Κώστας Κρεμμύδας
Μανδραγόρας
ISBN: 978-960-9476-65-2

Η κρίση που ξέσπασε μετά το 2010 έδωσε την ευκαιρία στην ποίηση να αντεπιτεθεί. Νέοι δημιουργοί ήρθαν στο προσκήνιο, ενώ παλαιότεροι άλλαξαν θεματολογία προς το κοινωνικό και το πολιτικό ή επέστρεψαν μετά από μία μακρά περίοδο ποιητικής σιωπής. Η επιθετικότητα των νέων -πρωτόγνωρων- καταστάσεων, άλλαξε την οπτική των ανθρώπων και των ίδιων των ποιητών που αυθόρμητα κλήθηκαν να υπηρετήσουν αυτό το γενικό συναίσθημα αγανάκτησης.

Ο Κώστας Κρεμμύδας, με πολυετή δημόσια παρουσία στα καλλιτεχνικά δρώμενα, ξεχωρίζει στον κύκλο των πολιτικών ποιητών. Ούτε απείχε ποτέ, ούτε περιθωριοποιήθηκε. Ωστόσο, ο ποιητικός ριζοσπαστισμός του μετά από μία δεκαετή εκδοτική αποχή βρήκε την ισχυρότερη έκφραση του μέσα από τη συλλογή «Σαντιγκάρ» (Μανδραγόρας, 2013).

Το χειμαρρώδες ύφος του παρασέρνει στο διάβα του κάθε λογοτεχνική αντίσταση. Ο δυναμισμός του στίχου του σε συνδυασμό με την εύληπτη κι άμεση εκφραστική και την πλούσια εικονογραφία του μεγεθύνουν την κοίτη των συναισθημάτων για να αρδεύσουν τους στοχασμούς που γεννά στον αναγνώστη. Εκφράζουν την κοινωνική οργή και την αγανάκτηση της κρίσης, δίχως όμως να πολιτικολογούν ή να ακολουθούν την οδό της πολιτικής ρητορείας.

Η γλώσσα του Κρεμμύδα διακρίνεται από μία εμπλουτισμένη προφορικότητα. Ωστόσο, παραμένει μία γλώσσα αντισυμβατική, όπως και η στιχουργική του· οδοιπορούν μοναχικά μακριά από τις γνώριμες οδούς των προηγούμενων γενεών. Η λιτότητα του καθημερινού λόγου επενδύεται με επίθετα κι επιρρήματα ενισχύοντας το εξαγόμενο συναίσθημα. Το φενάκη αφρόντιστο ύφος και η απλότητα της γλώσσας διοχετεύουν με ταχύτητα το συναίσθημα στον αναγνώστη.

Ο ποιητής πειραματίζεται με τους φθογγικούς ήχους (εκπνοές υπόπτων) και το στίχο (δεν υποτάσσουν πάντοτε οι νόμοι, φραγές στο μέλλον, τα ερείπια της πόλης). Αίσθηση προκαλεί η πλήρης απουσία σημείων στίξης και ειδικά της τελείας. Συχνά, ένα κεφαλαίο γράμμα μοιάζει να αιωρείται στη μέση ενός πλήρους πεζολογικών χαρακτηριστικών στίχου· είναι το κεφαλαίο της επόμενης περιόδου χωρίς προηγούμενη τελεία. Έτσι όμως αισθητοποιείται και ο μετεωρισμός της κοινωνίας ανάμεσα στη μελαγχολία και την οργή.

Αξιοποιεί μία ποικιλία ποιητικών υποκειμένων, προσδίδοντας μία θεατρικότητα και εντείνοντας το ρεαλισμό (έως και νατουραλισμό) στις συνθέσεις του. Το β΄ ενικό -αοριστολογικό ή υποκριτικό- ως ψευδοδιαλογικό στοιχείο ζωντανεύει το ηχητικό πλαίσιο της ποιητικής του, συμπληρώνοντας το αφηγηματικό ύφος και τη δυναμική του εικονοπλασία.

Ο δυναμισμός της εικονοπλασίας του ριζώνει στο στιχουργικό ρυθμό. Η εικαστική του παραμένει σταθερά κοινωνική κι εξωτερική· η οικειότητα των παραστάσεων -σε συνδυασμό με την καθημερινή γλώσσα- καθιστούν την ποίησή του άμεση. Η συλλογή βρίθει εικόνων αστικών χώρων· δρόμοι, κι ανοιχτές εκτάσεις γεμάτες ανθρώπους είναι η κύρια εικαστική θεματική μέσα σε ένα σκοτεινό κάδρο. Αρκετές είναι και οι υπερρεαλιστικές επιρροές που αποτυπώνονται στη μεταφορική χρήση λέξεων και στις μετωνυμίες (Σαντιγκάρ, ταξίδι στην άκρη της νύχτας, οι εξεγέρσεις υποκύπτουν στα αρώματα της άνοιξης, τα ερείπια της πόλης).

