–

γράφει ο Σίμος Ανδρονίδης

–

Η ‘Lamda Development’ και το Κοινωφελές Ίδρυμα ‘Ιωάννης Σ. Λάτσης,’ προχώρησαν σε ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον εκδοτικό εγχείρημα, σχετικό με την κυκλοφορία ενός ειδικού τόμου που αναφέρεται στον αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας Ελεύθερνας, στην Κρήτη.[1]

Η έκδοση του παρόντος τόμου που εν προκειμένω, προστίθεται στη σειρά ‘Κύκλος των Μουσείων’[2] (που περιλαμβάνει την αναλυτική παρουσίαση αρχαιολογικών χώρων και μουσείων ανά την χώρα), παρουσιάσθηκε την Τρίτη 8 Δεκεμβρίου 2020,[3]  με την συμμετοχή του καθηγητή και πρωτεργάτη της όλης ανασκαφικής προσπάθειας στην αρχαία Ελεύθερνα, Νίκο Σταμπολίδη.

Και ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό που διέπει το συγκεκριμένο εκδοτικό εγχείρημα, είναι το γεγονός ό,τι ο ίδιος ο καθηγητής Αρχαιολογίας Νίκος Σταμπολίδης καθίσταται αυτός που καθιστά σε μορφή γραπτής αφήγησης τις εμπειρίες του από την ανασκαφική διαδικασία εν συνόλω,[4] εκεί όπου εκεί όπου ο προσωπικός, ή αλλιώς, επιστημονικός χρόνος συναρθρώνεται με τον ιστορικό χρόνο (και την εξέλιξη του), της περιοχής που έχει επιλεγεί για ανασκαφή, παράγοντας ‘ποιοτικά αποτελέσματα’ που σχετίζονται με το περιεχόμενο της ανασκαφής η οποία εξελίχθηκε στον χρόνο, καθότι διήρκεσε 36 χρόνια.[5]

Και τα ‘ποιοτικά αποτελέσματα’ για τα οποία και έγινε λόγος, εμπεριέχουν αρχαία θραύσματα, ταφικά μνημεία όπου και λάμβανε χώρα η απόθεση των νεκρών,[6] πλάκες που χρονολογούνται από τον 4ο αιώνα,[7] τα οποία, από κοινού δύνανται να συγκροτήσουν τον κοινωνικό, ιστορικό και αξιακό ‘βιό-κοσμο’ (με την έννοια ό,τι υπήρξε ζωή) της αρχαίας Ελεύθερνας.

Ο αρχαιολόγος που με έναν ιδιαίτερο τρόπο μετατρέπεται διαλεκτικά σε συγγραφέα και εκ νέου ‘συμμετέχων’ στην όλη διαδικασία, προσδιορίζει εκ νέου τους επι-γενόμενους όρους ‘απο-κάλυψης’[8] αυτού του αρχαίου ‘βιό-κοσμου,’ προσδίδοντας στη μνήμη ένα άμεσο και ένα περισσότερο βαθύ περιεχόμενο.

 Άμεσο διότι, η έννοια της μνήμης ‘εικονοποιείται’ μέσω της ανάδυσης ‘κάτι που υπήρχε’ σε χασματική μορφή, και από την άλλη, βαθύτερο λόγω του ό,τι στον μακρύ χρόνο των ανασκαφών ή αλλιώς, της ανασκαφικής διαδικασίας, οι αρχικές ‘απο-καλύψεις’ αποτέλεσαν έναυσμα για την πραγματοποίηση και άλλων εστιασμένων μελετών που έφθαναν βαθύτερα, ανασύροντας στην επιφάνεια ένα υπόστρωμα προϊστορικό[9] και παράλληλα, δι-ιστορικό.

Στον ‘Κύκλο των Μουσείων’ του Ιδρύματος Λάτση, το μοτίβο της προσωπικής αφήγησης δεν είναι κάτι το παράδοξο, στο βαθμό όπου αρχαιολόγοι όπως η Άλκηστις Παπαδημητρίου (αρχαιολογικός χώρος των Μυκηνών),[10] προχωρούν στην αναλυτική επεξήγηση των επιμέρους φάσεων της ανασκαφής η οποία νοείται ως ‘πείραγμα’ της ιστορίας.[11]

Ο Νίκος Σταμπολίδης επιχειρεί να προσδώσει στην δική του αφήγηση χαρακτηριστικά αμεσότητας[12] με επίδικο να καταστήσει έστω και απόσταση κοινωνό τον αναγνώστη του τόμου, σε ένα σημείο όπου ο ίδιος αναγνωρίζει, εντός του κειμένου, το πρόσημο της ‘προσφοράς’ η οποία και δύναται να μετεξελιχθεί σε ‘δώρο,’[13] σε ένα ‘δώρο’ που δεν μένει στον ίδιο αλλά ‘προσφέρεται’ και κοινοποιείται.

