Βαθύ το σκοτάδι πριν την αυγή, της Ελένης Πριοβόλου

γράφει η Παναγιώτα Σκουρτανιώτη

  • Η συγγραφέας

Η Ελένη Πριοβόλου, η πολυγραφότατη συγγραφέας με καταγωγή από την Αιτωλοακαρνανία, μέσα από το ιστορικοφιλοσοφικό μυθιστόρημα «Βαθύ το σκοτάδι πριν την αυγή» μας κάνει γνωστό ένα ελεύθερο πνεύμα του 18ου αιώνα, έναν συμπατριώτη της, καταγόμενο από το χωριό Μπαμπίνη Ξηρομέρου Αιτωλοακαρνανίας και συγκεκριμένα από τον οικισμό της Επάνω χώρας( Άνω Πόρτας). Αυτός δεν είναι άλλος παρά ο Χριστόδουλος Ευσταθίου ο Ακαρνάν ή Παμπλέκης, ο δάσκαλος και φιλόσοφος της εποχής του Διαφωτισμού που γίνεται ο ήρωας της φιλαναγνωστικής μας μελέτης. 

  • Το κειμενικό είδος

Ο Χριστόδουλος Παμπλέκης (1733-1793) στο τέλος της πολύπαθης μα και πολυποίκιλης σε γεγονότα και βιώματα ζωής του, μιας ζωής που από την λύπη τον πηγαίνει στη χαρά γιατί από τη μια του παίρνει ό,τι του έχει προσφέρει και από την άλλη του ανοίγει έναν καινούργιο δρόμο (σ.311), γράφει μέσα στο νοσοκομείο της Λειψίας (σ. 321), τα Απομνημονεύματά του, σε μορφή επιστολής με συνεχείς προσφωνήσεις σε κάθε φίλτατο αναγνώστη του, στην πραγματικότητα όμως πρόκειται για μια βαθιά εξομολόγηση των πράξεών του, των συναισθημάτων του, των δυνατών του σημείων αλλά και των αδυναμιών του.

  • Παρουσίαση του ήρωα

Ποιος, όμως, ήταν ο Χριστόδουλος; Αν προσπαθούσαμε να τον σκιαγραφήσουμε θα βλέπαμε πως με αριστοτεχνικό τρόπο η Ελένη Πριοβόλου, θέλοντας να αναδείξει την ειλικρίνεια του χαρακτήρα του καθώς και το μεγαλείο της προσωπικότητάς του, οδηγεί τον ήρωα σε θετικούς αλλά και αρνητικούς αυτοχαρακτηρισμούς μονολεκτικούς ή περιφραστικούς.

Είναι, λοιπόν, όπως ο ίδιος αναφέρει, ο επαρχιώτης , ο ψειρής, ο λέτσος καλόγερος (σ. 257), ο αγοραφοβικός που δεν μπορούσε να ξεπεράσει τον φόβο του πλήθους (σ.302), που δεν του ταίριαζε ο συναγελασμός με τον όχλο (σ. 299), ο επιφυλακτικός που σπάνια εκδηλώνει συμπάθεια για άνθρωπο από την πρώτη συνάντηση (σ. 293) και ο ακραία συγκρατημένος αφήνοντας τον εαυτό του να γελάσει για πρώτη φορά με την καρδιά του στη Βενετία εξαιτίας του φίλου του Βενέδικτου. Είναι εκείνος που διακατέχεται από σύμπλεγμα κατωτερότητας (σ. 311) και ηττοπάθειας από την ημέρα θανάτου του πατέρα του (σ. 253)  αλλά και ο ευσυγκίνητος που δεν μπορούσε να συγκρατήσει τα δάκρυά του αποχαιρετώντας μοναδικούς δικούς του ανθρώπους φεύγοντας από το Λιτόχωρο (σ. 244) ή θρηνώντας για τον συμμαθητή του Κοσμά τον Αιτωλό στην Βενετία (σ. 254).

