Γρηγόρης Σακαλής

‘Καράβι στον Αλιάκμονα’

_

γράφει ο Σίμος Ανδρονίδης

–

Από τις εκδόσεις ‘Ενδυμίων’ κυκλοφόρησε, το 2023, η ποιητική συλλογή του Ημαθιώτη ποιητή Γρηγόρη Σακαλή που φέρει τον τίτλο ‘Καράβι στον Αλιάκμονα’. Επρόκειτο για την έκτη ποιητική συλλογή του Ημαθιώτη ποιητή και πρώτη μετά από ένα χρονικό διάστημα τριών ετών, όταν και είχε κυκλοφορήσει (2020), η συλλογή του ‘Κραυγές στην Έρημο’. Ο Διονύσης Στεργιούλας, σε ένα δοκίμιο του για τον ποιητή Νάνο Βαλαωρίτη, έκανε λόγο, για την «Οδύσσεια της γραφής».[1]

Ορμώμενοι από αυτή την προσέγγιση, θα αναφέρουμε, θεωρητικώ τω τρόπω, πως ο Γρηγόρης Σακαλής, ως άλλος ποιητικός ‘Οδυσσέας’ συνεχίζει την περιπλάνηση του μέσα στη ‘θάλασσα’ της γραφής και δη της ποιητικής γραφής. Αξιοποιώντας και τον προσωπικό του λογαριασμό στο μέσο κοινωνικής δικτύωσης ‘Facebook,’ εκεί όπου ανά τακτά χρονικά διαστήματα δημοσιεύει ποιήματα.

Σύμφωνα με την διατύπωση του Γιάννη Δάλλα, «κάθε αφήγηση (σ.σ: του Γιώργου Σεφέρη), εστιάζεται σε μια συγκεκριμένη χωρική διάσταση».[2] Κάτι παρόμοιο μπορεί να ειπωθεί και για την ποιητική συλλογή ‘Καράβι Στον Αλιάκμονα’.

Σε αυτό το πλαίσιο, ήδη από τον τίτλο ο μη-λάγνος ποιητής δείχνει τις προθέσεις του, επενδύοντας συμβολικούς και γλωσσικούς πόρους προς την κατεύθυνση της φαντασίας. Γνωρίζουμε και δεν εικάζουμε πως στον ποταμό Αλιάκμονα δεν πλέουν καράβια όπως τα εννοούμε. Ή αλλιώς, όπως τα έχουμε κατά νου.

Σε μία λογική αντιστροφής της πραγματικότητας και ανα-νοηματοδότησης της όμως, ο Γρηγόρης Σακαλής τοποθετεί εντός του μεγάλου ποταμού που διασχίζει τμήμα του νομού Ημαθίας, ένα ‘καράβι’ (ο Αλιάκμονας σημαίνεται μεταφορικά ως ο ‘χώρος’ εντός του οποίου βρίσκεται το ‘καράβι’) που πλέει και συνεχίζει το ταξίδι του, επιτυγχάνοντας κάτι εν τοις πράγμασι δύσκολο.

Δηλαδή, να παραλληλίσει την πορεία του καραβιού με αυτή της ποίησης: Έτσι όπως το ‘καράβι μπορεί και διασχίζει τα ήρεμα νερά του Αλιάκμονα, έτσι και η ποίηση μπορεί και ‘διασχίζει’ την ζωή του ενός ατόμου, συνδράμοντας τον στο να κρύψει ότι αυτός επιθυμεί να κρύψει’. Η ποιητική συλλογή αποτελείται από τέσσερις αυτοτελείς ενότητες (‘Της κοινωνίας,’ ‘Του έρωτα’, ‘Γεννήτορες’ ‘Υπαρξιακά’), τα ποιήματα των οποίων δεν διαθέτουν «σημασιολογικές μετατοπίσεις»,[3] για να δανεισθούμε την ορολογία των Carminati, Stabler, Roberts & Fischer.

Δηλαδή το νόημα και η σημασία τους δεν μεταβάλλεται καθόλου (η χρήση του ελεύθερου στίχου βοηθάει σε αυτό), με αποτέλεσμα να διευκολύνεται ο αναγνώστης ο αναγνώστης όχι απλά να συγκρίνει τα ποιήματα του Γρηγόρη Σακαλή με τα ποιήματα άλλων σύγχρονων Ελλήνων ποιητών, αλλά, και να μεταφέρει και να χρησιμοποιεί αυτούσια ποιήματα εντός ενός δικού του κειμένου.[4]

Ας πάρουμε ως παράδειγμα το ποίημα ‘Εκλογές’ το οποίο ανήκει στην ενότητα ‘Της Κοινωνίας’. Άμεσα και εύκολα, ο αναγνώστης μπορεί να αντιληφθεί πως ο ποιητής εκλαμβάνει την εκλογική διαδικασία ως ‘θέατρο’, ως ‘θέαμα’ με «θεατές-ψηφοφόρους», η οποία δεν μπορεί να επιφέρει την αλλαγή του status quo. Εντός του ποιήματος, δεν συναντάμε ούτε μία φορά, όρους ή έννοιες όπως ‘ψήφοι,’ ‘πολιτικά κόμματα’ και ‘προγράμματα’.

Η σημασία μένει απαράλλαχτη, εξέλιξη η οποία διαμορφώνει τις προϋποθέσεις προκειμένου ο ποιητής που δεν είναι στρατευμένος κομματικά[5], να ‘φλερτάρει’ ανοιχτά με τις νεο-αναρχικές θεωρήσεις περί των εκλογών που δεν ‘αλλάζουν τίποτε’. Και ούτε ‘θα αλλάξουν’.