Σε αυτό το πλαίσιο, το ‘δώρο’ κατά τον Νίκο Σταμπολίδη είναι η λεπτομερής καταγραφή της διαδικασίας που ακολουθήθηκε ώστε ο αρχαιολογικός χώρος να έρθει στο φως, και η γνώση που συσσωρεύθηκε να καταστεί προσβάσιμη.[14]

 Έτσι, διαμορφώνεται ένα σχήμα το οποίο εάν ακολουθήσουμε μία εύτακτη σειρά θα μπορούσε να είναι το εξής: ‘Γνώση-Αξιοποίηση-Καταγραφή-Απόδοση’[15] σε έναν μοναδικό και συλλογικό τόμο. Το ανασκαφικό ‘πράττειν’ δεν ‘στεγανοποιείται,’ αλλά αντιθέτως, προβάλλεται και ως έργο ζωής, με τον αρχαιολογικό χώρο και τα χάσματα του να αναπαρίστανται ως ένα ‘δώρο’ προς όλους, προϊόν κοπιώδους εργασίας. Με το θραύσμα που καταγράφεται, να λαμβάνει την μορφή λέξης στον τόμο.

Η αντίληψη που εκφράζει ο επικεφαλής των ανασκαφών στην αρχαία Ελεύθερνα προσεγγίζει την αντίστοιχη του Jacques Derrida στην ανάλυση του για το έργο του Gadamer. Για τον Γάλλο φιλόσοφο, «οι ρωγμές βρίσκονται ήδη μέσα σε ένα κείμενο που εκτείνεται και δίνεται».[16]

Παρομοίως και για τον αρχαιολόγο, οι αρχαιολογικές και ιστορικές ρωγμές «βρίσκονται ήδη μέσα σε ένα κείμενο που εκτείνεται και δίνεται»,[17] στον αναγνώστη ή αλλιώς, στους δυνητικούς αναγνώστες, λειτουργώντας και ως σημείο αναφοράς για την αυτή την φορά, όχι ‘απο-κάλυψη,’ αλλά ‘ανακάλυψη’ του αρχαιολογικού χώρου και των προεκτάσεων που δύναται να λάβει, από τους πιθανούς αναγνώστες. Το ‘δώρο’ του (σε μορφή τόμου; ), είναι διάσπαρτο από μικρο-αφηγήσεις συνεργατών του στην ανασκαφική ιστορία που με αυτόν τον τρόπο έστω και έμμεσα υπομνηματίζονται, σημασιοδοτώντας το ό,τι το εγχείρημα της ανασκαφής υπήρξε κατά βάση συλλογικό.

Ο χώρος με έναν τρόπο εμπρόθετο, ‘απο-ιεροποιείται’ για να εμβαπτισθεί στα νάματα του καθημερινού και της καθημερινής ζωής, δεν επανεπινοείται αλλά παρουσιάζεται μέσω της θραυσματικής του πραγματικότητας, δίχως ‘φλας μπακ’ και δίχως νοσταλγικά ‘πισωγυρίσματα.’ Το κάθε βήμα που συντελείται προστίθεται πάνω στο άλλο ώστε να ανασυρθούν όψεις του χώρου που συμβάλλουν στην καλύτερη κατανόηση αυτού που ήταν η Ελεύθερνα.

Εάν ο Νίκος Σταμπολίδης κομίζει το υπόδειγμα του ‘δώρου,’ τότε, δεν παύει να αυτο-προσδιορίζεται και ως ‘προνομιούχος’ για όσα κατάφερε να βιώσει. Ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος στο κείμενο του που φέρει τον τίτλο ‘Πέτρες-κόκκαλα-ρίζες,’ υπογραμμίζει πως «καθεμιά απ’ αυτές και καθένας με τη φωνή του κι όλοι κι όλα συναντημένα στην ίδια ανάγκη να ειπωθούν και κατά κάποιο τρόπο να μείνουν».[18]

