Γκέλη Ντηλιά

Το Στίγμα των Βάλτων – Ποιήματα της Φυλακής

Ποιητική Συλλογή

Εκδόσεις: ΑΩ

ISBN: 978-618-5675-47-9

–

Βιβλιοκριτική – Κείμενο:

Γρηγόρης Σκιαδάς

–

Η ποιητική συλλογή της Γκέλης Ντηλιά “Το Στίγμα των Βάλτων, Ποιήματα της Φυλακής” αποτελείται από 33 ποιήματα γραμμένα σε ελεύθερο στίχο τα οποία εστιάζουν στο χαρακτηριστικό περιβάλλον του εγκλεισμού σε σωφρονιστικό κατάστημα και κυρίως στους ανθρώπους εκείνους που το πλαισιώνουν.

Η συλλογή αναδεικνύει και συνάμα καταδεικνύει με γλαφυρότητα πώς οι στιγμές ζωής μερικών προσώπων διατηρούνται πάντα αναλλοίωτες όταν εντάσσονται σε ιδιαίτερα περιστασιακά ή κοινωνικοπολιτισμικά περικείμενα. Είναι στιγμές “δυνατές”, “ηχηρές ή αθόρυβες”, “μικρές ή μεγάλες” που χρωματίζουν  ποικιλότροπα, μα συχνά και απρόβλεπτα, τη σκέψη ενός δημιουργού επιδρώντας καταλυτικά στον παραγόμενο ποιητικό του λόγο. Η εμπειρία της ποιήτριας μέσω της επικοινωνιακής διεπαφής με τους ήρωές της αναπαράγει λόγο ως αποτέλεσμα μιας διαλογικής αλληλεπίδρασης ατόμων, συναισθημάτων και γλωσσικών ή μη γλωσσικών κωδίκων.

Η ποίηση της Γκέλης Ντηλιά στη συλλογή αυτή γεννά στον αναγνώστη ποικίλα συναισθήματα. Φωτίζει -πέρα από τις ως τώρα γνωστές και συμβατικές αντιλήψεις μας-  άγνωστες πτυχές ή καταστάσεις του κόσμου του σωφρονισμού. Παράλληλα, αναδεικνύει στάσεις ζωής με την ίδια την ποιήτρια να τις μετουσιώνει σε ποιητικό λόγο επικοινωνίας και δημιουργίας. Η δημιουργός παρουσιάζει ένα κόσμο διαφορετικό ο οποίος έρχεται σε αντίθεση με τις πρότερες στερεότυπες τοποθετήσεις μας γι’ αυτόν. Ο στίχος της δίνει στον αναγνώστη την ευκαιρία να αναστοχαστεί και να αναπροσεγγίσει με ενσυναίσθηση ένα κόσμο βαθύ και πλούσιο συναισθηματικά απαρτιζόμενο από μέλη ευαίσθητα, που επιθυμούν τη γνώση τόσο του δικού τους εσωτερικού εαυτού όσο και μια ακαδημαϊκή ως μέσο “εξόδου” από την παρούσα κατάσταση που βιώνουν. Συνεπώς, στην ποίησή της αναδύονται μορφές οι οποίες αναζητούν τη βαθύτητα της ύπαρξής τους και επιζητούν τη λύτρωση ή την εξιλέωσή τους. Συχνά οι ήρωές της σκιαγραφούνται ως τραγικές μορφές με την αρχαία τραγική προσέγγιση του όρου να ποθούν τη δική τους κάθαρση. Έτσι διαφαίνεται διάσπαρτη η στάση των εγκλείστων για αυτοκριτική, αυτοκαθαρμό και μια επιθυμία για ψυχοσωματική επανένταξή τους στον “φυσικό κόσμο”.

Τα στοιχεία του χρόνου και του χώρου φαίνεται να χάνουν το ουσιαστικό, γνωστικό ή σημασιολογικό τους περιεχόμενο. Οι διαστάσεις των δύο αυτών εννοιών λαμβάνουν νόημα και υπόσταση μόνο μέσα από τις προγραμματισμένες και συνεχώς επαναλαμβανόμενες καθημερινές πράξεις ή υποχρεώσεις των εγκλείστων. Ταυτόχρονα, στα αντικείμενα γύρω τους αποδίδεται μια χωροχρονική αξία και είναι συχνά αυτά που συμβιβαστικά ορίζουν τη ζωή τους. Οι διαστάσεις του χρόνου και του χώρου μοιάζουν, επίσης, να ορίζονται από τα συναισθήματα των προσώπων, να είναι αλληλένδετα συνδεδεμένες με τις μικροστιγμές κάθε ήρωα και να περιορίζονται στα στενά τοπικά σημεία ή στις απαιτήσεις του συστημικού σωφρονιστικού εγκλεισμού. Παράλληλα, οι μικροστιγμές αυτές του κάθε ατόμου, ως προσωπικά βιώματα, φαίνεται να επηρεάζονται ή να αλληλοεπιδρούν με κείνες των υπολοίπων συγκρατουμένων και να παρουσιάζονται στον αναγνώστη μέσα από τη διηθητική ματιά της ίδιας της ποιήτριας ως τρίτο πρόσωπο και “εξωτερικός αντικειμενικός παρατηρητής”.

