Ο Καθηγητής του Τμήματος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΑΠΘ

Κωνσταντίνος Παλαιολόγος

συζητά με την Άντια Αδαμίδου

σ-

Συχνά επικρατεί η άποψη ότι ο ακαδημαϊκός κόσμος μοιάζει δυσνόητος και εξαιρετικά απομακρυσμένος από τον μέσο πολίτη αλλά και από τη σύγχρονη πραγματικότητα. Τα πολλά και διαφορετικά γνωστικά αντικείμενα του εκάστοτε ακαδημαϊκού μάς είναι πολλές φορές παντελώς άγνωστα, ενώ εξίσου δύσκολο είναι να τα εξηγήσουμε ή ακόμη και να τα εντοπίσουμε σε διάφορες πτυχές ή στιγμές της καθημερινότητάς μας.

Η τέχνη και ταυτόχρονα η επιστήμη της μετάφρασης αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας, καθώς τα νέα δεδομένα και η αδιάκοπη εξέλιξη τους, «αναγκάζουν» αθόρυβα και διακριτικά τον κάθε πολίτη οποιασδήποτε χώρας να έρχεται σε επαφή με δεκάδες γλώσσες, ηθελημένα ή όχι. Ο μεταφραστής δε, λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος δύο (ή και περισσοτέρων) ξένων πολιτισμών και ταυτόχρονα ως διπλωμάτης, ο οποίος προσπαθεί να μεταφέρει νοήματα, διατηρώντας πάντοτε μια ουδέτερη και εξαιρετικά διακριτική στάση.

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, Καθηγητής Μεταφρασεολογίας του τμήματος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΑΠΘ, όντας και ο ίδιος μεταφραστής από την ισπανική και καταλανική γλώσσα, γνωρίζει πολύ καλά τόσο την προσφορά της μετάφρασης στον παγκόσμιο πολιτισμό όσο και τις δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίσει ένας μεταφραστής, ένας αναγνώστης λογοτεχνικών κειμένων και φυσικά ένας φοιτητής και μελλοντικός επιστήμονας.

Κ. Παλαιολόγε, είναι γεγονός πως η αξία της μετάφρασης είναι αναγνωρισμένη πια σε όλες τις σύγχρονες κοινωνίες. Τι ισχύει όμως για την λογοτεχνική μετάφραση συγκεκριμένα και ιδίως στην Ελλάδα;

Την εποχή που δυνητικά οι πάντες (και οι πάσες) μπορούν να επικοινωνήσουν με τους πάντες (και τις πάσες), νομοτελειακά θα αναγνωριζόταν και η αξία της (ενδογλωσσικής, διαγλωσσικής ή διασημειωτικής) μετάφρασης. Φυσικά, άλλο επίπεδο συζήτησης είναι αν εκτός από το να επικοινωνήσουν μεταξύ τους, οι χρήστες διαφορετικών γλωσσικών κωδίκων μπορούν κιόλας να συνεννοηθούν με τη βοήθεια της μετάφρασης, αλλά ας το αφήσουμε παράμερα αυτό. Στο εν λόγω πλαίσιο εντάσσεται και η λογοτεχνική μετάφραση, δίχως την οποία δεν θα υπήρχε η «παγκόσμια λογοτεχνία», η δυνατότητα, δηλαδή, να διαβάζουμε λογοτεχνικά έργα από γλώσσες που δεν κατέχουμε. Η Ελλάδα είναι από τις χώρες που εισάγουν πολύ ξενόγλωσση λογοτεχνία σε μετάφραση (πάνω από το 50% των τίτλων) και έχει ολοένα καλύτερους και πιο καταρτισμένους μεταφραστές και μεταφράστριες.

–

Ισπανόφωνη και ελληνόφωνη λογοτεχνία. Ο αναγνώστης θα παρατηρήσει άραγε ομοιότητες ανάμεσα στους πολιτισμούς που θα του προκαλέσουν το ενδιαφέρον για ανάγνωση; Από την άλλη, μήπως ελλοχεύει πάντα ο κίνδυνος να «χαθεί» στη μετάφραση;

Το ένα δεν αποκλείει το άλλο. Κατ’ αρχάς να πούμε ότι οι δύο λογοτεχνίες που αναφέρετε δεν συγκρίνονται σε αρκετά επίπεδα. Η πρώτη είναι μια λογοτεχνία που γράφεται σε μία γλώσσα η οποία ομιλείται σε 23 χώρες και τρεις ηπείρους από 400 εκατομμύρια ανθρώπους, και η άλλη σε 2 χώρες από 12 εκατομμύρια ανθρώπους. Θέλω με αυτό να πω ότι ο ελληνόφωνος αναγνώστης θα ανακαλύψει στην ισπανόγραφη λογοτεχνία πολλούς περισσότερους κόσμους από όσους ο ισπανόφωνος στην ελληνόγραφη. Το ενδιαφέρον, τώρα, ενός λογοτεχνικού έργου, ακόμα και όχι ιδιαίτερα καλογραμμένου, είναι δεδομένο για εμένα, όπως και οι «απώλειες» κατά τη μετάφρασή του (και τα αντίστοιχα «κέρδη»). Η λογοτεχνική μετάφραση είναι ένα παιχνίδι ευαίσθητων ισορροπιών και θέλει καλό αφτί από όλους τους συντελεστές της, άρα και από τους αναγνώστες