 Είναι και η δυνατότητα της διατήρησης, της κοινοποίησης της δόκιμης αρχαιολογικής επιστημοσύνης και των αποτελεσμάτων της που ωθούν τον αρχαιολόγο στο να ‘γράψει.’ Ένας από τους συντελεστές της έκδοσης, ο Βαγγέλης Χρόνης επισημαίνει πως «μέσα από τον τόμο, συστήνουμε στο κοινό την Ελεύθερνα, αναδεικνύοντας το μεγάλο αρχαιολογικό πάρκο και το μουσείο εντός του αρχαιολογικού χώρου, καθώς και επιμέρους εκθέματα, με επιστημονική πληρότητα και αισθητική αρτιότητα, καλώντας παράλληλα τον αναγνώστη να σκεφθεί και να προσεγγίσει διαχρονικώς καλλιτεχνικά ανθρώπινα θέματα».[19]

Ο χρόνος και δη ο ιστορικός χρόνος εναλλάσσεται με μορφές, με αγγεία και με πτώσεις από τον βωμό του ισχυρού. Ο αρχαιολογικός χώρος αναδύεται σε κοινή θέα ‘από τα κάτω.’  Ο τόμος για την αρχαία Ελεύθερνα, εδράζεται στις παλαιότερες εκδοτικές προσπάθειες αντίστοιχου περιεχομένου, με τον Νίκο Σταμπολίδη να συμπυκνώνει το περίγραμμα (και όχι μόνο) των ανασκαφικών εργασιών. Και αυτός ο τόμος συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση του αρχαιολογικού-μουσειολογικού ‘χάρτη’ της χώρας, αποτελώντας ψηφίδα ενός ευρύτερου μωσαϊκού που κατασκευάζεται εδώ και αρκετά χρόνια σε επιμέλεια του Ιδρύματος ‘Ιωάννης Σ. Λάτσης’ και της ‘Lamda Development.’

_____

[1] Για την έκδοση του τόμου, βλέπε σχετικά, ‘Ο «Κύκλος των Μουσείων» περνάει από την Ελεύθερνα,’ Ενημερωτική-Ειδησεογραφική ιστοσελίδα ‘Protagon.gr,’ 08/12/2020, https://www.protagon.gr/epikairotita/o-kyklos-twn-mouseiwn-pernaei-apo-tin-eleftherna-44342183658 όπου και η τοποθέτηση της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη στην παρουσίαση του τόμου.

[2] Η σειρά ‘Κύκλος των Μουσείων’ σε επιμέλεια του Κοινωφελούς Ιδρύματος ‘Ιωάννης Σ. Λάτσης,’ συμπεριλαμβάνει διάφορα μουσεία ανά την χώρα, χαρτογραφώντας ουσιαστικά την ιστορία τους και το ανασκαφικό έργο που έχει προηγηθεί. Ένα χαρακτηριστικό δείγμα αυτού, προσφέρει η παρουσίαση του τόμου για το αρχαιολογικό μουσείο των Δελφών, την συγγραφή του οποίου ανέλαβε η Ροζίνα Κολωνία. Ευρύτερα ομιλώντας, θα αναφέρουμε πως η κεντρική ιδέα γύρω από την δημιουργία των τόμων και την παρουσίαση αρχαιολογικών χώρων και μνημείων, έχει σχέση με το οιονεί πλαίσιο της εξειδίκευσης: Κατά τεκμήριο ένας πεπειραμένος αρχαιολόγος, ακόμη και αυτός που έχει καταπιαστεί με την πραγματοποίηση των αρχαιολογικών μελετών σε έναν αρχαιολογικό χώρο, αναλαμβάνει το κομμάτι της συγγραφής του κυρίως ‘σώματος’ του τόμου, συναρθρώνοντας την ‘διάσχιση’ της ιστορίας με την ακόμη και λεπτομερειακή παρουσίαση εκθεμάτων και σημείων που χρήζουν προσοχής, με τον λόγο έτσι όπως κατατίθεται δραστικά να συνοδεύεται από εικόνες εκθεμάτων και διαφόρων χώρων. Στην προσίδια αφήγηση της Ροζίνας Κολωνία, ο λόγος συμβαδίζει με την εικόνα διαλεκτικά, προσφέροντας τις πληροφορίες εκείνες που είναι απαραίτητες. Βλέπε σχετικά, Κολωνία Ροζίνα, ‘Το Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών,’ Με πρόλογο του τότε υπουργού Πολιτισμού Γιώργου Βουλγαράκη και της Μαριάννας Λάτση, Κοινωφελές Ίδρυμα ‘Ιωάννη Σ. Λάτση,’ Αθήνα, 2006.