Η Γκέλη Ντηλιά με ποιητική δεξιότητα μας καθιστά φανερό πως συγκεκριμένες κοινωνικοπολιτισμικές και προσωπικές ταυτότητες ατόμων δύνανται, σε δεδομένα περιβάλλοντα ή περικείμενα, να αποδώσουν και στα πιο θεωρητικά ασήμαντα γεγονότα ή αντικείμενα ουσία και δυναμική. Παράλληλα, μπορούν τα ίδια αυτά γεγονότα να μετουσιώνονται σε σημεία αναφοράς τα οποία με τη σειρά τους γεννούν συναισθήματα, νέες στάσεις ή θεωρήσεις ιδεολογικού περιεχομένου.

Ενδιαφέρον χαρακτηριστικό της ποίησης της Γκέλη Ντηλιά σε αυτή τη συλλογή αποτελεί το στοιχείο της διαμεσολάβησης το οποίο λαμβάνει διττό λειτουργικό περιεχόμενο. Αρχικά, η διαμεσολαβητική της διάθεση εστιάζει ανάμεσα στους δύο κόσμους, του εγκλεισμού που τον εκπροσωπούν οι ήρωές της σε κάθε ποίημα και του εξωτερικού, “ελεύθερου”, που φαίνεται να εκπροσωπεί η ίδια. Είναι έκδηλη η στάση της και, ίσως, η λυτρωτικά εσκεμμένη επιθυμία της να διαμεσολαβήσει ανάμεσα στους δύο κόσμους με πνεύμα και διάθεση βαθιάς ενσυναίσθησης μοιραζόμενη συναισθήματα, καταστάσεις, όνειρα και συχνά τη δική τους μεταμέλεια. Αξιοσημείωτο στοιχείο στα ποιήματά της αποτελεί η εναλλαγή της χρήσης του δευτέρου και τρίτου ενικού προσώπου. Καταδεικνύεται με αυτόν τον τρόπο η επιθυμία της ποιήτριας άλλοτε να απευθύνεται σε κάποιο έγκλειστο ήρωά της και άλλοτε στον αναγνώστη για να περιγράψει καταστάσεις, να εξηγήσει ή να μεταφέρει γεγονότα καθώς και να μοιραστεί της δικές της εμπειρίες. Η Γκέλη Ντηλιά βρίσκεται σε μια συνεχόμενη διαλογική στάση με το κάθε άτομο που συναναστρέφεται επιδεικνύοντας μια ψυχαναλυτική διάθεση στις συμπεριφορές και τα βιώματά τους.

Σε ένα επιπλέον επίπεδο εντοπίζεται μια δεύτερη μορφή διαμεσολάβησης, γλωσσικού και γνωστικού περιεχομένου αυτή τη φορά. Η συγκεκριμένη προσέγγιση αφορά στις πραγματικές εμπειρίες, τα γεγονότα και συναισθήματα που βίωσαν ή βιώνουν οι έγκλειστοι μεταξύ τους ή έζησε η ίδια η δημιουργός με εκείνους και πώς αυτά αφηγηματικά μεταφέρονται στον αναγνώστη μέσω του ποιητικού λόγου της. Συνεπώς, κάθε ποίημα σχηματικά αποτελεί τον αφηγηματικό λόγο της ποιήτριας που “διαμεσολαβεί” ανάμεσα στην πραγματική, βιώσασα εμπειρία και τον ακροατή-αναγνώστη. Από την άλλη, η Γκέλη Ντηλιά επιμελώς δεν φαίνεται να “παρεμβαίνει” στις στάσεις ή τη σκέψη των ηρώων της. Απλά περιγράφει το απόσταγμα κάθε προσλαμβάνουσας από το συγκεκριμένο επικοινωνιακό περιβάλλον μετουσιώνοντας δομικά και μορφολογικά το περιεχόμενό του σε ελεύθερο στοίχο.

Οι γλωσσικές επιλογές της ποιήτριας αναδύουν μια αίσθηση καυστικότητας, αυτοσαρκασμού προσβλέποντας, θαρρεί κανείς, στην αυτοκάθαρση των πρωταγωνιστών της αλλά και βαθύτερα της ίδιας. Η γλώσσα της, εύκολα κατανοητή από τον αναγνώστη, χαρακτηρίζεται από λεξιλογική ορθότητα και ακρίβεια. Είναι απλή, μεστή, περιεκτική, διαρθρωμένη σε λιτές περιγραφικές φραστικές δομές. Η χρήση του ελεύθερου ποιητικού λόγου προσομοιάζει με τις λυτρωτικές προσμονές ή ελπίδες των ηρώων της για σωματική και ψυχική απελευθέρωσή τους.