«Ενώ όλο το χρόνο έχω όρεξη να μιλάω για μένα και τους συνανθρώπους μου όταν έρχονται εκλογές γίνομαι μουγγός δεν θέλω να λερωθούν τα λόγια μου ν’ ανακατευτούν με τα πολιτικά. Έρχονται λένε το παραμύθι τους κι ύστερα φεύγουν λένε πως νοιάζονται για μας όμως δεν νοιάζονται είναι ένα θέατρο που κρατάει ένα μήνα με σίγουρους πελάτες θεατές-ψηφοφόρους».[6]

Διευρύνοντας την οπτική της ανάλυσης μας, δεν θα διστάσουμε να θέσουμε το ακόλουθο ερώτημα: Τι δεν παρατηρούμε στις επιμέρους ποιητικές ενότητες που συν-αποτελούν την συλλογή ‘Καράβι στον Αλιάκμονα’;

Το ‘σπάσιμο’ των λέξεων μέσω της χρήσης παύσεων. Όλες οι λέξεις είναι ακέραιες, ακριβώς διότι πρέπει να συγκλίνουν ή να ‘υπηρετούν’ το ακόλουθο ποιητικό σχήμα: ‘Ακέραιο ποίημα σημαίνει και ακέραιο νόημα’. Στα ‘Υπαρξιακά’[7] ποιήματα της συλλογής, ο τόνος καθίσταται ακόμη πιο προσωπικός, με τον ποιητή να βρίσκει την ευκαιρία να μετατρέψει τον ποιητικό λόγο σε ‘εργαλείο’ ανάλυσης της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης.

Το ποίημα ‘Ον’, μοιάζει σαν να απευθύνεται αποκλειστικά σε όλους όσοι δεν εισπράττουν παρά δυσπιστία και καχυποψία, όταν χαίρονται ανυπόκριτα για κάτι που έχουν πετύχει.

Και αυτήν ακριβώς την έλλειψη κατανόησης απέναντι στη χαρά του ‘Άλλου’, ο ποιητής την θεωρεί ως μία από τις κυρίαρχες στάσεις και συμπεριφορές στη σημερινή εποχή. Και είναι σε αυτό το σημείο όπου το ζήτημα εκφεύγει του πεδίου της ποίησης και μεταφέρεται στο χώρο της ψυχιατρικής επιστήμης.

Ο ποιητής ούτε θα θέσει ερωτήματα ούτε και θα σπεύσει να απαντήσει σε αυτά ή στα πολλά ‘γιατί’; (αυτό είναι αρμοδιότητα ενός ψυχίατρου), διακρατώντας για τον εαυτό του σχεδόν αποκλειστικά τον ρόλο του δημιουργού που δεν παύει να δημιουργεί ακόμη και εν τω μέσω της μοναξιάς. Ακόμη και εν τω μέσω μίας εποχής που δεν προσφέρει πολλά ερεθίσματα.

«Όταν γράφεις είσαι μέσα στη μοναξιά γράφεις την πίκρα σου ή τη χαρά σου γιατί δεν βρίσκεις άνθρωπο να τις μοιραστείς ιδιαίτερα τη χαρά κανείς δεν θέλει να σε βλέπει να χαίρεσαι να γελάς το θέμα είναι ψυχιατρικό στη λύπη κάποιος θα βρεθεί να σου μιλήσει όταν σε δει στεναχωρημένο να σε παρηγορήσει κι αυτό είναι θέμα της επιστήμης ο άνθρωπος είναι περίπλοκο ον ειδικά η ψυχοσύνθεση του δεν έχει επαρκώς ερευνηθεί».[8] Ο Γρηγόρης Σακαλής ανήκει στην κατηγορία των σύγχρονων Ελλήνων ποιητών[9] που ενίοτε προβαίνει, άλλοτε ανοιχτά άλλοτε περισσότερο διακριτικά, στην ‘ψυχιατρικοποίηση’ του ποιητικού του λόγου.

Συνυπολογίζουμε τον μήνα έκδοσης της ποιητικής συλλογής που είναι ο Οκτώβριος του 2023, για να σημειώσουμε πως στο ποίημα του ‘Προσευχή’, με έμμεσο τρόπο αναφέρεται στη Ρωσική στρατιωτική εισβολή στην Ουκρανία και στην Ρωσο-ουκρανική σύγκρουση που ξέσπασε αμέσως μετά.

Η σύγκρουση του Ισραήλ με την Ισλαμιστική ‘Χαμάς’ εκδηλώθηκε στις 8-9 Οκτωβρίου, οπότε κάνουμε τον συλλογισμό πως η έκδοση θα βρίσκονταν ήδη στο τυπογραφείο.[10] Όμως, μπορεί και τον καλύπτει σε έναν βαθμό. Ο ποιητής Γρήγορης Σακαλής είναι αυτός που προσπαθεί πρωτίστως να ζήσει μία ‘ποιητική’ ζωή.

Με όρους σύγκρισης, το ‘Καράβι στον Αλιάκμονα’ δεν αποκλίνει θεματικά από τις ποιητικές συλλογές της τελευταίας πενταετίας, όντας συμβατική και η ίδια. Δίχως όμως αυτό να σημαίνει πως στερείται ουσίας.