[3] «Ο πολυτελής αφιερωματικός τόμος «Ελεύθερνα», τον οποίο επιμελήθηκε ο καθηγητής Νικόλαος Χρ. Σταμπολίδης, επιχειρεί να ταξιδέψει τους αναγνώστες σε μια πόλη της Κρήτης με σημαίνουσα θέση κατά την αρχαιότητα και διαχρονική συνέχεια από την αυγή του ελληνικού πολιτισμού έως τους βυζαντινούς χρόνους. Σκοπός της έκδοσης είναι η προσφορά υλικού συζήτησης και περαιτέρω μελέτης για τους ειδικούς, αλλά και η μεταλαμπάδευση στο ευρύ κοινό της πολιτιστικής γνώσης που προέκυψε από την ανασκαφική έρευνα». Βλέπε σχετικά, ‘Ο «Κύκλος των Μουσείων» περνάει από την Ελεύθερνα…ό.π.

[4] Ο αρχαιολόγος Νίκος Σταμπολίδης, ευρισκόμενος εν σχέσει με το σημαίνον ‘Ελεύθερνα,’ δομεί μία ταυτότητα «προς εαυτήν, αυτότης, Selbstheit», κατά την διατύπωση του Κορνήλιου Καστοριάδη. Ως προς αυτό, θα προσθέσουμε πως η ιστορική-αρχαιολογική ταυτότητα συγκρατεί ελάσσονες στιγμές, αντλεί από έναν χώρο εντός του οποίου λειτουργεί η αρχαιολογική ομάδα, εκεί όπου η αρχαιολογική εργασία μετεξελίσσεται προς την κατεύθυνση της ‘αποστολής.’ Και ‘αποστολή’ του αρχαιολόγου είναι η ‘απο-κάλυψη’ της Ελεύθερνας και των πλέον χαρακτηριστικών σημείων της. Βλέπε σχετικά, Καστοριάδης Κορνήλιος, ‘Η Φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας,’ Μετάφραση: Χαλικιάς Σωτήρης, Σπαντιδάκη Γιούλη, Σπαντιδάκης Κώστας, Επιμέλεια Μετάφρασης: Σπαντιδάκης Κώστας, Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα, 1978, σελ. 350.

[5] Βλέπε σχετικά, ‘Ο «Κύκλος των Μουσείων» περνάει από την Ελεύθερνα…ό.π. Η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη στην εισήγηση της αποδίδει έμφαση στο πρόσωπο του Νίκου Σταμπολίδη, αναδεικνύοντας, πέραν της επιστημοσύνης του, την ευαισθησία και τον λυρισμό που κατά την ίδια τον διακατέχουν. «Θερμότατες ευχαριστίες οφείλονται στον συγγραφέα του τόμου και εκ των ανασκαφέων της Ελεύθερνας καθηγητή κ. Νικόλαο Σταμπολίδη, έναν εξαιρετικά σημαντικό και χαρισματικό άνθρωπο της σύγχρονης αρχαιολογίας και του πολιτισμού στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς, με βαθιά επιστημονική κατάρτιση, αστείρευτη ενέργεια, αλλά και σπάνια ευαισθησία και εκφραστικό λυρισμό».

[6] Η φωτογραφία της Νεκρόπολης της Ορθής Πέτρας συνοδεύει το δημοσίευμα της ενημερωτικής ιστοσελίδας ‘Protagon.gr,’ ως ένα από τα πλέον σημαντικά ευρήματα της αρχαιολογικής σκαπάνης στην αρχαία Ελεύθερνα. Ατάκτως ερριμμένες πέτρες και περάσματα συνθέτουν τον χώρο ή αλλιώς, διαφορετικά ειπωμένο, τον τελετουργικό χώρο όπου θάβονταν οι νεκροί, αλλά επίσης, δια-κρατούνταν και η μνήμη τους, με τον χώρο ταφής να δύναται να καταστεί ο συνδετικός κρίκος, ως ‘ενδιάμεσος χώρος’ μεταξύ ζώντων και νεκρών. Ως βάση ανά-κλησης του προσώπου μνημονικώ τω τρόπω, λειτουργεί το όνομα του, στο οποίο και αναγνωρίζεται το ‘ίχνος’ και το ‘πέρασμα’ του από την ζωή. Βλέπε σχετικά, ‘Ο «Κύκλος των Μουσείων» περνάει από την Ελεύθερνα…ό.π.