Είναι, επίσης, ο εγωιστής που ελάμβανε ευχαρίστως όσα του πρόσφεραν οι άλλοι αλλά ήταν ελάχιστα διατεθειμένος να ανταποδώσει (σ. 320), αυτός που ζηλεύει πάμπολλες φορές τους οικογενειακούς εναγκαλισμούς (σ. 274), τη φήμη του Κοσμά του Αιτωλού(σ. 251), το εκδοτικό έργο του συμμαθητή του Ιώσηπου Μοισιόδακα (σ. 314), την πορεία του δασκάλου του Ελισαίου (σ. 227), την αριστοκρατική ομορφιά του μουσικού δασκάλου της νεαρής Κασσάνδρας (σ.258), τη γνώση και τη σοφία ορισμένων ανθρώπων αλλά και αυτός που ουδέποτε ζήλεψε τα οφίκια (σ. 318) και τα περίσσεια υλικά αγαθά (σ.280).

Είναι αυτός που νιώθει θυμό για όσους φόρεσαν το ράσο με σκοπούς ιδιοτελείς, που ωρύεται και βλασφημεί τα θεία του Μητροπολίτη Πλαταμώνος Διονυσίου (σ. 251), με την παραδοχή πως ο χαρακτήρας του είναι αψίκορος, δηλαδή οξύθυμος (σ. 234),

Ο εργασιομανής που θεωρεί πως η εντατική εργασία γίνεται η θεραπεία απέναντι στον δαίμονα της σαρκικής αμαρτίας (σ. 301), ο αδύναμος να αντισταθεί σε αυτήν γιατί αφήνεται στα χέρια της Δαλματής «μάγισσας», της ιέρειας του έρωτα Μπερίμ  (σ. 300/ 322), δηλώνοντας ευεπίφορος και ευάλωτος απέναντι στις μικρές απολαύσεις του θνητού βίου (σ. 308). 

Ο λιτοδίαιτος ως προς τα θεσπέσια εδέσματα (σ.280) και λιτός ως προς την επιλογή των κατά τόπους καταλυμάτων του που έμοιαζαν με κελιά όπως αυτά του Όρους. 

Ο αποφασιστικός που πήρε τη ζωή στα χέρια του για να γίνει οικοδιδάσκαλος στο Λιτόχωρο παρά τις αντιρρήσεις του ευεργέτη του Καλλία (σ. 225), ο μαχητής και μανιώδης μελετητής της θεολογίας, της φιλοσοφίας, της ιστορίας (σ. 230), ο ειλικρινής με λόγο καθαρό και ξάστερο (σ.189), μα ρηξικέλευθος ως προς τις απόψεις του (σ. 277) και ορθολογιστής, λάτρης του Ορθού λόγου,  διότι πείθεται από την επιστήμη και τη φιλοσοφία (σ. 376).

Ο φιλομαθής που  συνδύαζε το τερπνό μετά του ωφελίμου επιμελούμενος το πόνημα του κυρίου Μενελάου στην Βενετία και συγχρόνως αυτός που μάθαινε για τον ανθρώπινο οργανισμό και τις ασθένειες (σ. 302). Ο μελίρρυτος δάσκαλος με παιδευτική δεινότητα (σ. 350) αλλά και ο μετριόφρων μεταφραστής που εκδίδει ανωνύμως το έργο του «Αληθινή Πολιτική» στην Βενετία μαθαίνοντας απταίστως , μεταξύ άλλων ξένων γλωσσών, και γαλλικά (σ. 306) και αυτός που συνταιριάζει τη φιλομάθεια με την έρευνα (σ. 171).

Ο πιστός και υποστηρικτικός μαθητής του δασκάλου του στην Αθωνιάδα Σχολή Ευγενίου Βούλγαρη υπογράφοντας την υποστήριξή του ακόμα και με το αίμα του (σ. 202), αλλά και ο  αξιοπρεπής κατά τον Βησσαρίωνα, τον συμμαθητή του στην Ακαδημία του Όρους (σ. 201).

Είναι, εν τέλει, ο Χριστόδουλος Παμπλέκης αυτός που πάντα μπλέκει (σ. 168, 216, 279) ή ο κορυφαίος δάσκαλος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού; 

Η Ελένη Πριοβόλου θεωρώ ότι απαντάει στο ερώτημα αυτό ξετυλίγοντας στις 400 σελίδες του βιβλίου της τα ποικίλα θέματα που απασχόλησαν τον προικισμένο αναζητητή της ατομικής ελευθερίας ήρωά της.

