γράφει ο Κώστας Τραχανάς

Μια προφανής ερώτηση που τίθεται είναι αν έχει ακόμη ρόλο η ποίηση στους ανθρώπους σε δύσκολες συνθήκες κι εποχές και σε έναν κόσμο όπως ο δικός μας, απογυμνωμένος από τις μεγάλες ουτοπίες. Η απάντηση δε μπορεί να είναι παρά καταφατική. Πόσο μάλλον που έχει νόημα να μιλήσουμε για την ποίηση και τον ρόλο των ποιητών σήμερα. Βέβαια, η ποίηση δεν είναι ξένη με τη γενική κρίση που υπάρχει σε όλες τις τέχνες, σε όλες τις επιστήμες και σε όλες τις γλώσσες. Η Ιστορία βρίθει από καταστροφές που θα μπορούσαν να απαγορεύσουν την επιβίωση της ποίησης. Το αποδεικνύει η κατάληξη των αριστοκρατικών αξιών των ομηρικών ποιημάτων. Κι όμως, από τις στάχτες εκείνου του ποιητικού σύμπαντος γεννήθηκαν τα θεμέλια μιας καινούργιας ποίησης.

Η ποίηση είναι ο μόνος τρόπος για να υπερασπίσει την ποικιλότητα και τη διαφορετικότητα για να εξερευνήσει ή να προσεγγίσει την ακαθόριστη πολυπλοκότητα της ανθρώπινης συμπεριφοράς, την μυστηριώδη πηγή των πράξεων, των προθέσεων, των ατομικών και συλλογικών επιλογών, την ιδιοτέλεια της αγάπης και του μίσους. 

Ο τόμος «Δέρμα από πεταλούδες» περιέχει 26 σουηδικά ποιήματα, όμορφα μεταφρασμένα στα ελληνικά από την ψυχολόγο-ψυχοθεραπεύτρια και ποιήτρια Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη. Πρόκειται για ένα μοναδικό πολιτιστικό επίτευγμα επειδή οι ποιητές που επέλεξε η μεταφράστρια είναι τόσο καλοί και αντιπροσωπευτικοί της σουηδικής ποίησης: Έντιθ Σέντεργκραν, Κάριν Μπόγιε, Γιλά Μοσσάεντ (ιρανή μετανάστρια) και Τούμας Τρανστρέμερ (Νόμπελ Λογοτεχνίας 2011).

«Κουρασμένος με όλους που έρχονται με λέξεις, λόγια μα δίχως λόγο/πήγα στο σκεπασμένο με χιόνι νησί./Η ερημιά δεν έχει λόγια./Οι άγραφες σελίδες απλώνονται προς κάθε μεριά!/Βρίσκω χνάρια από οπλές ζαρκαδιών στο χιόνι./Λόγος μα δίχως λόγια» Τούμας Τρανστρέμερ, Η έρημη πλατεία (1983).

Το έργο του Νομπελίστα Τούμας Γέστα Τρανστρέμερ χαρακτηρίζεται από την αγάπη του για την σκανδιναβική φύση και διαπνέεται από πνευματικότητα. Χαρακτηρίζεται από ευαισθησία και λυρισμό, από μια καλά μελετημένη και αρμονική φόρμα, επίσης δε από μια θρησκευτική πνευματικότητα. 

Η Γιλά Μοσάεντ επιλέχθηκε διότι η ποίησή της, η οποία εκπηγάζει από την αρχέγονη περσική κουλτούρα, εκφράζει με τον μοναδικό της γυναικείο τρόπο τον πόνο του ξεριζωμένου που παλεύει να ριζώσει σε νέους τόπους. «Το να ζεις στην εξορία» λέει η ποιήτρια «είναι μια διαρκής πάλη ενάντια σε όλα αυτά που αρνούνται σε κάποιον την μνήμη του. Το να γράφεις στη γλώσσα της εξορίας είναι το ίδιο με το να δημιουργείς έναν μικρό χώρο στη μνήμη αυτής της χώρας. Είναι ένας μεγάλος θρίαμβος ν’ αποτελέσεις μέρος της ιστορίας της λογοτεχνίας μιας ξένης χώρας». 