[7] Πιάνουμε το νήμα από την υποσημείωση νούμερο ‘6,’ θέτοντας το εξής ερώτημα: Δύναται να λειτουργήσουν τα νεκροταφεία, ιδίως την νεωτερική περίοδο, ως «πυρήνες κοινωνικής συναναστροφής», για να παραφράσουμε την διατύπωση της Δεβετζή για τα καφενεία; Δηλαδή ως χώροι όπου πραγματοποιούνταν επαφές, συζητήσεις, με αφορμή κηδείες και επιμνημόσυνες τελετές (μνημόσυνα), που στο επίκεντρο θέτουν τόσο τον νεκρό όσο και ζητήματα καθημερινότητας και καθημερινής διαχείρισης. Ο σημερινός τρόπος ταφής έχει προσαρμοστεί στα δεδομένα της πανδημικής κρίσης, με την εξόδιο ακολουθία, που ίσως άλλοτε τελούνταν συνοδεία κόσμου, τώρα να τελείται μεταξύ λίγων συγγενών ως επί το πλείστον. Ο θρήνος δεν εκ-λείπει, αλλά ανα-συστήνεται παραμένοντας σε μία κατά βάση ιδιωτική σφαίρα, προσδίδοντας στο νεκρό υποκείμενο εκ νέου τα χαρακτηριστικά του ‘δικού μας νεκρού.’ Για την αναλυτική προσέγγιση της Δεβετζή, βλέπε σχετικά, Δεβετζή Μ., ‘Όψεις του αστικού τοπίου στη νεοελληνική ζωγραφική. Σπύρος Βασιλείου, Γιάννης Τσαρούχης, Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας,’ Μεταπτυχιακή Εργασία, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 2019.

[8] Όπως εναργώς τονίζει η Ορσαλία-Ελένη Κασσαβέτη στη μελέτη της για την «ταυτότητα των μικροεπαγγελματιών στον ελληνικό κινηματογράφο (1950-2018)», «μέσα από αντικρουόμενες, ασύνδετες και συχνά αμφίθυμες κατευθύνσεις,  το μετανεωτερικό υποκείμενο πασχίζει να συγκεράσει αυτή τη συνεχώς «κινητή εορτή» από ταυτότητες». Βλέπε σχετικά, Κασσαβέτη Ορσαλία-Ελένη, ‘ «Βερεσές, Κολωνάκι και λουκέτο»: συγκροτώντας την ταυτότητα των μικροεπαγγελματιών στον ελληνικό κινηματογράφο (1950-2018)», στο: ‘Πτυχές της ιστορίας της ΓΣΕΒΕΕ. Ταυτότητες, αιτήματα, αναπαραστάσεις στην τέχνη και τον πολιτισμό,’ Επιμέλεια: Μπαχάρας Δημήτρης, ΙΜΕ/ΓΣΕΒΕΕ, Αθήνα, 2020, σελ. 112., όπου και μία ανάλυση της κινηματογραφικής αναπαράστασης των στοιχείων που συνθέτουν τον μικροαστό ανά ιστορική περίοδο.

[9] Προϊστορικό με την έννοια της παλαιότητας για τα σημερινά δεδομένα, και συνάμα δι-ιστορικό, καθότι επίδικο για τον συγγραφέα της μελέτης, είναι η επαφή του αναγνώστη και του αναγνωστικού κοινού με την αρχαία Ελεύθερα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που αυτή ενέχει, φέροντας εγγύτερα την αίσθησης μίας χρονικής ‘μεταφοράς’: Όχι υπό το πρίσμα της παρελθοντικής ‘μεταφοράς στον χρόνο,’ αλλά με την διερώτηση σχετικά με τους όρους ζωής και παρουσίας των κατοίκων της Ελεύθερνας.

[10] Βλέπε σχετικά, Παπαδημητρίου Άλκηστις, ‘Μυκήνες,’ Κοινωφελές Ίδρυμα ‘Ιωάννης Σ. Λάτσης,’ Αθήνα, 2015.