Συμπερασματικά, όσον αφορά στο περιεχόμενο, το συγκεκριμένο ποιητικό έργο μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια συλλογή “σκέψεων, συναισθημάτων και αισθήσεων”. O στίχος δημιουργεί στον αναγνώστη εικόνες και αναπαραστάσεις οι οποίες διακρίνονται από ζωντάνια και αμεσότητα στην πρόσληψή τους. Η συλλογή αποτελεί δείγμα “βιωματικής ποίησης” ως αποτέλεσμα της εμπειρικής, ανακαλυπτικής αντίληψης της ποιήτριας κατά το χρονικό διάστημα της αλληλεπιδραστικής της διεπαφής με τα συγκεκριμένα πρόσωπα, έγκλειστα σωφρονιστικών ιδρυμάτων. Παράλληλα, μέσω της αναπτυσσόμενης διαλογικής και διαμεσολαβητικής σχέσης της δημιουργού με τους ήρωές της το κάθε πρόσωπο παραμένει στο βάθος της ποιητικής σκηνής αθέατο και αόριστο ως προς τα φυσικά του χαρακτηριστικά. Η προσέγγιση της Γκέλης Ντηλιά έντεχνα εστιάζει στην εμπειρία, τις στιγμές ζωής των εγκλείστων και, συνεπώς, πίσω από τα γεγονότα ή κάθε τι το επιφανειακά εμφανές. Ψυχαναλυτικά εισχωρεί με διηθητική δεξιότητα στην ουσία που κρύβουν μέσα τους οι πράξεις, τα συναισθήματα ή οι σκέψεις των ηρώων της όταν αυτοί αντιδρούν με το φυσικό τους περιβάλλον στο οποίο εντάσσονται ως μέλη μιας κοινότητας.

ΠΛΑΝΗ

Σε έκλεισαν τα σίδερα

έξω από τον κόσμο

και προσπαθούσες να το συνειδητοποιήσεις

λέγοντας πως κάτι τέτοιο αποκλείεται,

γιατί αν σου περνούσε ποτέ από το μυαλό

πόσα εμπόδια αγνόησες

και πόσες προειδοποιήσεις δεν άκουσες

πριν χτίσεις το μέλλον σου στη πλάνη,

θα άλλαζες ταυτότητα

                     τηλέφωνο

                     πόλη

                     ιδιότητα

και εγώ δεν θα το έγραφα αυτό.

……………………………………………

ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ

Μου κάνει χειραψία

στην αρχή και στο τέλος των μαθημάτων

και στα μάτια του

μεταφράζω ικανοποίηση

                      ευχαρίστηση

                      κατάκτηση

του κενού της απραξίας των ημερών.

Ενδιάμεσα μου ζητά

επιπλέον ασκήσεις στο κελί

και με ρωτά πώς μεταφράζεται στα αγγλικά

η φυλακή και αυτά που την απαρτίζουν

όπως πτέρυγα, κάγκελα και άλλα

και για μελάνι

βάζει το μπλε από τα μάτια του

που στάζοντας

βάφει τον χώρο μπλε.

……………………………………………

ΕΠΙΣΚΕΠΤΗΡΙΟ

Τον είδα στο χθεσινό επισκεπτήριο

και ήταν τόσο καθάρια η ματιά του

που νόμιζα πως η σκέψη του

ήταν διάφανη

έτσι όπως γάργαρα τιτίβιζε

κρατώντας το ακουστικό του βρώμικου τηλεφώνου.

Εξέπεμπε φως

εκτυφλωτικό και ζεστό

που αν δεν υπήρχε το τζάμι αναμεσά μας

θα είχα σκύψει να τον προσκυνήσω.

Μόνο η κορνίζα έλειπε από την αγιογραφία.

……………………………………………

ΟΙ ΑΠΕΝΑΝΤΙ

Γράφω για τους απέναντι

τους αθέατους

τους παράνομους

τους μαθητές του τελευταίου θρανίου,

αυτούς που δεν τους απευθύνονται

οι καθωσπρέπει

οι νομοταγείς

οι απέναντι

οι συνηθισμένοι.

Γράφω για όσους έχει μαυρίσει η ψύχη τους

από πόρτες που κλείνουν

πληγές που δεν κλείνουν

και για αυτό δεν έχουν διεύθυνση και αριθμό,

αλλά πτέρυγα αριθμός τάδε, κελί αριθμός δείνα.

Γράφω για εκείνους που η ζωή διακόπτεται

ενώ για κάποιους δεν ξανασυνεχίζεται.

_

Ο Γρηγόρης Σκιαδάς είναι Καθηγητής Αγγλικής Γλώσσας