γράφει η Παναγιώτα Σκουρτανιώτη

• Η συγγραφέας

Η Χαν Γκανγκ, είναι η συγγραφέας με καταγωγή από την Νότια Κορέα, με σπουδές στην κορεατική λογοτεχνία, εκκινεί το φιλαναγνωστικό μας ενδιαφέρον με το βραβευμένο με Νόμπελ λογοτεχνίας (2024) μυθιστόρημα «Μάθημα Ελληνικών», που γράφτηκε το 2011 (αναφορά στα σχόλια, τελευταία σελίδα) αλλά κυκλοφόρησε στον ελλαδικό χώρο τον Μάρτιο 2022, από τις εκδόσεις Καστανιώτη, σε μετάφραση Αμαλίας Τζιώτη.

• Ο τίτλος

Ο τίτλος του μυθιστορήματος, όπως μας πληροφορεί και η μεταφράστρια Αμαλία Τζιώτη στην εισαγωγή, με βάση το κορεάτικο πρωτότυπο κατά λέξη σημαίνει «η ώρα (του μαθήματος) των ελληνικών» παραπέμποντάς μας στα αρχαία ελληνικά γεγονός που αποδεικνύεται και με τη χρήση αρχαιοελληνικών λέξεων όπως «ἐμός, ἡμέτερος, σός, ὑμέτερος» και από την πληροφορία πως η ηρωίδα «μαθαίνει αρχαία ελληνικά σε ιδιωτική Ακαδημία» «Ανθρωπιστικών Σπουδών». Ο τίτλος, αποτελούμενος από δύο λέξεις, δηλώνει νοηματικά το κοινό στοιχείο επαφής των δύο βασικών χαρακτήρων του βιβλίου.

• Η δομή

Το βιβλίο είναι δομημένο σε κεφάλαια που εναλλάσσονται ως προς τις ζωές των βασικών ηρώων (γυναίκα-άνδρας), με τίτλους ή χωρίς ή και με παραπομπές σε αρχαιοελληνικές φράσεις: 1 = Άτιτλο (αφόρμηση), 2 = Σιωπή (γυναίκας), 3 = Άτιτλο (εισαγωγή άνδρα), 4 = Μη αίτει μηδέν αυτόν (γυναίκα), 5 = Φωνή (άνδρας), 6 = Παύε (άνδρας), 7 = Μάτια (γυναίκα), 8 = Χαλεπά τα καλά (άνδρας), 9 = Ημίφως (άνδρας), 10 = Παθείν – Μαθείν (γυναίκα), 11 = Νύχτα (γυναίκα), 12 = Άτιτλο (τάξη ελληνικών), 13 = Άτιτλο (όνειρο – άνδρας), 14 = Πρόσωπο (άνδρας), 15 = Άτιτλο – ποίημα (γυναίκα), 16 = Άτιτλο  -αρχαιοελληνικό ποίημα  (γυναίκα), 17 = Σκοτάδι (τάξη άνδρας – γυναίκα), 18 = Άτιτλο (άνδρας – γυναίκα), 19  =Συνομιλία στο σκοτάδι (άνδρας – γυναίκα), 20 = Ηλιακές κηλίδες (άνδρας – γυναίκα), 21 = Το δάσος στα βάθη της θάλασσας (ποίημα – άνδρα ς- γυναίκα), 0 = Άτιτλο (ποίημα – γυναίκα).