______

[1] Βλέπε σχετικά, Στεργιούλας, Διονύσης., ‘Νάνος Βαλαωρίτης: Η Οδύσσεια της γραφής,’ Περιοδικό Ένεκεν, 2006, Διαθέσιμο στο: (99+) Νάνος Βαλαωρίτης: Η Οδύσσεια της γραφής | Dionisis Stergioulas – Academia.edu Βλέπε και, Σακαλής, Γρηγόρης., ‘Καράβι στον Αλιάκμονα,’ Εκδόσεις Ενδυμίων, Αθήνα, 2023. Μπορούμε να σταθούμε στο εναρκτήριο ποίημα της ποιητικής συλλογής, που εν προκειμένω φέρει τον τίτλο ‘Ποιότητες Ανθρώπων’ και ανήκει στην κατηγορία των ‘κοινωνικών’ ποιημάτων, με βάση και την διάρθρωση των ποιημάτων σε επιμέρους κατηγορίες ή ενότητες (θα αναφερθούμε σε αυτή την διάρθρωση εντός κειμένου). Μπορούμε να προσεγγίσουμε αυτό το ποίημα ως μία ιδιαίτερη «ποιητική δοκιμή», για να παραπέμψουμε στην ανάλυση της Αντιγόνης Σαρακινιώτη; Δεν θα επιχειρήσουμε κάτι τέτοιο. Αντιθέτως, θα επιχειρήσουμε να αναδείξουμε στην επιφάνεια τα επιμέρους χαρακτηριστικά του ποιήματος. Τα οποία είναι τα ακόλουθα: Πρώτον, το ποίημα καθίσταται εν τοις πράγμασι ‘αποκαλυπτικό’, κάτι που σημαίνει πως βοηθά τον αναγνώστη να εισαχθεί απευθείας αφενός μεν στον ‘κόσμο’ του ποιητή και σε ό,τι τον συνθέτει, και, αφετέρου δε, στο περιεχόμενο της συγκεκριμένης ποιητικής συλλογής. Δεύτερον, το ποίημα διαπερνάται από την αρχή έως το τέλος, δίχως κάποια ενδιάμεση παύση, από την πρωταρχική αντίθεση (και όχι αντίφαση) μεταξύ του ‘εμείς’ και του ‘εσείς’. Και είναι σε αυτό ακριβώς το σημείο όπου εντοπίζουμε ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον στοιχείο: Ο ποιητής, χωρίς κάποιον δισταγμό, μετατοπίζει ή μεταφέρει αυτή την πρωταρχική αντίθεση μεταξύ του ‘εμείς’ και του ‘εσείς’ που απαντάται σε διάφορες εκδοχές του λαϊκισμού ή του εθνικολαϊκισμού, εντός της ποιητικής του συλλογής, προσδίδοντας σε αυτή, στίγμα, κατεύθυνση, περιεχόμενο ή υπόσταση. Η χρήση του πρώτου πληθυντικού προσώπου (‘νοιαζόμαστε και ‘συναναστρεφόμαστε’/Εάν το πρώτο ρήμα φανερώνει μέριμνα και έμπρακτο ενδιαφέρον, τότε με το δεύτερο ο Γρηγόρης Σακαλής εξυμνεί την σημασία της ‘συν-ύπαρξης’ και της ‘αλληλεπίδρασης’), καταδεικνύει πως ο ποιητής εντάσσει τον εαυτό του μέσα στην ομάδα του ‘Εμείς,’ κρατώντας για τον εαυτό του τον ρόλο της ‘ζώσας συνείδησης’ αυτής. Τρίτον, στο ποίημα καθίσταται κάτι παραπάνω από ευδιάκριτος ο διαφορετικός τρόπος ζωής των ‘Εμείς’ και των ‘Εσείς’. «Εμείς νοιαζόμαστε για όλους τους ανθρώπους τους συνανθρώπους μας εσείς νοιάζεστε μόνο για τον εαυτό σας τέτοιοι είσαστε εμείς συναστρεφόμαστε με απλούς ανθρώπους όμοιους μ’ εμάς εσείς με πλούσιους και δυνατούς μήπως πέσει καμιά φτερούγα και για εσάς να γλείψετε βάζετε τα καλά σας ρούχα και περπατάτε μαζί με τους προύχοντες εμείς με απλούς ανθρώπους πίνουμε ένα ποτήρι κρασί». Το κοινωνικό-ταξικό πρόσημο προκύπτει στα μέσα της συλλογής. Ούτε στην αρχή ούτε στο τέλος, πράγμα που συμβαίνει αφενός μεν για να μην μείνει καμία αμφιβολία στον αναγνώστη ως προς το ποιοι είναι οι ‘Εμείς’, και, αφετέρου δε, για να προκύψει στο τέλος του ποιήματος εκείνος η οιονεί αφαιρετική εικόνα που είναι ‘ό,τι χρειάζεται να κρατήσει ο αναγνώστης από αυτό το ποίημα’: ‘Εσείς θέλετε όλο τον κόσμο στα πόδια σας. Εσείς θέλετε κάθε είδους πολυτέλεια όταν εμείς αρκούμαστε σε ένα ποτήρι κρασί, στην καλή παρέα και στην επαφή.’ Στο ίδιο, σελ. 11. Και, Σαρακινιώτη, Αντιγόνη., ‘Ό,τι [δεν] θα μπορούσε να είναι αλλιώς. Μια Ποιητική Δοκιμή και Τρία Κείμενα Περί Τέχνης, Εξουσίας και Οδύνης,’ Εκδόσεις Σιδέρης, Ι., Αθήνα, 2015, Διαθέσιμη στο: Ό,τι [δεν] θα μπορούσε να είναι αλλιώς. Μια Ποιητική Δοκιμή και Τρία Κείμενα Περί Τέχνης, Εξουσίας και Οδύνης | Sarakinioti | Academia (upatras.gr)