  • Θέματα

Επιλέγοντας από αυτήν την ποικιλία θεμάτων ενδεικτικά αναφέρω: 

Το θέμα της γυναικείας ύπαρξης: Ο ήρωας δηλώνει συμπλεγματικός με τις γυναίκες αλλά τις τιμά ως όντα ισάξια των ανδρών και ως ανθρώπους (σ. 205), τις αγαπά ως πλάσματα ενός ανώτερου Θεού και αποστρέφεται την κακομεταχείρισή τους, τον εγκλεισμό τους στους γυναικωνίτες και τα χαρέμια, την εκμετάλλευση του γυναικείου σώματος (σ.263), θεωρώντας θαρραλέες εκείνες που βρίσκονται ανάμεσα σε άνδρες ως ίσες και προοδευτικούς τους άνδρες που τις αποδέχονταν (σ.355). Αποτελεί  ένθερμο υποστηρικτή της μόρφωσης των γυναικών όταν υπογραμμίζει πως δεν θεωρεί ούτε σωστό, ούτε δίκαιο τα γράμματα να είναι μόνο για τους άνδρες και τα κορίτσια να προετοιμάζονται μόνο για τον έγγαμο βίο (σ.19).

Το θέμα της εμπορίας και βιασμού γυναικών και ανηλίκων κάθε φύλου: Η Δαλματή η Μπερίμ, πουλήθηκε στα 14 της χρόνια από τον πατέρα της και βιάστηκε, χαλάστηκε με τη βία (σ. 323). Ο Τάκος, όντας παιδί, όταν σηκώθηκαν οι σπάθες πάνω από τα κεφάλια της φαμίλιας του ακολούθησε τον Αγά μονάχος και έγινε γιουσουφάκι του (σ. 343).

Το θέμα της ευτυχίας: Ο Χριστόδουλος θεωρεί την αγαθότητα θεμέλιο και βάση της ευτυχίας (σ. 306).

Το θέμα της παιδείας και εκπαίδευσης σε συνδυασμό με τον ρόλο των δασκάλων: Ο Χριστόδουλος διερωτάται πώς είναι δυνατόν  ο δάσκαλος αν δεν αισθανθεί τον άνεμο της ελευθερίας να φυσάει εντός του να την μεταλαμπαδεύσει στους μαθητές του (σ. 347), επισημαίνει το χρέος του δασκάλου να προετοιμάζει τους μαθητές του για τις μελλοντικές αλλαγές, να συντελεί στην αποβολή του ραγιαδισμού εκπαιδεύοντας τους ως πολίτες, να χαίρεται όταν συναντά τους μαθητές του προοδευμένους (σ. 357), χαρακτηρίζει το πλαίσιο πάνω στο οποίο στηριζόταν η εκπαίδευση του 18ου αιώνα, η επιβεβλημένη από τον κλήρο, συντηρητικό (σ. 291), προτείνοντας την γενική αναμόρφωση  της παιδείας στον ελλαδικό χώρο και την αποδέσμευσή της από την απόλυτη κυριαρχία του κλήρου.

Το θέμα της γνώσης γενικότερα: Ο φιλόσοφος τονίζει πως το φως της γνώσεως απλώνεται, εξαφανίζει το σκοτάδι και φέρνει ζάλη και ταραχή σε κάθε κύκλο εξουσίας (σ. 361). 

Το θέμα της απόλυσης από την εργασία, θίγεται με τη λύση της συνεργασίας του Χριστοδούλου με τη Μαρουτσαία Σχολή Ιωαννίνων που τον οδήγησε σε πλήρη απόγνωση (σ. 250) βίωμα σύγχρονο και καθημερινό για πλήθος ανθρώπων στον 21ο αιώνα.

Το θέμα του γλωσσικού ζητήματος: Ο Χριστόδουλος μεταφράζει βιβλία στην κοινή διάλεκτο των Ελλήνων (σ.305) και υποστηρίζει τη δημώδη ως γλώσσα διδασκαλίας (σ. 212).