–

Ποιο είναι κατά τη γνώμη σας το πιο ενδιαφέρον στοιχείο που μπορεί κανείς να ανακαλύψει μελετώντας τους σύγχρονους ή και τους παλαιότερους κλασσικούς ισπανόφωνους λογοτέχνες;

Δύσκολη ερώτηση, θα γράψω το πρώτο πράγμα που μου ήρθε στο μυαλό: η αγάπη για τη ζωή εν ελευθερία.

–

Διδάσκετε στο Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΑΠΘ. Παρατηρώντας τους φοιτητές σας επί τω έργω, αντικρύζετε τους μεταφραστές ή/και τους λογοτέχνες του μέλλοντος;

Αντικρύζω τους ανθρώπους του μέλλοντος και αυτό είναι αρκετό. Ναι, κάποιες και κάποιοι από τις/τους παλιές/ούς μου φοιτήτριες/φοιτητές έχουν γίνει πλέον μεταφράστριες/ές και λογοτέχνες. Διαβάζω τα έργα τους πάντα με καμάρι και προσμένω τις επόμενες φουρνιές δημιουργών (σε όλα τα περιβάλλοντα).

–

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά εκείνα, τα οποία προσπαθείτε να καλλιεργήσετε στους φοιτητές σας μέσω των μαθημάτων σας;

Να μάθουν να συνεργάζονται, να ζητούν και να δίνουν βοήθεια και να σέβονται τις δουλειές τις δικές τους και των άλλων.

–

Σε προσωπικό επίπεδο, ποια είναι η προσφορά της μετάφρασης στη ζωή σας και ποιο το σπουδαιότερο μάθημα που έχετε αποκομίσει από το άκρως πνευματικό αυτό επάγγελμα;

Η μετάφραση με βοηθάει να ισορροπώ, και μου έχει μάθει να ακούω, να συγκεντρώνομαι και να συνεργάζομαι.

–

Ποια είναι κατά τη γνώμη σας η μεγαλύτερη δυσκολία που καλείται να αντιμετωπίσει ένας μεταφραστής του σήμερα;

Οι μεταφράστριες και οι μεταφραστές του σήμερα έχουν ένα μεγάλο πρόβλημα: τη βιασύνη (όλα πρέπει να γίνουν χθες…). Και ένα ακόμα μεγαλύτερο: τις αμοιβές τους (είναι αδύνατον να ζήσουν από τη μετάφραση αν δεν δουλεύουν… με βιασύνη).

–

Τέλος, οι αλλεπάλληλες κρίσεις που αντιμετωπίζουμε τις τελευταίες δεκαετίες, πιστεύετε πως θέτουν σε κίνδυνο τη λογοτεχνία, την τέχνη και τον πολιτισμό, γενικότερα; Είστε αισιόδοξος για το μέλλον;

Είμαι απαισιόδοξος με το… παρελθόν, άρα μόνο στο μέλλον μπορώ (βλακωδώς, ίσως) να ελπίζω. Ο πολιτισμός, η τέχνη, η λογοτεχνία, η μετάφραση θα εκλείψουν όταν εκλείψει ο άνθρωπος, άρα δεν κινδυνεύουν από καμία κρίση, απλώς τις αποτυπώνουν και τρέφονται από αυτές.

–

Αυτή η συνύπαρξη και ενασχόληση του ανθρώπου με κάθε λογής πνευματική δραστηριότητα είναι αυτή που μας επιτρέπει όλους λίγο-πολύ να δούμε την μελλοντική μας πορεία υπό το πρίσμα της αισιοδοξίας. Ας μη ξεχνάμε άλλωστε πως ο πολιτισμός έχει αποδείξει έμπρακτα τη δυναμική του ανά τους αιώνες και πως όσο υπάρχουν ένθερμοι υποστηρικτές του, ο κόσμος μας δεν έχει τίποτε απολύτως να φοβηθεί.

Σας ευχαριστούμε κ. Παλαιολόγε για την πολύτιμη συμβολή σας,

στη μετάφραση,

στη λογοτεχνία,

στον πολιτισμό

αλλά και στην εκπαίδευση της χώρας μας.

_

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος είναι Καθηγητής του Τμήματος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΑΠΘ με γνωστικό αντικείμενο την Εφαρμοσμένη Μεταφρασεολογία και Ειδικό Αντικείμενο την Ισπανική Λογοτεχνία.