• Η πλοκή

Μας μεταφέρει τοπικά στη Νότια Κορέα, «στην περιφέρεια της Σεούλ», στη σύγχρονη εποχή. Ουσιαστικό στοιχείο της πλοκής, πρωτότυπο ως προς το θέμα, αποτελεί η απώλεια της ομιλίας της βασικής ηρωίδας, «η κατάσταση της αφωνίας» της, φαινομενικά ακούσιας. Αυτή η απώλεια παρουσιάζεται εξελικτικά στα τέσσερα πρώτα κεφάλαια και δηλώνεται από την ηρωίδα με την αντωνυμία «αυτό», «αυτό επανήλθε». Ξεκινά «χειμώνα» στα δεκαέξι και επιστρέφει «τέλη άνοιξης», «μετά από είκοσι χρόνια». Στο 3^ο κεφάλαιο «εμφανίζεται» το δεύτερο ουσιαστικό στοιχείο πλοκής, η μερική απώλεια όρασης που τείνει να γίνει ολοκληρωτική του βασικού ήρωα. Η γνώση και η εκμάθηση της αρχαιοελληνικής γλώσσας θα αποτελέσει το τρίτο και βασικότερο στοιχείο πλοκής. Γύρω από αυτά τα στοιχεία περιπλέκεται με όμορφο τρόπο, αριστοτεχνικά δοσμένο, η ιστορία των δύο ηρώων που συναντιούνται στην Ακαδημία για το «Μάθημα Ελληνικών».

• Αφηγηματικές τεχνικές

Η Χαν Γκανγκ επιλέγει τη μη γραμμική ετεροδιηγητική τριτοπρόσωπη αφήγηση, στα περισσότερα κεφάλαια του βιβλίου, αφηγούμενη την ιστορία ενός άνδρα και μιας γυναίκας που θα γίνουν οι ήρωές της. Η εστίασή της είναι μηδενική με παντογνωστική ικανότητα γνωρίζοντας περισσότερα από τους ίδιους τους ήρωες για την εξέλιξη της ιστορίας τους βλέποντάς τους από μια διευρυμένη οπτική γωνία.

Αλλά σε άλλα κεφάλαια, όπως στο 3^ο, 12^ο, η αφήγηση μεταβάλλεται σε πρωτοπρόσωπη (έγινα, περπατούσα, διάλεξα κ.α.) για να ζωντανέψει το παρελθόν του άνδρα. Γίνεται, επίσης, χρήση του δευτέρου (ενικού) ρηματικού προσώπου που παραπέμπει σε νοερό διάλογο μεταξύ αυτού και του εφηβικού του έρωτα στο 5^ο κεφάλαιο (διαβάζεις, κάθεσαι, κοιτάζεις, κ.α.), καθώς και στο 9^ο κεφάλαιο στην επιστολή προς την αδερφή του( νομίζεις, έχεις μιλήσει, κ.α.), αλλά και στο 13^ο στον νοερό διάλογο με τον φίλο του «Πέθανες στ’ αλήθεια;».

• Αναδρομικές αφηγήσεις

Η χρήση της αναδρομικής αφήγησης διαπλέκεται έξυπνα με τη γραμμική χτίζοντας την εικόνα των βασικών χαρακτήρων και επιβραδύνοντας την εξέλιξη της πλοκής. Έτσι η Χαν Γκανγκ από το 2^ο κεφάλαιο μας γυρίζει πίσω στο παρελθόν πληροφορώντας μας πως η ηρωίδα «έμαθε Χάνγκουλ (κορεάτικο αλφάβητο-σημειώσεις μεταφράστριας) μόνη της» σε «ηλικία των τριών», πως στα πέντε της αναρωτιόταν για τη δομή της γλώσσας αυτής, πως αρχικά στο δημοτικό έγραφε λέξεις «στο πίσω μέρος του ημερολογίου της» και πως στα δεκάξι της πρωτοπαρουσιάστηκε η απώλεια ομιλίας. Μας πληροφορεί για τη «σιωπή» της κάνοντας χρονικές εναλλαγές παρελθόντος παρόντος « μετά από είκοσι χρόνια», «πριν από είκοσι χρόνια», «στα τέλη της προηγούμενης άνοιξης», μας γνωστοποιεί την οικογενειακή της κατάσταση «πριν από έξι μήνες είχε χάσει τη μητέρα της, είχε χωρίσει πριν από κάμποσα χρόνια… είχε χάσει την επιμέλεια του οχτάχρονου γιου της». Στο 11^ο κεφάλαιο αναφέρεται το περιστατικό με τον σκύλο «όταν ήταν οχτώ ετών» και η απώλεια του πατέρα της «που πέθανε εν ώρα εργασίας…», «όταν έκλεισε τα δεκαεννιά». Στο 3^ο κεφάλαιο μας γυρίζει πίσω στην εφηβεία του άνδρα, «όταν έγινα δεκατεσσάρων χρονών». Στο 5^ο κεφάλαιο ανατρέχει στα δεκαέξι του χρόνια πληροφορώντας μας για τα προβλήματα όρασης και στο 13^ο στα είκοσί του μιλώντας για τον φίλο του Ιωακείμ Γκρούντελ. Με αποκορύφωμα το 19^ο όπου άνδρας και γυναίκα ανταλλάσσουν αναδρομικά αναμνήσεις, με τον δικό τους επικοινωνιακό κώδικα, δηλώνοντας «Είναι ευτυχία να θυμάται κανείς τους συγγενείς εξ αίματος».