Το θέμα της θρησκείας και του Θεού: Συγκλονίζει η άποψη του Χριστοδούλου για τους αγίους που τους θεωρεί ανθρώπους προκομμένους αλλά ότι η λατρεία τους καθίσταται εμπόριο από την εκκλησία αμφισβητώντας τον όρο όπως καθιερώθηκε από την Ιερά Σύνοδο (σ.199). Αμφισβητεί, επίσης, τις Γραφές διαφωνώντας με τη ρήση «πίστευε και μη ερεύνα» αντιπαραβάλλοντας την έρευνα και την αναζήτηση της σοφίας (σ. 372). Θεωρώντας  τον Χριστιανισμό σεβάσμια, καθαρή, υψηλή και θεία θρησκεία με την προϋπόθεση να τηρούνται οι αλήθειες και οι κανόνες του (σ. 307), δεν παύει να αναζητά τα δάνεια της Ορθοδοξίας από την αρχαία λατρεία (όπως , για παράδειγμα, το δάνειο της παρουσίασης του Θεού ως «άπειρον ουσία αρχής του παντός» του Αναξίμανδρου του Μιλήσιου που ψάλλεται στα λειτουργικά της Ορθοδοξίας, σ. 231) ενώ εκθέτοντας τον δικό του τρόπο προσευχής θεωρεί ότι ο Θεός είναι πανταχού παρών και δεν έχει χρεία δημοσίας εκθέσεως του προσευχομένου (σ. 264), ότι είναι πράος ανοιχτός σε όλα τα πνεύματα (σ.251), όμορφος και απλός (σ. 170) και δεν βαστά τεφτέρια, όπως χαρακτηριστικά τονίζει (σ. 235).

Το θέμα της Επιστήμης και την αντιδιαστολή της με τις προλήψεις και την θρησκεία: Η διάγνωση της αρρώστιας της αρχόντισσας Αναστασίας είναι επιληψία σύμφωνα με την ιατρική επιστήμη, αλλά απαλύνεται με μαντζούνια και εξορκισμό (σ. 162). Οι γνώσεις της Φυσικής για το ειδικό βάρος των σωμάτων και την αντίσταση του αέρα χαρακτηρίζονται σατανικά πράγματα από την, κατά τα άλλα συμπαθέστατη, Ιουλία.

Το θέμα του θρήνου και πένθους: Ο Χριστόδουλος αναφέρεται στον πετρωμένο θρήνο για τον θάνατο του πατέρα του (σ. 320) που μετατράπηκε σε απόστημα σώματος και ψυχής γιατί δεν εκδηλώθηκε στην ώρα του, ο θάνατος της αρχόντισσας Αναστασίας βυθίζει στο πένθος το αρχοντικό του Καλλία και τον ίδιο (σ. 162).  Πενθεί, επίσης,  τον δάσκαλό του Ελισαίο (σ. 228), πενθεί τον Φώτη τον γιό του Καπετάν Ζήδρου, πενθεί για τη φαγωμάρα ανάμεσα σε αδελφούς γραικούς (σ. 246), ξεσπά σε δάκρυα για τον Κοσμά τον Αιτωλό (σ.254), πενθεί ξεσπώντας σε γόους τον άρχοντα και προστάτη του Καλλία(σ.320), καταρρακώνεται από τον θάνατο του Βενέδικτου (σ. 322) βιώνει, τέλος, με βαρύ πένθος την προδοσία του δασκάλου του Ευγενίου Βούλγαρη (σ. 375). 

Αφήνω τελευταίο, το διαχρονικό θέμα του εκφοβισμού (με τον επικρατέστερο όρο bulling) απέναντι σε άτομα με κάποια σωματική ή άλλης φύσεως ιδιαιτερότητα: Έτσι, ο Χριστόδουλος αποκαλούνταν «γκαβός» (σ. 25), «μονομάτης» (σ. 26) και «βλογγιοκομμένος» (σ. 18) από τα αγόρια του χωριού του και τον Τάκο τον βασανιστή των παιδικών του χρόνων αλλά κατοπινό του υποστηρικτή και μεγαλύτερο θαυμαστή του έργου του. Και τι ειρωνεία ο γκαβός δάσκαλος δίνει τα φώτα του στον αρτιμελή μαθητή του και του μαθαίνει γράμματα, εν τέλει. Και εν συνεχεία, ο σκωπτικός τίτλος της φυλλάδας των  διωκτών του τονίζει την ιδιομορφία του προσώπου του εξαιτίας της αρρώστιας, της ευλογιάς. Γι’ αυτούς ο Χριστόδουλος ήταν μεταξύ άλλων «ο ετερόφθαλμος…. εξ Ακαρνανίας» ,  «ο Κύκλωπας» ένας Κύκλωπας που, σύμφωνα με τον πατέρα του,  έβλεπε όσα δεν βλέπουμε όλοι εμείς οι ανοιχτομάτηδες του κόσμου. 