[11] Με τους όρους της αρχαίας ιστορίας και των συμφραζομένων της, ‘παίζει’ ποιητικά ο Βαγγέλης Χρόνης που συμμετείχε στην παρουσίαση του παρόντος τόμου. Στην ποιητική του συλλογή που φέρει τον τίτλο ‘Το Αρχαίο Κεραμίδι’ διακρίνουμε άμεσα δύο ποιήματα ‘αρχαίου’ περιεχομένου. Στο ποίημα ‘Οι φιλήδονες κόρες,’ ο ποιητικός λόγος τείνει προς την επανεπινόηση της μορφής του «Κούρου» και της «Κόρης», που μαζί δια-κρατούν τα μυστικά τους, δίχως να απο-καλύπτονται και δίχως να από-καλύπτουν, συν-διαλεγόμενα με το ‘άγνωστο’ των επισκεπτών. «Κόρες και «κούροι» κατασκευάζουν ένα σύμπλεγμα που εντάσσεται στην ιστορία, στη δική τους ιστορία, με την εξέλιξη του χρόνου να μεγεθύνει το αίνιγμα: ‘Ποιοι είναι;’ «Οι φιλήδονες κόρες με το χαμόγελο της Σφίγγας διαφυλάσσουν τα μυστικά της καταγωγής τους. Κόρες και κούροι με βλέμματα αινιγματικά περιπαίζουν τους επισκέπτες δίχως να καταγράφονται οι σκέψεις αμφοτέρων». Το δεύτερο ποίημα  τιτλοφορείται ‘Τα αρχαίο κεραμίδι’ και ονομάζει την ποιητική συλλογή, μετονομαζόμενο σε «φθαρμένο κεραμίδι». Το ποιητικό ‘πράττειν’ του Βαγγέλη Χρόνη προβαίνει στην έγκληση των λειτουργιών που εδύνατο να αποκτήσει στην εποχή του το κεραμίδι, συνυφαίνοντας την ευχαρίστηση-ανακούφιση, εν-σώματης χροιάς και ιδωμένης ως κατανάλωσης νερού και οίνου, με την λειτουργία του ‘εξοστρακισμού’ για όποιον ‘έπληττε’ με πράξεις ή με παραλείψεις, τα συμφέροντα της πόλης. Είναι σε αυτό το σημείο όπου και επιχειρείται μία πολιτικού τύπου συσχέτιση του παρελθόντος με το παρόν, εκεί όπου, όσον αφορά την «δικαιοσύνη των ψηφοδελτίων και των περιεχομένων τους», παραμένει η απορία. Ευρύτερα, η απορία για το τι εκ-βάλλει από την κάλπη, όταν ο εξοστρακισμός ενέγραφε ένα ιδιαίτερο περιεχόμενο απονομής ‘λαϊκής δικαιοσύνης.’ Ακόμη και λανθασμένα. Δεν έχουμε να κάνουμε με την ποιότητα της δημοκρατίας, αλλά με τις διαβαθμίσεις της. «Απομεινάρι στην αρχαία αγορά επί είκοσι πέντε αιώνες το φθαρμένο κεραμίδι. Φτιαγμένο από κεραμοπλάστες και αγγειογράφους προσέφερε κάποτε νερό ακόμη και κρασί σε χείλη δροσερά ή γερασμένα. Άλλες πάλι φορές με ένα σύμφωνο ή με ένα φωνήεν κάποιον εξοστράκιζε δικαίως ή αδίκως. Τώρα συζητάμε για την δικαιοσύνη των ψηφοδελτίων και των περιεχομένων τους». Βλέπε σχετικά, Χρόνης Βαγγέλης, ‘Οι φιλήδονες κόρες,’ Ποιητική συλλογή,’ Το Αρχαίο Κεραμίδι,’ Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα, 2018, σελ. 14., και, του ιδίου, ‘Το Αρχαίο Κεραμίδι…ό.π., σελ. 22.

[12] Η έκδοση του παρόντος τόμου του Κοινωφελούς Ιδρύματος Λάτση, προσλαμβάνει και μία ιδιαίτερη συγχρονική αξία, καθώς επαναπροσδιορίζει την εν γένει διάσταση της γνώσης και του πως αυτή δύναται να παραχθεί. Κάτι που δεν συμβαίνει ‘φυσικά’ και ‘αυτόματα,’ όπως δεικνύει και η περίπτωση της παρασκευής εμβολίων για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού, με την παρασκευή εμβολίων να αξιο-θεμελιώνεται πάνω στη συσσώρευσης γνώσης σχετικά με την λειτουργία του ιού στο ανθρώπινο σώμα.  Ο Νίκος Σταμπολίδης και η ομάδα του, εν τοις πράγμασι κομίζουν ένα ευρύτερο γνωσιακό υπόδειγμα που εκ-διπλώνεται σε μεσο-μακροπρόθεσμο χρόνο (αρχαιολογική εργασία 36 ετών), συνδέεται με την έρευνα επί του πεδίου, τροφοδοτεί περαιτέρω υποθέσεις εργασίας σχετικά με την προέλευση και τα χαρακτηριστικά της πόλης ανά ιστορικές περιόδους, προσιδιάζοντας προς τον άξονα μίας ολοκληρωμένης γνωσιακής-αρχαιολογικής έρευνας. Και με αφορμή την έκδοση του τόμου για την αρχαία Ελεύθερνα, θα υπογραμμίσουμε πως ο ‘κύκλος μουσείων’ στοχεύει στο να καταστήσει ευρύτερα γνωστό το ‘μάγμα’ ή αλλιώς το ‘απόσταγμα’ της αρχαιολογικής έρευνας και γνώσης.