[2] Βλέπε σχετικά, Δάλλας, Γιάννης., ‘Η χρονική διαστολή του χώρου στον Σεφέρη,’ Ευρυγώνια. Δοκίμια για την Ποίηση και την Πεζογραφία, Εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα, 2000, σελ. 154. Το εξώφυλλο της ποιητικής συλλογής κοσμεί ένα ενδιαφέρον κολάζ (ας θυμηθούμε τα σουρεαλιστικά ενίοτε, κολάζ του Οδυσσέα Ελύτη), με ένα ‘καράβι’ να διασχίζει τον ‘Αλιάκμονα’. Το κολάζ αυτό όμως δεν συνδέεται απαραίτητα με το ποιητικό-λεκτικό μέρος, οριοθετημένο αποκλειστικά γύρω από τον τίτλο. Καθαυτό «χωρική διάσταση» φέρουν και τα ακόλουθα τρία ποιήματα: Η ‘Εστία’, που ανήκει στην κατηγορία ‘Γεννήτορες’ (η άλλη ονομασία των γονέων), η ‘Επιστροφή’ που ανήκει στην ενότητα των ‘υπαρξιακών’ ποιημάτων, και, το ποίημα ‘Δυο φίλοι’ που είναι αφιερωμένο στη μνήμη του ποιητή Θοδωρή Μπασιάκου. Κινούμενοι σε ένα αυστηρό θεωρητικό επίπεδο, θα επισημάνουμε πως στο τελευταίο ποίημα διακρίνουμε τις δύο διαστάσεις (διττή λειτουργία) του χώρου, ο οποίος, αφενός μεν προσδιορίζεται ως εν στενή εννοία, εκεί όπου δεν χρειάζεται παρά μόνο «μικρό ξύλινο τραπέζι» ώστε να αρχίσουν οι συζητήσεις και οι αναπολήσεις, και, αφετέρου δε, προσδιορίζεται εν ευρεία εννοία. Και τι σημαίνει κάτι τέτοιο; Σημαίνει πως το «μικρό ξύλινο τραπέζι» πάνω στο οποίο οι δύο ποιητές έστω και φαντασιακά, ‘επικυρώνουν’ την φιλία τους, εμπνέονται ο ένας από τον άλλο, ανανεώνουν το ραντεβού τους για κάποια άλλη φορά (ο ποιητής Θοδωρής Μπασιάκος απεβίωσε το 2020), βρίσκεται εντός ενός μεγαλύτερου χώρου. Είτε ανοιχτού είτε κλειστού. «Ελιά, ντομάτα και τυρί ένα μπουκάλι τσίπουρο σ’ ένα μικρό ξύλινο τραπέζι μ’ άσπρο τραπεζομάντηλο κάθομαι και πίνω μ’ ένα μαέστρο ποιητή που με τίμησε με τη φιλία του πριν πολλά χρόνια είναι ένας αλλοτινός ποιητής από έναν άλλο κόσμο μιλάμε ατέλειωτα άλλες φορές γελάμε κι ύστερα πάλι κλαίμε γι’ αυτά που δεν προλάβαμε να κάνουμε μαζί εγώ ο Ινδιάνος κι αυτός ο Αντάρτης ο Θοδωρής». Η διπλή χρήση του όρου ‘ποιητής’ δείχνει πως ο Γρηγόρης Σακαλής θεωρεί τον εκλιπόντα Μπασιάκο ως ‘αληθινό’ ποιητή, ‘γνήσιο’ ποιητή, αντιπαραβάλλοντας την ζωή και την «ποιητική του πρακτική», κατά την ανάλυση του Πιερ Καμπιόν για τον Μαλλαρμέ (αυτά τα δύο μπορούν και να ‘ταυτιστούν’), στη ζωή και στην μη-«ποιητική πρακτική» των ‘Άλλων’, των ‘ψεύτικων’, των wannabe ποιητών. Βλέπε και, Σακαλής, Γρηγόρης., ‘Δύο φίλοι. Μνήμη Θοδωρή Μπασιάκου,’ Ποιητική Συλλογή ‘Καράβι στον Αλιάκμονα…ό.π., σελ. 45. Βλέπε επίσης, Καμπιόν, Πιερ., ‘Μαλλαρμέ. Ποίηση και Φιλοσοφία’, Εκδόσεις Πατάκης, Αθήνα, 1999. Η κατανάλωση του τσίπουρου δεν σπεύδει να ‘υποκαταστήσει’ την ποίηση. Αντιθέτως, συνιστά έναυσμα για την δημιουργία προφορικής ποίησης υπό μορφή διαλόγων. Η ‘Επιστροφή’ από την άλλη, είναι ό,τι δηλώνει ο τίτλος της: Ήτοι, μία ‘επιστροφή’ στην πατρική οικία, που ‘απελευθερώνει’, ‘ανακουφίζει,’ ‘λυτρώνει’ και ‘αναγεννά’ τον ποιητή, ο οποίος εκδηλώνει την δυσφορία του για το αστικό περιβάλλον εντός του οποίου ζουν εκατομμύρια πολίτες, την απέχθεια του για το «χρηματιστικό περιβάλλον» το οποίο τους καθιστά ‘κενούς’. Με την προσθήκη της κοινωνικοταξικής διάστασης, το ποίημα (η ‘επιστροφή’ όχι ‘κάπου,’ αλλά στο μόνο ίσως μέρος όπου ο ποιητής αισθάνεται ‘κάποιος,’ θέτει τις βάσεις για την επανοικείωση από πλευράς ποιητή, της απωλεισθείσας παιδικής μνήμης), μετατρέπεται σε χωρικό-κοινωνικοταξικό. ‘Επιστροφή…ό.π., σελ. 47.