«Κοιμάμαι σε νησιά/που δεν κατέχει κανείς/Χαμένη σε δρομίσκους του πάγου/αναζητώ ένα ξεχασμένο σπίτι/Κάθε πρωί στο γιαλό/βρίσκω ένα κάλεσμα/στην καρδιά ενός νεκρού μαργαριταριού/Της εξορίας η γη/είναι ραγισμένο έδαφος/Μην το πατάς/μην πηδάς πάνω του/Ψάξε μόνο τη μνήμη σου /Διαφορετικά γκρεμίζεται/και βυθίζεσαι» Γιλά Μοσσάεντ, Κάθε βράδυ φιλώ τα πόδια του εδάφους (2009)

«Ζεστές λέξεις, όμορφες λέξεις, βαθιές λέξεις…/Είναι σαν άρωμα απ’ ένα λουλούδι τη νύχτα/που κανείς δεν βλέπει./Από πίσω τους παραμονεύει το άδειο διάστημα…/Να είναι άραγε ο ελισσόμενος καπνός/από τον καυτό πυρήνα της αγάπης;» Έντιθ Σέντεργκραν, Ποιήματα (1916)

«Ότι η ποίησή μου είναι ποίηση κανείς δεν μπορεί ν’ άρνηθεί» λέει η ποιήτρια Έντιθ Σέντεργκραν «ότι είναι έμμετρος λόγος δεν μπορώ να ισχυριστώ. Προσπάθησα να φέρω μερικά αντιφατικά ποιήματα σ’ έναν ρυθμό κι έτσι μου έγινε κατανοητό ότι κατέχω τη δύναμη του λόγου και της εικόνας μόνο υπό πλήρη ελευθερία, δηλαδή σε βάρος του ρυθμού. Τα ποιήματά μου μπορούν να εκληφθούν ως απρόσεκτα ιχνογραφήματα». Με το καινοτόμο, οραματικό και ριζοσπαστικό έργο της η ποιήτρια εισήγαγε στη σκανδιναβική ποίηση τα ευρωπαϊκά ρεύματα, όπως τον συμβολισμό, τον εξπρεσιονισμό και τη ρωσική πρωτοπορία. 

«Το δέρμα μου είναι γεμάτο από πεταλούδες, από σκιρτήματα φτερών-/φτερουγίζουν πέρα στον κάμπο και απολαμβάνουν το μέλι τους/και πετούν στο σπίτι και πεθαίνουν με μικρούς θλιβερούς σπασμούς,/και ούτε ένας κόκκος γύρης δεν έχει διαταραχτεί από τα ελαφρά/πόδια. Γι’ αυτούς είναι ο ήλιος, ο πυρακτωμένος, απέραντος,/γηραιότερος από το χρόνο…/Αλλά κάτω από δέρμα και αίμα και μέσα απ΄ το μυελό/μετακινούνται βαριά βαριά φυλακισμένοι αϊτοί θαλάσσιοι,/φαρδύτεροι που ποτέ δεν αφήνουν το θήραμά τους./Πώς θα ήταν η ανησυχία σας μια φορά σε θαλάσσια ανοιξιάτικη/θύελλα;/ Πώς θα ήταν η κραυγή σας, όταν ο ήλιος πυράκτωνε κίτρινα μάτια;/ Κλειστή η σπηλιά! Κλειστή η σπηλιά!/Κι ανάμεσα στα νύχια ,στριφογυρίζουν σαν υπόγειοι βλαστοί λευκές/οι εσώτερες ίνες μου». Κάριν Μπόγιε, Για χάρη του δέντρου (1935).

Πρόκειται για ενορατική και διορατική ποίηση της Κάριν Μπόγιε, όπου το ποιητικό υποκείμενο υπό το πρίσμα ψυχαναλυτικών θεωρήσεων και πνευματιστικών αποχρώσεων καταβυθίζεται στα άδυτα του ψυχισμού απ’ όπου συλλέγει και μας χαρίζει μαργαριτάρια.

Ο τόμος αυτός των ποιημάτων προσφέρει ένα κίνητρο γνωριμίας και απόλαυσης της σουηδικής ποίησης σε ελληνόφωνους αναγνώστες και γιατί κάθε ποίημα είναι κυρίως μια δωρεά που μας γίνεται τόσο περισσότερο αποκαλυπτική όσο φυσικότερη μοιάζει η γέννησή της. 

_____

Η Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη είναι κλινικός ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια, μεταφράστρια και ποιήτρια. Είναι μέλος της Εταιρείας «Η Συντροφιά της Καρίν Μπόγιε», καθώς και της Εταιρείας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης. Έχει εκδόσει τις ποιητικές συλλογές: «Λιγοστεύουν οι λέξεις», «Διαδρομές», «Συναισθηματικό Αλφαβητάρι» και «Ο Δρόμος».