[13] Θα παραθέσουμε ένα απόσπασμα της εισήγησης του αρχαιολόγου της αρχαίας Ελεύθερνας, όπως παρατίθεται στην ιστοσελίδα ‘Protagon.gr,’ εκεί όπου, ταυτόχρονα με το πρόσημο του πολύσημου θα λέγαμε ‘δώρου,’ που απευθύνεται και προς την κοινότητα των αρχαιολόγων, και των νεότερων αρχαιολόγων, τονίζεται το στοιχείο του εργασιακού ‘κάματου’ και μίας σχεδόν μητρικής αγάπης: «Ο συγγραφέας του τόμου, καθηγητής Νικόλαος Χρ. Σταμπολίδης, τονίζει ότι: «Όσο εύκολο είναι να λες “αγαπώ”, τόσο δύσκολο είναι να το κάνεις πράξη. Γιατί εκεί χρειάζεται επιμονή και υπομονή και αντοχή και μυαλό και καρδιά και σώμα και κάθε φορά το καθένα από αυτά να διαφεντεύει το άλλο. Για να μπορείς στο τέλος να πεις πως έχεις την απόδειξη της αγάπης σου. Όταν έχεις να κάνεις με όλες τις δυσκολίες: τον ήλιο, τον ιδρώτα, τη σκόνη, την ένταση, το κυνήγι της εξεύρεσης πόρων, το κυνήγι της γραφειοκρατίας… και μετά, την καταγραφή, την τεκμηρίωση, τη συντήρηση, την προστασία, την ανάδειξη… να βλέπεις έναν τόπο μυθικό και να του δίνεις υπόσταση με τα χέρια σου και τα χέρια των συνεργατών σου, των μαθητών σου, εν τέλει να κάνεις το όραμα πραγματικότητα, συνειδητοποιώντας ότι όλη αυτή η Πράξη, όλο αυτό που κάνεις δεν είναι δικό σου, δε σου ανήκει, δεν είναι για σένα, αλλά είναι ένα δώρο για τους άλλους». Βήμα-βήμα η αγάπη συγκροτείται και προϋποτίθεται στη δυνατότητα μίας σειράς υπερβάσεων και υπερκέρασης εμποδίων, αγάπη που εδράζεται και σε επαγγελματικά αλλά και σε βιωματικά-ιστορικά κίνητρα, όντας ανοιχτή και δραστική, στο βαθμό που επιθυμεί να συνεγείρει και να κινητοποιήσει. Η έννοια της αγάπης, ακόμη και επώδυνα, προϋποτίθεται στην δυνατότητα της πράξης, στον εργασιακό ‘κάματο’ που κατατίθεται εντόνως στα πεδία των ανασκαφών, στους διαδρόμους υπηρεσιών και οργανισμών, στην υπέρβαση της γραφειοκρατίας. Πρόταγμα καθίσταται όχι μόνο η ίδια αποτελεσματικότητα, αλλά και η ‘φροντίδα’ του χώρου ώστε να παραδοθεί στην μορφή που βρέθηκε. Βλέπε σχετικά, ‘Ο «Κύκλος των Μουσείων» περνάει από την Ελεύθερνα…ό.π.