[3] Βλέπε σχετικά, Carminati, M. N., Stabler, J., Roberts, A.M., & Fischer, M.H., ‘Readers’ responses to sub-genre and rhyme scheme in poetry,’ Poetics, 34, 2006, σελ. 209. Τα κοινωνικά ποιήματα θα μπορούσαν να μετονομαστούν σε ταξικά.

[4] Ενδεικτικό αυτού, είναι το ποίημα ‘Χαλασιά,’ ένα καθαυτό ερωτικό ποίημα: «Σε είδα ξαφνικά μπροστά μου σκόνταψα κι έπεσα σηκώθηκα τρέμανε τα χέρια και τα πόδια μου στέγνωσε τα στόμα μου Θεέ μου, είπα τι είναι αυτό που μου συμβαίνει μήπως είναι έρωτας σε προσέγγισα πήγα να σου μιλήσω μα τραύλισα πρώτη φορά στη ζωή μου έδωσα αγώνα για να μπορέσω να σταθώ στο ύψος μου σ’ αυτή τη χαλασιά του έρωτα». Ολόκληρο το ποίημα θα μπορούσε κάλλιστα να συμπεριληφθεί σε ένα δοκίμιο ή μία πραγματεία περί έρωτα. Και όμως, λίγοι συγγραφείς το επιχειρούν αυτό. Ο γράφων το έχει επιχειρήσει, μεταφέροντας όμως εντός κάποιας δικής του ανάλυσης αποσπάσματα ενός ποιήματος (άρα, τι έκανε ο γράφων; ‘Έσπασε’ το ποίημα στα δύο), και όχι αυτούσιο το ποίημα. Η ομορφιά της γυναίκας που βρίσκεται ξαφνικά μπροστά στον ποιητή είναι τέτοια, ώστε αρκεί να τον ‘αιφνιδιάσει’ και να τον ‘αδρανοποιήσει,’ σε ένα σύνθετο σημείο όπου απόρροια αυτής της ‘αδρανοποίησης’ είναι το ποίημα να αποκτά μία ‘άγρια ομορφιά’ και να μετασχηματίζεται, όσο πλησιάζει προς το τέλος του, σε μία ‘επώδυνη’ όσο και μεταιχμιακή ερωτική δοκιμασία: Πως να ‘σταθεί στο ύψος του σ’ αυτή τη χαλασιά του έρωτα’ διατηρώντας την αξιοπρέπεια του, επιλέγοντας τις κατάλληλες λέξεις; Και αν η όμορφη γυναίκα δεν συναινέσει και απομακρυνθεί; Τι δεν χρησιμοποιεί ο ποιητής σε αυτό το ποίημα; «Θνησιγενείς λέξεις», κατά την πολύ εύστοχη διατύπωση του Αγαθοκλή Αζελή. Ακριβώς διότι εάν έκανε κάτι τέτοιο, τότε θα ‘τελείωναν όλα’, πράγμα που δεν επιθυμεί να συμβεί. Βλέπε και, Αζελής, Αγαθοκλής., ‘Υπαρξιακή και Ερωτική Ποίηση,’ ‘Νέο Πλανόδιον,’ 2021, Διαθέσιμο στο: Yπαρξιακή και ερωτική ποίηση | ΝΕΟ ΠΛΑΝΟΔΙΟΝ (neoplanodion.gr)

[5] Η στράτευση του είναι πολιτική-ιδεολογική και όχι στενά κομματική. Τώρα, ποίημα «αφωνίας», για να παραπέμψουμε στον τίτλο της ποιητικής συλλογής της ποιήτριας Τασούλας Τσιλιμένη, είναι το ποίημα ‘Μεταμόρφωση’, άλλο ένα από τα ουκ ολίγα ερωτικά ποιήματα της συλλογής. Ας δούμε αρχικά ένα ποίημα της Τσιλιμένη: «Στις μεγάλες σκιές και στις αντανακλάσεις Αναζητώ ό,τι δεν ήρθε.
Καληνυχτίζω τα αγέννητα
κι αυτά που χάθηκαν αναζητώντας μια ταυτότητα.