  • Ο ρόλων των ερωτημάτων στην αφήγηση

Θα ήταν, επίσης, παράλειψη για το έργο της Ελένης Πριοβόλου  να μην επισημανθεί ο ρόλος των ερωτημάτων στην αφήγηση που προσδίδουν ζωντάνια και παραστατικότητα. Ο Χριστόδουλος, πνεύμα ανήσυχο και ερευνητικό θέτει συνεχή ερωτήματα στον φίλτατο αναγνώστη του και αναζητά απαντήσεις:

Έτσι, όταν αντίκρυσε τη Ζωγράφω στα κοντινά μας Βρανιανά των Αγράφων αναρωτήθηκε «Ποιος άνδρας μπορούσε να αγνοήσει το απόλυτο πρόσωπο της ωραιότητας; Την ευωδιά της σαγήνης; Πόσο ευάλωτη είναι η ανθρώπινη φύση;» (σ. 259). Αναρωτιέται, επίσης,  αν υπάρχει φωτισμός για το ανθρώπινο γένος, αν αξίζει να αγωνιστεί για κάποιους (σ. 247), αναρωτιέται «γιατί εμείς να έχουμε άλλον Θεό και οι Τούρκοι άλλον; Αφού όλοι άνθρωποι είμαστε, γιατί να μην πιστεύουμε στον έναν και μοναδικό Θεό;» (σ. 42). Ερωτώμενος απαντάει για τον Διονύσιο Πλαταμώνος  «Πώς να ονομάσω τούτον τον μητροπολίτη αν όχι σκοταδιστή όταν ανοίγει σχολεία ελεγχόμενα από τον ίδιο και τις θέσεις του;»(σ.360). Και για να αντικρούσει αυτούς που χαρακτήριζαν τη διάλεκτο που χρησιμοποιούσε «μιξοβάρβαρη» ρωτάει επιχειρηματολογώντας «Αφού με θεωρούσαν αμαθέστατο πώς με εξομοίωναν με τον Επίκουρο, τον Ρουσσώ, τον Βολταίρο, τους οποίους αυτοί ούτε γνώριζαν ούτε είχαν ποτέ διαβάσει;» (σ. 363). 

  • Ο ρόλος των σχολίων στην αφήγηση

Εξίσου σημαντικός είναι και ο ρόλος των σχολίων στο ξεδίπλωμα της αφήγησης με τη μορφή  εξομολογητικού  μονολόγου: Ο Χριστόδουλος σχολιάζει τις δουλικής φύσεως συνεχείς υποκλίσεις του Αυστριακού αμαξά μόλις πήρε την αμοιβή του λέγοντας «Δεν χρειάζεται να έχεις τον Τούρκο από πάνω σου για να είσαι ραγιάς» (σ. 331). Σχολιάζει την αγάπη για εξουσία με τη φράση: «Το δέλεαρ των υψηλών θέσεων φανέρωνε περίτρανα την αδυναμία των θνητών απέναντι στις προκλήσεις της εξουσίας. Από εξουσιαζόμενοι να μεταφερθούν σε θέσεις εξουσιαστών» (σ. 352). Επίσης, αναφέρει «Κανένας μεγαλόσχημος της κραταιάς εξουσίας δεν σου παρέχει ωφελήματα χωρίς ανταλλάγματα. Και τούτη είναι μια ακόμα μορφή ραγιαδισμού και ανελευθερίας» (σ.319). Και όταν διέκρινε το τείχος που χώριζε την πόλη της Βιέννης στα δύο λέει «Το να υψώνουν οι άνθρωποι τείχη ανάμεσά τους , το λογίζω για κατάρα» (σ. 335). Και για τον αυτοέλεγχο προσθέτει: «Η πάλη με τον εαυτό εκεί έγκειται . Να εντοπίζεις το πρόβλημα και να το θέτεις υπό έλεγχο» (σ. 307), αλλά «σε άνθρωπο εγωιστή και φιλόδοξο, η ήττα δεν αποτελεί αφορμή για σοφή κρίση του εαυτού. Αντιθέτως προκαλεί οργή και μίσος» (σ. 181). Για την μόρφωση σχολιάζει: «Μόνο εάν όλοι εμείς οι θνητοί καλλιεργήσουμε το πνεύμα μας, μπορούμε να γκρεμίσουμε τα τείχη της φυλακής μας». (σ. 224) Και αυτό γίνεται σχόλιο στο στόμα του αγράμματου, όπως τον αποκαλεί εμφατικά και με σεβασμό πατέρα του «Να γιατί έχω την πεθυμιά να μάθεις γράμματα, γιέ μου, για να στοχάζεσαι ελεύθερα, …γιατί την αδούλωτη ψυχή δεν μπορεί κανένας νόμος και καμμιά εξουσία να την αγγίξει» (σ. 39)