[14] Το πρώτο στοιχείο του τόμου που παραδίδεται είναι η δυνατότητα της εκλαΐκευσης των αρχαιολογικών-επιστημονικών ευρημάτων, με βασικό αποδέκτη ένα σχετικά ευρύτερο κοινό, ενώ το δεύτερο και περισσότερο συστηματοποιημένο στοιχείο, ενέχει εξειδικευμένα χαρακτηριστικά, με τον τόμο να διανέμεται σε αρχαιολογικά μουσεία, βιβλιοθήκες και πανεπιστήμια. Το εγχώριο πλέγμα διαπλέκεται με το διεθνικό, προσδίδοντας εξωστρεφείς συν-δηλώσεις στο όλο γνωσιακό-ιστορικό εγχείρημα. «Ο αφιερωματικός τόμος “Ελεύθερνα” θα διανεμηθεί δωρεάν σε αρχαιολογικά τμήματα πανεπιστημίων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, στις διευθύνσεις και στα αρμόδια τμήματα του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, σε ξένες αρχαιολογικές σχολές και ινστιτούτα, όπως, επίσης, και σε επιλεγμένες εγχώριες και διεθνείς βιβλιοθήκες και οργανισμούς. Η λίστα αποδεκτών περιλαμβάνει τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου, όπως την Οξφόρδη, τη Σορβόννη και το Princeton, σημαντικά μουσεία όπως το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, το Λούβρο και το Ερμιτάζ, παγκόσμιους οργανισμούς όπως η UNESCO και εθνικές βιβλιοθήκες». Βλέπε σχετικά, ‘Ο «Κύκλος των Μουσείων» περνάει από την Ελεύθερνα…ό.π.

[15] Στο τμήμα της εισήγησης του στο οποίο και δύναται να εστιάσουμε, ο λόγος του αρχαιολόγου προτάσσει την διαχρονία του εκδοτικού εγχειρήματος, ώστε να αποτελέσει την απαραίτητη ‘σκυτάλη’ που θα δοθεί στις επόμενες γενεές (γενεακή αντίληψη), για την συνέχιση της έρευνας. Η Θουκυδίδεια ρήση που υιοθετείται είναι κάτι παραπάνω από εύγλωττη για τους σκοπούς του Νίκου Σταμπολίδη: Το έργο είναι ένα ‘κτήμα εις το εσαεί.’ Βλέπε σχετικά, ‘Ο «Κύκλος των Μουσείων» περνάει από την Ελεύθερνα…ό.π.

[16] Βλέπε σχετικά, Derrida Jacques, ‘Κριοί. Διάλογος ατέρμων: Μεταξύ δύο απείρων, το ποίημα,΄ Πρόλογος-Μετάφραση: Αγκυρανοπούλου Χρυσούλα, Επίμετρο: Βέλτσος Γιώργος, Εκδόσεις Ίνδικτος, Αθήναι, 2008, σελ. 36.

[17] Βλέπε σχετικά, Derrida Jacques, ‘Κριοί. Διάλογος ατέρμων: Μεταξύ δύο απείρων, το ποίημα…ό.π., σελ. 36. Το πρωταρχικό ‘δώρο’ είναι η ‘αποκάλυψη’ του αρχαιολογικού χώρου, όπως περιέχεται στον τόμο, τοποθετώντας τον αρχαιολόγο μεταξύ της Ελεύθερνας, ακόμη και της ‘αγαπημένης’ του Ελεύθερνας και του αναγνώστη ή και των αναγνωστών.

[18] Αναφέρεται στο: Σγουράκης Γιώργος & Σγουράκη Ηρώ, ‘Γιάννης Ρίτσος. Αυτοβιογραφία. Κινηματογραφική αυτοβιογραφία της ζωής και του έργου του,’ Αρχείο Κρήτης, Αθήνα, 2008, σελ. 129.

[19] Ο Βαγγέλης Χρόνης επισημαίνει και τις γενεαλογικές ‘ρίζες’ του εκδοτικού εγχειρήματος του Ιδρύματος Λάτση, αναφερόμενος στο πρόσωπο του Γιάννη Λάτση ως πρωτεργάτη αυτής της εν ευρεία εννοία, πολιτιστικής δράσης. «Ο εν λόγω αφιερωματικός τόμος αποτελεί την πιο πρόσφατη προσθήκη στην εκδοτική σειρά “Ο Κύκλος των Μουσείων”, ένα από τα μακροβιότερα εκδοτικά προγράμματα του Ιδρύματος Λάτση με στόχο την προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας, έχοντας αυτή τη χρονιά συνοδοιπόρο τη Lamda Development. Ας σημειωθεί ότι η πρωτοβουλία των εκδόσεων ανήκει στον αείμνηστο Γιάννη Λάτση, οι οποίες ξεκίνησαν το 1994 με τους τίτλους “Ελληνική Θαλασσογραφία”, “Ταξίδι στην Αθήνα και την Κωνσταντινούπολη” του Λουΐ Ντυπρέ, και “Νικόλαος Γύζης’’». Βλέπε σχετικά, ‘Ο «Κύκλος των Μουσείων» περνάει από την Ελεύθερνα… ό.π.