Κυρίως τις λέξεις
που απόμειναν στα σύρματα της ΔΕΗ
χαρταετοί μέρες σαρακοστής». Όσο περισσότερο τίθενται εκτός ποιήματος ή αλλιώς, ‘χάνονται’ οι λέξεις που δομούν την ταυτότητα του, τόσο περισσότερο αυτό αποκαλύπτεται στον αναγνώστη, αφήνοντας χώρο στο ανείπωτο, στο ανέπαφο, στο αόριστο, έτσι που οι λέξεις τελικά δεν χρησιμεύουν σε κάτι. Διαφορετικά ειπωμένο, δεν μπορούν να προσδιορίσουν μία κατάσταση. Και στο ποίημα ‘Μεταμόρφωση’ του Γρηγόρη Σακαλή, ο έρωτας εκκολάπτεται και αναπτύσσεται στην προσμονή, στην αναζήτηση του άλλου προσώπου, στην επιλεκτική «αφωνία» (δεν κάνουμε λόγο για πλήρη ‘σιωπή’, αλλά για «αφωνία»: Το άτομο έχει ‘απωλέσει’ την φωνή του και δεν λέει πολλά, διότι επιθυμεί να βρει και να ζήσει τον έρωτα) και εκδηλώνεται την στιγμή της εύρεσης του ‘κατάλληλου προσώπου’ και της συνάντηση μαζί του. Τότε ο έρωτας αποκτά περιεχόμενο. Και πάλι όμως, η κατάσταση ‘αφωνίας’ δεν αίρεται τελείως, από την στιγμή όπου ο ποιητής Γρηγόρης Σακαλής επενδύει στην έννοια της ‘σωματικότητας’: Όπως στον ποιητικό λόγο της Τασούλας Τσιλιμένη οι λέξεις φτάνουν να μην χρησιμεύουν σε κάτι, έτσι και σε αυτό το ποιητικό υπόδειγμα, η «αφωνία» παραμένει γιατί τον πρώτο λόγο τον έχει το άγγιγμα, το βλέμμα, η ‘ένωση’ που προκαλεί «έκρηξη», οι χειρονομίες, η «μεταμόρφωση» που επιτυγχάνεται συνεπεία του έρωτα. «Στα φύλλα της καρδιάς η αγάπη φωλιάζει περιμένει την κατάλληλη στιγμή το κατάλληλο πρόσωπο για να εκδηλωθεί να ενσαρκωθεί έχει αυστηρό γούστο εύκολα δεν εκδηλώνεται περπατάει καιρό μέσα στη μοναξιά στα απέραντα δάση της ψυχής μα όταν έρθει η ώρα έρχεται σαν έκρηξη μοιάζει με ρίγος σ’ όλο το σώμα η αγάπη τότε σε μεταμορφώνει». Ίσως η ουσιαστική διάκριση μεταξύ έρωτας και αγάπης να αποφεύγεται στο ως άνω ποίημα. Αυτό που μπορούμε να αναφέρουμε είναι πως η ποιητική προσέγγιση του Γρηγόρη Σακαλή, συγκλίνει και με αυτή του Γεώργιου Μαντζαρίδη, ο οποίος, αναφερόμενος στις περί αγάπης διδαχές του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, τονίζει πως η «ουσία της αληθινής αγάπης δεν περιορίζεται σε φραστικά σχήματα». Να πως προκύπτει στο προσκήνιο η έννοια της άφωνης «εκ καρδίας αγάπης» (από ένα χρονικό σημείο και έπειτα, ένας ερωτευμένος μπορεί να πει στην αγαπημένη του ‘σ’ αγαπώ’ και όχι τόσο εύκολα ‘είμαι ερωτευμένος μαζί σου’), του αγίου Φιλόθεου, Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης: ‘Αγαπώ βαθιά σημαίνει δίνω, προσφέρω τα πάντα και εκπαιδεύομαι και στο να λαμβάνω. Και όταν δίνω επειδή ακριβώς αγαπώ, μαθαίνω να αγαπώ δίχως να το φωνάζω αλλά με το να δείχνω καθημερινά, τότε ‘μεταμορφώνομαι’. ‘Τότε αισθάνομαι το «ρίγος» να διαπερνά τη σκέψη και την ζωή μου και θέλω να συνεχίσω.’ Η ‘μεταμόρφωση’ του ανθρώπου που θυμίζει την μεταμόρφωση της κάμπιας σε πεταλούδα, δεν προκύπτει άπαξ ή γραμμικά. Απεναντίας, «φωλιάζει» μέσα στη ζωή και στη συμβίωση δύο προσώπων. Βλέπε και, Μαντζαρίδης, Γεώργιος., ‘Η σιωπή και ο λόγος του αγ. Γρηγορίου του Παλαμά,’ Ιστοσελίδα ‘Τα Μετέωρα’, 10/03/2023, Η σιωπή και ο λόγος του αγ. Γρηγορίου του Παλαμά | TaMeteora.gr Τσιλιμένη, Τασούλα., ‘Η αφωνία του απογεύματος,’ Εκδόσεις Μανδραγόρας, Αθήνα, 2021. Και, Σακαλής, Γρηγόρης., ‘Μεταμόρφωση’, Ποιητική Συλλογή ‘Καράβι στον Αλιάκμονα…ό.π., σελ. 29. Η χριστιανική ηθική συγκροτήθηκε με βάση την έννοια της αγάπης προς τον Θεό-‘Πατέρα’, έννοια που σχετίζεται με την υπέρβαση του εγωισμού και του μίσους. Το μίσος ως συναίσθημα που επηρεάζει δραστικά τον τρόπο με τον οποίο ένα άτομο αντιμετωπίζει πρόσωπα και καταστάσεις δεν μπορούμε εύκολα να το εντάξουμε σε μία ανάλυση περί αγάπης και έρωτα. Την υπέρβαση του εγωισμού όμως, ναι. Βλέπε και το πολύ ενδιαφέρον άρθρο της Καλλιόπης Τσιχλάκη ‘Έρωτας: Περί έρωτος και άλλων δαιμονίων στην ποίηση,’ ‘Max-Mag,’ 04/06/2020, Διαθέσιμο στο: Έρωτας: Περί έρωτος και άλλων δαιμονίων στην ποίηση | Πολιτισμός (maxmag.gr) Στην εγχώρια ποιητική παραγωγή της τελευταίας δεκαπενταετίας, ο έρωτας σχετίζεται με την σεξουαλική πράξη και με τα συναισθήματα που αυτή παράγει.