  • Πηγή ιστορικών στοιχείων

Πως να μην αναφερθούν, επίσης, τα ποικίλα ιστορικά στοιχεία του ιστορικοφιλοσοφικού αυτού μυθιστορήματος;

Εμπλουτίζει το έργο η αναφορά στα αξιόλογα σχολεία και σχολές του 18ου αιώνα στον ελλαδικό χώρο καθώς και στους δασκάλους: Ναρθηκοσχολείο της Μονής Αγίου Γεωργίου Ξηρομέρου (δάσκαλος ο ηγούμενος Συμεών), Ναρθηκοσχολείο Αγίας Σολομονής Λιτοχώρου ( δάσκαλοι: Άνθιμος, Νικολάκης Αρσενίου), Ελληνικό Σχολείο Ραψιανής (ο Χριστόδουλος 11 χρονών με δασκάλους τον Σεραφείμ Αγάπιο και τον Ελισαίο Βραχωρίτη),  Ελληνομουσείο Βρανιανών Αγράφων (ο Χριστόδουλος 15 χρονών με δασκάλους τον Αναστάσιο Γόρδιο, τον Ευγένιο Γιαννούλη τον Αιτωλό), Αθωνιάδα Ακαδημία (ο Χριστόδουλος 19-25 χρονών με δάσκαλο τον Ευγένιο Βούλγαρη), Μαρουτσαία Σχολή – Γιάννενα,  Φλαγγίνειος Σχολή – Βενετία, Πατάβιο Πανεπιστήμιο. 

Προικίζει τις ιστορικές μας γνώσεις, επιπρόσθετα, η αναφορά στους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, στους Γάλλους διαφωτιστές, στους εγκυκλοπαιδιστές, στους νεοέλληνες διαφωτιστές (όπως ο Ρήγας<<Σχολείο ντελικάτων εραστών σ.372/ και ο Ιώσηπος Μοισιόδακας<<Απολογία, Παιδαγωγία, Πραγματεία Γεωγραφίας/σ.314), στα Ορλοφικά (1770/ σ.239-245),  στην αμερικανική επανάσταση (σ.345), στη γαλλική επανάσταση, στη μυστική εταιρία, τη λεγόμενη «Φίλων του Συντάγματος» (σ.355). 

  • Πηγή γεωγραφικών στοιχείων

Ολοκληρώνοντας, να αναφερθεί πως το μυθιστόρημα «Βαθύ το σκοτάδι πριν την αυγή» αποτελεί παράλληλα, πηγή γεωγραφικών στοιχείων για τον ελλαδικό, βαλκανικό, ευρωπαϊκό χώρο κατά τον 18ο αιώνα ταξιδεύοντάς μας, σε τόπους κοντινούς, όπως η Αιτωλοακαρνανία, το Λιτόχωρο, τα δικά μας Βραγγιανά Αγράφων, τα Γιάννενα, σε τόπους απαγορευμένους για την γυναικεία μας φύση, όπως το Άγιο Όρος, αλλά και πιο μακρινούς όπως το Βουθρωτό,  η Βενετία, η Βιέννη, η Λειψία.

