–

γράφει η Μαρία Βασιλειάδου

–

Εδώ και καιρό ήθελα να γράψω μια κριτική για την Ασκητική. Το ερώτημα που μου γεννήθηκε, όμως, ήταν κατά πόσο θα μπορούσα να γράψω κάτι περισσότερο από όσα έχουν ειπωθεί ήδη. Αναζητώντας αναλύσεις και κριτικές για το εν λόγω βιβλίο, ένιωσα πολύ μικρή και λίγη. Αλήθεια, τι θα μπορούσα εγώ να πω για έναν τόσο σημαντικό λογοτέχνη και το έργο του; Παραιτήθηκα από την ιδέα και τη διάθεση μου, αλλά εκείνες δεν παραιτήθηκαν από εμένα. Κάθε μέρα μού θύμιζαν αυτό που ήθελα να αφήσω ξεχασμένο στο πίσω μέρος του μυαλού μου. Και να ‘μαι, λοιπόν, έτοιμη -και συνάμα μουδιασμένη- να γράψω τα όσα με έκανε να νιώσω η ανάγνωση του πλέον διάσημου φιλοσοφικού έργου του Καζαντζάκη.

Θα εκφράσω απλά αυτό που φέρω μέσα μου από τη στιγμή που τα μάτια μου ταξίδεψαν στην πρώτη γραμμή του κειμένου: δέος.

Η ατμόσφαιρα της Ασκητικής σε γητεύει. Σε αφήνει μετέωρο και ενεό μπροστά στο μεγαλείο που κρύβει. Είναι ένας διάλογος και ταυτόχρονα μια πάλη φωνών που γίνεται μέσα σου. Είναι ο πολυφωνικός μας εαυτός, το παρελθόν και οι προσδοκίες μας, όπως λέει ο Ηλίας Γκότσης. Είναι η Ελευθερία και ο Αγώνας προς αυτή. Η ελευθερία του πνεύματος από κάθε συμβατότητα και στεγνή υποχρέωση. Ο αιώνιος αγώνας της γνώσης και της μετουσίωσης της ύλης σε πνεύμα. Αυτό είναι ο Θεός για τον Καζαντζάκη: «Ο αγώνας για την ελευτερία».

Όπως και ο ίδιος είχε πει η Ασκητική είναι μια Κραυγή και όλο το έργο του είναι ένα σχόλιο στην Κραυγή αυτή. Αυτό ακριβώς ένιωσα κι εγώ. Διαβάζοντας τις αράδες του ήθελα να φωνάξω, να πω όσα είχα μέσα μου ως άνθρωπος. Ως Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ που γεννιέται για να πεθάνει και του οποίου η πορεία απαιτεί την εμβάθυνση του «γίγνεσθαι» και του «είναι» του, τη γνώση της θέσης του πάνω στη γη, μπροστά στο Θείο, δίπλα στον συνάνθρωπο και, τέλος, την τελευταία σκέψη πριν το «πήδημα» στην άβυσσο που τον γέννησε και στην οποία θα καταλήξει.

Ολιγόλογα, ο Καζαντζάκης, μιλά στους ανθρώπους δίχως να ντρέπεται, δίχως να ζυγιάζει, δίχως να κρίνει, δίχως να σκέφτεται δεύτερη φορά. Μιλά για τα σύγχρονά του με ιδέες φιλοσοφικές, αφηρημένες, άμορφες που στην ουσία φέρουν την πεμπτουσία της Σκέψης. Γίνεται ο Οδυσσέας που ψάχνει την Ιθάκη και που, τελικά, τη βρίσκει στο ίδιο το ταξίδι και όχι στον προορισμό. Τη βρίσκει στο Εγώ, στη Ράτσα, στην Ανθρωπότητα, στη Γης και η πορεία τον κάνει σοφότερο και με πλήρη επίγνωση του ρόλου κι του σκοπού του ως ύπαρξη.

Η σχέση Θεού και Ανθρώπου, Ανθρώπου με Άνθρωπο, Ανθρώπου και Φύσης δίνουν το στίγμα του Καζαντζάκη και ενεργοποιούν την αμφισβήτηση που πάντα μας πάει μπροστά. Το ερώτημα είναι ένα και αμείλικτο: Μέχρι πού μπορείς να φτάσεις, Άνθρωπε; Τόλμημα να εκθέτεις την κοσμοθεωρία σου και να γίνεσαι μπροστάρης μιλώντας για θέματα ευρείας αναρώτησης και αμφισβήτησης. Ο Θεός και οι δαίμονες, το άπειρο του Σύμπαντος, η Φωτιά που καίει μέσα μας, η Αρχή και το Τέλος του εγχειρήματος του ζην. Ο σκοπός του εμφανής: να ξυπνήσει τον Άνθρωπο.

Η Ασκητική βασίζεται στο Μυστήριο. Εκείνο που ο συγγραφέας το ψάχνει και την ίδια στιγμή το χρησιμοποιεί για να οριοθετήσει τη δική του προσωπική φιλοσοφική επικράτεια, η οποία θα αποτελέσει το έδαφος για να αναλύσει τους στοχασμούς του. Η σκέψη του Καζαντζάκη δεν είναι σύνθετη, ούτε ελιτίστικη. Ο λόγος του έχει μοναδικότητα. Δεν αναλώνεται σε πομπώδεις εκφράσεις και λεκτικά στολίδια. Δεν αναλύει και δεν επεξηγεί τις λέξεις του. Αυτές, άλλωστε, σκοπό έχουν μόνο να μεταφέρουν τη σκέψη του κι εφόσον το κάνουν, του φτάνει. Λάτρης της δημοτικής και γλωσσικά ιδιόρρυθμος δημιουργεί νέες λέξεις για να εκφράσει τα όσα θέλει να πει. Κι ενώ η σκέψη του είναι απλή, η γραφή του είναι πολυπρισματική, πολυδιαλεκτική και πολυσύνθετη. Είναι ο ιδιότυπος προσωπικός γλωσσικός κώδικας του συγγραφέα.

Τελικά, τι είναι η Ασκητική, του Καζαντζάκη; Είναι η σκέψη, ο αγώνας προς την ολοκλήρωση, η επιθυμία της ελευθερίας. Είναι η Σιγή. Όταν πια ο Άνθρωπος φτάσει στο ανώτατο σκαλοπάτι της προσπάθειάς του, όταν φτάσει στην ωριμότητα, σταματά να φωνάζει και μένει ακίνητος, σιωπηλός και το μόνο που σκέφτεται είναι: «Δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβούμαι τίποτα, είμαι λεύτερος».