[6] Βλέπε σχετικά, Σακαλής, Γρηγόρης., ‘Εκλογές,’ Ποιητική Συλλογή, ‘Καράβι στον Αλιάκμονα…ό.π., σελ. 26. Επιθυμούμε όμως να εμβαθύνουμε περισσότερο, στρεφόμενοι προκειμένου να πετύχουμε κάτι τέτοιο, στην περί αναρχισμού προσέγγιση του καθηγητή Μανούσου Μαραγκουδάκη. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, θα υπογραμμίσουμε, πως ποιητικώ τω τρόπω, οι εκλογές χρήζουν ‘βεβήλωσης’, με τον ποιητή να επιστρατεύει όλη την ποιητική του δημιουργικότητα προκειμένου να τις αποδομήσει πλήρως, παραβλέποντας, χάριν ακριβώς της αποδόμησης αυτής (να πως συγκλίνει με την μηδενιστική εκδοχή του αναρχισμού), το στάδιο της απονομιμοποίησης τους. Ως εκ τούτου, όχι σχηματικά, συγκροτεί την αντίθεση μεταξύ του κατά Μανούσου Μαραγκουδάκη «έξω κόσμου» που είναι ο ‘κόσμος’ στον οποίο κατεξοχήν ‘επιθυμεί να ανήκει’ και αισθάνεται άνετα, ανταλλάσσοντας λέξεις και όχι ψήφους (άλλη μία αντίθεση), και του ‘κόσμου του παραβάν’ (δεν έχουμε κατά νου την έννοια του ‘μέσα κόσμου’), που δεν αφορά παρά ‘τους εξαρτημένους από τα πολιτικά κόμματα’. Στον θεατρικό ‘κόσμο του παραβάν,’ ‘ηθοποιοί’ είναι οι πολιτικοί που «λένε το παραμύθι τους» και ‘θεατές’ οι ‘εξαρτώμενοι από αυτούς. Οι κόλακες’.

[7] Το αντιθετικό σχήμα ‘αφωνία-σωματικότητα’ υπεισέρχεται και εντός του ποιήματος ‘Ευλογία’. Σε αυτό το ποίημα, εντοπίζουμε την λειτουργία της αντιστροφής. Εν αντιθέσει με τον Ζακ Ντερριντά για τον οποίο το ποίημα είναι αυτό που μπορεί και ‘ευλογεί’ τον αναγνώστη, ο Γρηγόρης Σακαλής φρονεί πως ο έρωτας ‘ευλογεί’ (πάντα τα ποιήματα του απευθύνονται στο ‘άλλο’ πρόσωπο), και ειδικότερα ο έρωτας μέσα σε μία καθαυτό μη-σωματική και ‘υπερ-γλωσσική’ περίοδο, όπως ήσαν αυτή της πανδημικής κρίσης. Ο ‘ερωτευμένος’ αναπαρίσταται ως ο ‘εκλεκτός’ της εποχής, αυτός που θα σημασιοδοτήσει την μετάβαση σε μία άλλη και καταφανώς καλύτερη εποχή. Αυτό που ο Γιώργος Βέης προσδιορίζει ως «οργασμική άρθρωση» δεν υπάρχει σε αυτό το ποίημα. Αυτό που υπάρχει είναι ο στίχος-ερώτημα «τώρα βρήκες να ερωτευτείς». Ο ποιητής μάλιστα, παραλείπει το ερωτηματικό στο τέλος του στίχου και να για περάσει απευθείας στον επόμενο με τον οποίο απαντά στο ερώτημα που ο ίδιος έθεσε (και οι δύο στίχοι εκκινούν με το «τώρα» το οποίο προφέρεται με μία ιδιαίτερη επιτήδευση, με το μακρό φωνήεν ‘ωμέγα’ κρατημένο για πολύ λίγο στον ερωτηματικό στίχο: ‘Τώωωρα’ «βρήκες να ερωτευτείς»), συγκροτώντας ένα ποιητικό ‘ζεύγος’ μέσω του οποίου καταδεικνύει την εν γένει μελαγχολία της εποχής, και για να καταστήσει τον στίχο «εργαλείο» ώστε να «επανασυναρμολογήσει» τον έρωτα σε μία «νέα σειρά», κατά την θεώρηση της Kathleen Fraser. Το εναρκτήριο ‘τώρα’ του ποιήματος είναι αποφατικό. Ήτοι, περιγράφει μία κατάσταση. «Τώρα που όλοι κυκλοφορούν με υγρά μαντηλάκια στην τσέπη τώρα που δεν δίνεις το χέρι σου στον άλλο ούτε εκείνος σε σένα που δεν φιλιέσαι σταυρωτά τώρα βρήκες να ερωτευτείς τώρα δεν ερωτεύεται κανείς η εποχή μας έχει άλλα βάσανα πανδημία, πόλεμο φτώχεια, ασύλληπτα εγκλήματα ο έρωτας είναι είδος πολυτελείας μα αφού το διάλεξες και το μπορείς είσαι ευλογημένος». Δεν υπάρχει κάποια συνέχεια εδώ. Το επόμενο ποίημα ξεκινά τελείως διαφορετικά. Βλέπε και, Fraser, Kathleen., ‘Line. On the line. Lining up. Line with. Between the lines. Bottom line,’ στο: Sayre, Frank-Henry., (επιμ.), ‘ The Line in postmodern Poetry,’ Illinois, University of Illinois Press, 1988, σελ. 153. Βλέπε και, Βέης, Γιώργος., ‘Έρωτας: Προνόμιο της γλώσσας,’ Διαβάζω, Τεύχος 236, 1990, σελ. 79-81. Σακαλής, Γρηγόρης., ‘Ευλογία,’ Ποιητική Συλλογή ‘Καράβι στον Αλιάκμονα….ό.π., σελ. 34. Το δια-κειμενικό ‘ίχνος’ το εντοπίζουμε στο ποίημα ‘Ακόμα και τώρα’ και στο στίχο «τα χείλη τα ζωγραφιστά» που παραπέμπει απευθείας στον Καβαφικό ποιητικό λόγο. ‘Ακόμα και τώρα…ό.π., σελ. 33.