Διαβάζοντας, λοιπόν, το μυθιστόρημα , θα τολμήσω να πω πως από το βαθύ σκοτάδι και την άγνοια για τη ζωή και τη δράση του φιλοσόφου και δασκάλου του Γένους , του διαφωτιστή Χρυσοστόμου Ευσταθίου περάσαμε στο φως της αυγής που η Ελένη Πριοβόλου μας φανέρωσε. 

Ακολουθήστε μας

Οι προσφορές των εφημερίδων για το Σαββατοκύριακο 15 – 16 Φεβρουαρίου 2025

Οι προσφορές των εφημερίδων για το Σαββατοκύριακο 15 – 16 Φεβρουαρίου 2025

Real News https://youtu.be/2a72XROiaaUΚαθημερινή https://youtu.be/TvC4bKhFsr8?si=NU_CAZ-ZoUZtWPeR https://youtu.be/x7nNBchmgw8?si=kp3f-okyaaz7rDHxΠρώτο Θέμa Το Βήμα της Κυριακής Δώστε μας το email σας και κάθε Παρασκευήθα έχετε στα εισερχόμενά σας τις προσφορές των...

Μιλώντας τη νύχτα – ΚΛΕΡ ΝΤΕΪΒΕΡΛΙ

Μιλώντας τη νύχτα – ΚΛΕΡ ΝΤΕΪΒΕΡΛΙ

γράφει η Κατερίνα Σιδέρη Το μιλώντας τη νύχτα, είναι το πρώτο βιβλίο της συγγραφέως και έχει μεταφραστεί σε 22 γλώσσες. Από τις πρώτες του σελίδες, αντιλαμβάνεσαι ότι έχεις να κάνεις με πολύ ξεχωριστούς ήρωες, με χαρακτήρες ιδιαίτερους και συνάμα διαφορετικούς. Η...

Η ποιητική του ακατάπαυστου ή ο Michel Foucault στα ‘Εχέγγυα της Φύρας’ του Γιάννη Λειβαδά

Η ποιητική του ακατάπαυστου ή ο Michel Foucault στα ‘Εχέγγυα της Φύρας’ του Γιάννη Λειβαδά

Η ποιητική του ακατάπαυστου ή ο Michel Foucault στα ‘Εχέγγυα της Φύρας’ του Γιάννη Λειβαδά γράφει ο Μιχάλης Κατσιγιάννης   Η κριτική είναι δομή. Τι θα πει αυτό; Η κριτική είναι πρακτική εξουσίας, λόγος κυριαρχίας και μάλιστα επιτελεστικός. Ο λόγος της κριτικής –ο...

Ακολουθήστε μας στο Google News

Επιμέλεια άρθρου

Διαβάστε κι αυτά

Βιβλιοκριτικές
Η ποιητική του ακατάπαυστου ή ο Michel Foucault στα ‘Εχέγγυα της Φύρας’ του Γιάννη Λειβαδά
Η ποιητική του ακατάπαυστου ή ο Michel Foucault στα ‘Εχέγγυα της Φύρας’ του Γιάννη Λειβαδά

Η ποιητική του ακατάπαυστου ή ο Michel Foucault στα ‘Εχέγγυα της Φύρας’ του Γιάννη Λειβαδά

Γράφει ο Μιχάλης Κατσιγιάννης

Βιβλιοκριτικές
ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΑΡΧΑΙΕΣ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΠΟΥ ΑΓΓΙΞΑΝ ΚΑΙ ΞΕΠΕΡΑΣΑΝ ΤΟΝ ΜΥΘΟ – Ζαμπακίδης Ζήνωνας & Μαρκάκη Βασιλική
ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΑΡΧΑΙΕΣ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΠΟΥ ΑΓΓΙΞΑΝ ΚΑΙ ΞΕΠΕΡΑΣΑΝ ΤΟΝ ΜΥΘΟ – Ζαμπακίδης Ζήνωνας & Μαρκάκη Βασιλική

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΑΡΧΑΙΕΣ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΠΟΥ ΑΓΓΙΞΑΝ ΚΑΙ ΞΕΠΕΡΑΣΑΝ ΤΟΝ ΜΥΘΟ – Ζαμπακίδης Ζήνωνας & Μαρκάκη Βασιλική

Γράφει η Κατερίνα Σιδέρη

0 σχόλια

0 Σχόλια

Υποβολή σχολίου