Ο Κρεμμύδας, άλλωστε, εκφράζει ποιητικά τη μελαγχολία μιας κοινωνίας σε κρίση και μαρασμό· εξωτερικεύει καλλιτεχνικά την αγανάκτηση της εποχής και τη συλλογική υπαρξιακή αγωνία για την κοινωνική κατάρρευση. Η μελαγχολική διάθεση συνδέεται με τα οράματα (δεν υποτάσσουν πάντοτε οι νόμοι) ή την απουσία τους (πεθαίνει και παραπεθαίνει η Ελλάδα) και τις ψεύτικες ελπίδες ενός Τειρεσία (κοσμολογία της διαρκούς απληστίας).

Αλληγορίες αισθητοποιούν την απογοήτευση και την κοινωνική αρρυθμία με τον εξανδραποδισμό (δεν υποτάσσουν πάντοτε οι νόμοι)· το μέλλον διαμορφώνεται μέσα από οδυνηρούς αγώνες (το μέλλον με πόσα δάκρυα γράφεται;), χωρίς να απορρίπτονται προσωπικά βιώματα (τη μάνα μου ακούμπησα σε μια κορνίζα). Επίσης, θα ξεχωρίσουμε τις ευθείες αναφορές στην αστυνομική αυθαιρεσία (ελαττωματικός ενταφιασμένος ελέφαντας) με πρώτη τη δολοφονία της Κανελλοπούλου, την “υπόθεση της ζαρντινιέρας” και τις δολοφονίες Καλτεζά και Γρηγορόπουλου.

Χαρακτηριστική είναι η ειρωνική στάση του ποιητή που εντείνει τη διάθεση οργής (Σαντιγκάρ ΙΙ, ελαττωματικός ενταφιασμένος ελέφαντας). Συχνά το καυστικό ύφος περικλείεται σε λίγους στίχους μέσα σε μία μεγάλη σύνθεση μπολιάζοντάς την με το περιπαικτικό ύφος (εκπνοές υπόπτων) ή αφήνει -με ιδιαίτερη φυσικότητα- ένα μειδίαμα στον αναγνώστη (οι εξεγέρσεις υποκύπτουν στα αρώματα της άνοιξης, φραγές στο μέλλον)· ωστόσο τούτα δεν αντιδιαστέλλουν το ποιητικό συναίσθημα, αλλά απλώς υποτάσσονται στη σχεδιασμένη κλιμάκωση ή αποκλιμάκωση της έντασης των συνθέσεων της συλλογής.

Η ποίηση του Κρεμμύδα είναι βαθιά πολιτική με ρίζες κοινωνικής ευαισθησίας· τον απασχολεί ο άνθρωπος και η κοινωνία, οι πολιτικές επιλογές και αποφάσεις. Ακόμα και ο θάνατος ενσωματώνεται ως κοινωνικό στοιχείο -κι όχι ως υπαρξιακή αγωνία. Ωστόσο, η σταθερή παρουσία του μετατρέπει την ποίησή του σε κοινωνιοϋπαρξιακή, κοινωνική με υπαρξιακές αναζητήσεις σε συλλογικό επίπεδο.

Ο θάνατος υπάρχει σε κάθε ποίημα· είναι η εποχή (2013) των μαζικών αυτοκτονιών και μία από τις χειρότερες φάσεις της κρίσης. Ωστόσο, ο ποιητής δεν επιτρέπει στο θάνατο να καθορίσει το συνολικό συναίσθημα. Αν και χρωματικά τα κάδρα του είναι σκοτεινά, εντούτοις φωτίζονται από τον αγώνα των ανθρώπων να ανασάνουν και να ονειρευτούν, παρά τις ήττες ή την αναποτελεσματικότητα.

Σε μία κοινωνία που κρύβεται στην απόγνωση, ο αγώνας, τα δακρυγόνα και το ίδιο το αίμα (τα ποιήματα ασφυκτιούν κλεισμένα σε λέξεις, δεν υποτάσσουν πάντοτε οι νόμοι) λειτουργούν για να αναστήσουν την τελευταία ακτίνα πριν το σκοτάδι (κοσμολογία της διαρκούς απληστίας) Οι κοινωνικοί αγώνες λειτουργούν ως χρώμα στο μαύρο κάδρο της απελπισίας, φέρνοντας μία αισθητική και συναισθηματική ισορροπία στις συνθέσεις. Ταυτόχρονα, δίνεται μία αίσθηση κίνησης και ήχου.

Ο Κρεμμύδας είναι εκπρόσωπος αυτού που μπορούμε να ονομάσουμε ποιητικό ριζοσπαστισμό. Ριζοσπαστική η προσέγγισή του στη στιχουργική και τη γλώσσα, βαθιά πολιτική η ποιητική του με ισχυρές δόσεις κοινωνικής ευαισθησίας. Ωστόσο, αποφεύγει την πολιτική δημαγωγία μέσω της ποίησης· αντίθετα, μέσα από τα μονοπάτια της ποίησης καταρρίπτει τις δημαγωγίες, “χτυπώντας” ακριβώς στο συναίσθημα.