• Παρουσίαση των βασικών χαρακτήρων

Οι βασικοί χαρακτήρες του μυθιστορήματος είναι δύο μοναχικοί άνθρωποι, μια γυναίκα και ένας άνδρας που δεν ονομάζονται. Η Χαν Γκανγκ τους σκιαγραφεί με απλό, άμεσο τρόπο ήδη από τα πρώτα κεφάλαια:

Η σκιαγράφηση της γυναίκας διαχωρίζεται ως προς την ηλικιακή διαφοροποίηση. Ως παιδί και έφηβη χαρακτηρίζεται «πραγματικά πολύ έξυπνη» από τη μητέρα της, αναγνωρίζει και η ίδια τις ιδιαίτερες γλωσσικές ικανότητές της, αυτοχαρακτηρίζεται στα γυμνασιακά χρόνια «απαθής μαθήτρια», «παιδί που περνά απαρατήρητο». Στη «Δευτέρα λυκείου» έγραφε ποιήματα με τίτλο «Ιερογλυφικά».

Στην ενήλικη ζωή της παρουσιάζεται «ούτε πολύ νέα, ούτε πολύ όμορφη», με «πένθιμη εμφάνιση», είναι πανεπιστημιακής εκπαίδευσης με προϋπηρεσία χρόνων στην επιμέλεια κειμένων σε εκδοτικό οίκο, στην πανεπιστημιακή διδασκαλία λογοτεχνίας, στη συγγραφή ποιημάτων, στην ίδρυση περιοδικού. Είναι αυτή που χάνει την ομιλία της, αρχικά στην εφηβεία, και στη συνέχεια μετά το θάνατο της μητέρας της από καρκίνο, που χωρίζει, που χάνει την επιμέλεια του παιδιού της. Δηλώνει αυτόβουλη αναφέροντας πως «θέλει… να επανακτήσει τη γλώσσα με τη δική της θέληση» και εντυπωσιασμένη με τα αρχαία ελληνικά «τα ρήματα αλλάζουν τύπο, με βάση το υποκείμενο, την πτώση, το γένος και τον αριθμό, τους διάφορους χρόνους και τις τρεις φωνές», διεκδικητική γιατί «σκόπευε να κάνει ξανά αγωγή για την επιμέλεια και να πάρει πίσω» το παιδί. Παρουσιάζεται στοργική μητέρα γιατί στο όνειρό της «φιλά τα ζεστά βλέφαρα του παιδιού». Δηλώνει τη γνώση και την άγνοιά της ταυτόχρονα με φανερή τη σωκρατική επίδραση «εκείνη ξέρει αυτές τις λέξεις αλλά ταυτόχρονα δεν τις ξέρει». Τηρεί τις παραδόσεις φορώντας τα «πένθιμα ρούχα» για «έναν χρόνο» για να τιμήσει τη μητέρα της. Χαρακτηρίζει «λιτή» την καθημερινότητά της. Είναι αυτή που το παιδί τής δίνει το ινδιάνικο όνομα «Η θλίψη του πυκνού χιονιού». Είναι αυτή που αισθάνεται πως «παντού υπήρχαν πράγματα με τα οποία δεν μπορούσε να συμφιλιωθεί» για να μπορέσει να ανακτήσει την ομιλία της.