[8] Βλέπε σχετικά, Σακαλής, Γρηγόρης., ‘Ον,’ Ποιητική συλλογή ‘Καράβι στον Αλιάκμονα…ό.π., σελ. 53. Η «πικρία» για την οποία γράφει η Γαλλίδα φιλόσοφος Σιμόν Βέιλ σε μία διεισδυτική ανάλυση της για την ‘Ιλιάδα’ του Ομήρου, διαπερνά την ποιητική συλλογή. Διαφαίνεται όμως λίγο πιο έντονα στα λεγόμενα και ‘Υπαρξιακά’ ποιήματα αυτής. Μία «πικρία» για τις συμπεριφορές των άλλων, για την μοναξιά, για την φθορά που προκαλεί το πέρασμα του χρόνου (η «πικρία» όμως δεν μετασχηματίζεται σε φθόνο και σε ζήλια για τους νέους που διαθέτουν σφρίγος και δύναμη), για τα πολλά εμπόδια που προκύπτουν στη ζωή ενός ανθρώπου. Η κατάσταση της μοναξιάς (και της αλλοτρίωσης) που φαίνεται να απασχολεί αρκετά τον ποιητή, μπορεί να αντιμετωπιστεί επαρκώς με δύο τρόπους: Με τον έρωτα και με την στροφή στην ποιητική ‘τέχνη’. Στην ποιητική δημιουργία. «Μέσα στις άλλες τέχνες ξεχωρίζει η ποίηση είναι τέχνη υψηλή καθώς τις πίκρες εκφράζει του λαού και τα όνειρα, ο πόνος του ποιητή και τα συναισθήματα απ’ αυτόν ξεκινούν και κτήμα γίνονται κοινό όλων των ανθρώπων όσων έχουν ανοιχτή την καρδιά τους για να τη δεχτούν της ποίησης τα άνθη και το βάλσαμο της ψυχής που αυτή δίνει γι’ αυτό η ποίηση είναι ξεχωριστή μέσα στις άλλες τέχνες». Βλέπε και, Σακαλής, Γρηγόρης., ‘Ύμνος στην Ποίηση,’ Ποιητική Συλλογή ‘Καράβι στον Αλιάκμονα…ό.π., σελ. 56. Επίσης, Βέιλ, Σιμόν., ‘Η Ιλιάδα ή το ποίημα της βίας,’ Μετάφραση-Εισαγωγή: Κουλιζάκ Ευαγγελία, Εκδόσεις Στερέωμα, Αθήνα, 2019.

[9] Θα ισχυρισθούμε θεωρητικά, πως είναι εκ προοιμίου δύσκολο για τους ποιητές της δικής του γενιάς να διακόψουν την οποιαδήποτε επαφή με ποιητές (‘γεννήτορες’; ), όπως οι Οδυσσέας Ελύτης, Γιάννης Ρίτσος, Γιώργος Σεφέρης, Κώστα Βάρναλης και Τάσος Λειβαδίτης. Και εδώ ακριβώς ενσκήπτει και μία σημαντική διαφορά με τις νεότερες ποιητικές γενιές, χονδρικά τους ποιητές που έχουν γεννηθεί τις δεκαετίες του 1980 και του 1990. Ως υπόθεση εργασίας, θα πούμε πως οι νεότεροι ηλικιακά ποιητές είναι περισσότερο επηρεασμένοι από σημαντικούς ξένους ποιητές (‘διαχρονικός’ μπορεί να θεωρηθεί ο Τόμας Έλιοτ, αυτό το ποιητικό σημείο αναφοράς τόσο για παλαιότερους όσο και για νεότερους ποιητές), συγκριτικά με τους παλαιότερους των οποίων οι επιρροές είναι κατά βάση εγχώριες, χωρίς αυτό να σημαίνει πως προσιδιάζουν στην εσωστρέφεια.

[10] Η ποιήτρια Μαρία Σκουρολιάκου είναι αυτή που έχει αποδώσει περισσότερο λυρικά και παραστατικά συγκριτικά με άλλους ομοτέχνους της, την έννοια της ειρήνης, προσεγγίζοντας τον Ριτσικό λυρισμό. Ο νεαρός ποιητής Δημήτρης Μπαλτάς στη συλλογή του ‘Τα λεπτά της σιωπής’ δεν αναφέρεται στο ζήτημα της πολεμικής σύγκρουσης.