γραφής του Walter Benjamin καθίσταται τριτοπρόσωπος, ο αναγνώστης με μία θα λέγαμε, άμεση ματιά, αναγνωρίζει το πρόσωπο του συγγραφέα που δεν παύει να αποκαλύπτει ενώπιον του το πάθος της συλλογής βιβλίων, νεότερων και παλαιών, προσιδιάζοντας όχι στον άξονα της ‘μεσσιανικότητας’ εντός ιστορίας, έννοια με την οποία και έγινε γνωστός ευρύτερα, αλλά προς την κατεύθυνση ενός ‘παιγνίου.’

Ήτοι, ενός ‘παιγνίου’ στο οποίο δεν διστάζει να θέσει ο ίδιος ‘παγίδες’ στον εαυτό του. Φθάνουμε στο βαθύτερο σημείο της επιθυμίας: Στη γοητεία που ασκεί η περιπέτεια της απόκτησης ενός βιβλίου, στη ‘διακινδύνευση’ που συνδέεται με τις ‘παγίδες’ που πρέπει να υπερβεί ο συλλέκτης για την απόκτηση βιβλίου και βιβλίων, που για τον Benjamin, δεν αποκτούν διακοσμητική θέση στη βιβλιοθήκη του.

Ο συλλέκτης, πρωταρχικά, είναι (ας δώσουμε σημασία σε αυτό το σημείο), βιβλιόφιλος και δίπλα σε αυτό, ‘βιβλιοφάγος,’ κομίζοντας την αίσθηση του ό,τι το βιβλίο και η βιβλιοθήκη δημιουργούν την ιστορία του. Άλλοτε σταδιακά και άλλοτε με περισσότερο ορμή (ας θυμηθούμε το Μπενγιαμινικό ‘άλμα’ της τίγρης στην ιστορία), ο στοχαστής προσκαλεί και παράλληλα προκαλεί τον αναγνώστη σε ένα ‘παίγνιο’ με τον σκιώδη και όμως ορατό κόσμο των βιβλίων, προβαίνοντας στην έγκληση μίας εξαντικειμενοποιημένης διαδικασίας: Στην κατοχή, ‘υπάρχω’ και βιώνω ό,τι με περιβάλλει.

Οι περιώνυμες έννοιες της  «τάξης» και της «αταξίας»[6] που διέπουν την ύπαρξη και την παρουσία του συλλέκτη, δεν είναι παρά η μικρογραφία του γίγνεσθαι, εκεί όπου ο συγγραφέας μίας δίδει μία ‘μικρή γεύση.’ Ας μην θεωρήσουμε ό,τι αποκαλύπτεται ως ‘αναγεννησιακός’ άνθρωπος, αλλά, αντιθέτως, ως καθημερινός ‘εραστής’ του οικείου και του ανοίκειου. Να τες πάλι η ‘τάξη’ και η ‘αταξία’ με διαφορετικό πρόσωπο. Η μετάφραση του Βαγγέλη Μπιτσώρη από τα Γερμανικά, αναδεικνύει εναργώς το περίγραμμα των σκέψεων που καταθέτει ο Γερμανο-εβραίος συγγραφέας, στο σημείο όπου το εγχείρημα του καθίσταται ‘σημειακό: ‘Η συλλογή ως κατοπτρικό είδωλο της μορφής του.’ Ως ιστορία με ονοματεπώνυμο, ήγουν Walter Benjamin. Η διαμόρφωση του χώρου συλλογής προϋποτίθεται στην αγορά και στην κατοχή, με τον Benjamin να λειτουργεί ο ίδιος  ως ο ‘flaneur,’ o περιπλανώμενος στην πόλη που αναζητεί σε καταχωνιασμένες γωνίες, ό,τι δύναται να προσδώσει ‘αξία,’ και που για κάποιον άλλον, δεν σημαίνει κάτι. Αυτό που στέκει εκεί και δεν έχει διαβασθεί, ανασύρει στην επιφάνεια το παράδοξο μα αληθινό στοιχείο του συλλέκτη.

_____

[1] Bλέπε σχετικά, Benjamin Walter, ‘Αποσυσκευάζω τη βιβλιοθήκη μου. λόγος για τη συλλεκτική δραστηριότητα,’ Μετάφραση: Μπιτσώρης Βαγγέλης, Εκδόσεις Άγρα, Αθήνα, 2009.

[2] Το ρήμα (ρηματική πλαισίωση) «αποσυσκευάζω» εγγράφει εν σπέρματι το ‘ίχνος’ και την πτυχή της δημιουργίας,

[3] Bλέπε σχετικά, Benjamin Walter, ‘Αποσυσκευάζω τη βιβλιοθήκη μου. λόγος για τη συλλεκτική δραστηριότητα…ό.π., σελ. 7.

[4] Bλέπε σχετικά, Benjamin Walter, ‘Αποσυσκευάζω τη βιβλιοθήκη μου. λόγος για τη συλλεκτική δραστηριότητα…ό.π., σελ. 7.

[5] Βλέπε σχετικά την ενδιαφέρουσα συζήτηση μεταξύ των Ισπανόφωνων συγγραφέων Χόρχε Λουίς Μπόρχες και Μάριο Βάργκας Λιόσα. Μητσός Μιχάλης, ‘Το διάβασμα είναι μια μορφή ζωής,’ Εφημερίδα ‘Τα Νέα Σαββατοκύριακο,’ 20-21/06/2020, σελ. 4-5.

[6] Αυτοί οι δύο όροι δεν θεωρούμε ό,τι αποκλίνουν μεταξύ τους, όπως αρθρώνονται στο κειμενικό ‘σώμα.’ Απεναντίας, επικοινωνούν και ενίοτε αλληλεπικαλύπτονται, δημιουργώντας, ίσως όχι ‘από το μηδέν,’ την ιδιότητα του συλλέκτη, τον ‘κανόνα’ που τον ‘πηγαίνει απέναντι’ και σε μία μικρο-κλίμακα, ενώπιον του βιβλιοπωλείου και της βιβλιοθήκης του.  Έτσι πρέπει να εννοήσουμε την «διαλεκτική ένταση» για την οποία κάνει λόγο ο Walter Benjamin. Bλέπε σχετικά, Benjamin Walter, ‘Αποσυσκευάζω τη βιβλιοθήκη μου. λόγος για τη συλλεκτική δραστηριότητα…ό.π., σελ. 7