Η σκιαγράφηση του άνδρα επίσης διαχωρίζεται ως προς την ηλικιακή διαφοροποίηση. Ως έφηβος, στα δεκατέσσερα, διάλεξε «με απληστία τα βιβλία τσέπης» για τον βουδισμό «μεταφέροντάς τα στη Γερμανία», όπου έζησε δεκαεπτά χρόνια. Στα δεκαέξι του «η όραση ήταν ήδη ασταθής».

Στην ενήλικη ζωή του, επιστρέφει στα τριάντα του «στον τόπο της μητρικής γλώσσας», έχοντας «πτυχίο στην Ελληνική φιλοσοφία», έχει μελετήσει και διδάσκει σε ενήλικες αρχαία ελληνικά με έμφαση στον Πλάτωνα, ελέγχει τα συναισθήματά του, είναι σοβαρός, και μέχρι τα σαράντα του συνεχίζει να βλέπει αλλά δεν μπορεί να διακρίνει λεπτομέρειες παρ΄ όλα αυτά αυτοσυντηρείται και μένει μόνος του. Δηλώνει την αγάπη του προς την αδερφή του «μου λείπεις, Ραν» και αισθάνεται απογοητευμένος από τη σχέση με τον πατέρα του «δεν με συμπαθούσε», «μισούσε τα μάτια μου». Πενθεί τον φίλο των πανεπιστημιακών του χρόνων «Πέθανες στ’ αλήθεια;» δηλώντας έμμεσα την ιδιαίτερη σχέση τους «Το σώμα μου…θυμάται το δικό σου» και τις «μελαγχολικές συζητήσεις» τους περί ιδεών. Πλησιάζει πρώτος «σαν να μη μπορεί να κάνει αλλιώς το λευκό πρόσωπο» της γυναίκας «που ξεπροβάλλει στο σκοτάδι».

• Θέματα

Επιλέγοντας από αυτήν την ποικιλία θεμάτων ενδεικτικά αναφέρονται:

Το θέμα ατόμων με κάποια σωματική ή άλλης φύσεως ιδιαιτερότητα (ειδικές ανάγκες)

Στο μυθιστόρημα κυριαρχεί η αδυναμία της ηρωίδας να εκφραστεί και να επικοινωνήσει με λέξεις στον προφορικό λόγο. Γι’ αυτό και καταφεύγει στη σιωπή ή στην γραπτή απόδοση αρχαιοελληνικών ποιημάτων. Στο 5^ο κεφάλαιο, «η κόρη του γιατρού» είχε χάσει την ακοή της όταν ήταν μωρό από πυρετό, είχε αποφοιτήσει μετά από δεκάχρονη φοίτηση – με έμφαση σε «μάθημα ανάγνωσης χειλιών» – από ειδικό σχολείο, χρησιμοποιούσε σημειωματάριο για την καθημερινή της επικοινωνία. Ο άνδρας είχε προβλήματα όρασης από την εφηβεία του κληρονομώντας την προπατορική «κακή όραση», φορούσε «γυαλιά με ανοιχτοπράσινους φακούς σε καθημερινή βάση» για να προστατέψει τα μάτια του από το φως, κάποια στιγμή θα έχανε εντελώς την όρασή του, κοντά στα σαράντα οι φακοί ήταν «πιο ισχυροί, διορθωτικοί» αλλά δεν μπορεί να διακρίνει λεπτομέρειες παρά μόνο «με τη δύναμη της φαντασίας» γιατί «τα σχήματα και οι κινήσεις συνθλίβονται σε μια ομοιογενή μάζα» και αντικρύζει «τον θολό κόσμο», παλεύει με τον χρόνο όταν για παράδειγμα « η όραση μειώνεται όταν δύει ο ήλιος» και «είναι δύσκολο» να περπατάει μόνος το βράδυ ακόμη και με τα γυαλιά, γι’ αυτό και κινείται μόνο «τις ώρες που έχει αρκετό φως». Ως καθηγητής με τη βοήθεια μεγεθυντικού φακού απομνημονεύει τις αρχαιοελληνικές προτάσεις ανάγνωσης της ημέρας. Δηλώνει αδύναμος και βυθίζεται στο «σκοτάδι» όταν «τα γυαλιά του, έχουν σπάσει ολοκληρωτικά», «ψηλαφεί», «κατεβαίνει» τις σκάλες «χρησιμοποιώντας τα χέρια και τους γοφούς του», ζητάει «βοήθεια». Συνειδητοποιώντας την κατάστασή του λέει στη γυναίκα «Μόνο στα όνειρά μου θα μπορώ να βλέπω».

Το θέμα της διαφορετικότητας και ψυχοσύνθεσης στην εφηβική ηλικία

Η κεντρική ηρωίδα περνά απαρατήρητη στην εφηβεία, «δεν έκανε παρέα» με φίλες «εκτός σχολείου», «δεν περνούσε ποτέ χρόνο μπροστά στον καθρέπτη, ούτε έδειχνε το παραμικρό ενδιαφέρον για το αντίθετο φύλο», διάβαζε συνεχώς μα «αντί για σχολικά βοηθήματα διάβαζε εξωσχολικά βιβλία», είχε «αρχείο ψυχιατρικής θεραπείας» και ο ψυχίατρος της γράφει χάπια για το πρόβλημά της που τα θάβει «στο παρτέρι», «κοιτούσε τους καθηγητές κατά πρόσωπο με κενό βλέμμα». Ο κεντρικός ήρωας στα δεκατέσσερα μελετά βιβλία περί βουδισμού, στα δεκαέξι ερωτεύεται «ήσουν ο πρώτος άνθρωπος που αγάπησα. Ήθελα να ζήσω μαζί σου». Μας πληροφορεί για τον φόβο της σιωπής της έφηβης αδερφής του και για τη δυσκολία του ως έφηβος να χαμογελά και να προσποιείται τον χαρούμενο.

Το θέμα της δομής και της φιλοσοφικής επίδρασης της αρχαιοελληνικής γλώσσας

Η αρχαιοελληνική χαρακτηρίζεται από την ηρωίδα «γλώσσα με αυστηρούς», «εκπληκτικά επιμελημένους και σχολαστικούς κανόνες». Η ποικιλία τριών φωνών, ενεργητικής, μέσης, παθητικής, στην απόδοση ρημάτων το αποδεικνύει. Το παράδειγμα του ρήματος «διέφθαρται» «εκφράζει την πράξη που επηρεάζει αυτοπαθώς το υποκείμενο» με την ύπαρξη και τη δυνατότητα της μέσης φωνής να εκφράσει το νόημα ρημάτων με μια μόνο λέξη. Είναι γλώσσα που η ηρωίδα «δεν χρειάζεται καν να γράψει το υποκείμενο …να διατηρήσει τη σειρά των λέξεων». Στο 4^ο κεφάλαιο ο καθηγητής αναφέρει πως διαμέσου των πλατωνικών κειμένων εκτιμάται η «ομορφιά της αρχαίας γλώσσας που έφτασε στο απόγειό της πριν από χιλιάδες χρόνια». Στο 5^ο κεφάλαιο επισημαίνει πως οι γνώστες της γλώσσας αυτής «έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά», «περπατούν, μιλούν αργά και δεν εκφράζουν πολύ τα συναισθήματά τους». Στο 10^ο κεφάλαιο τη χαρακτηρίζει γλώσσα «δύσκολη ακόμα και για τους Ευρωπαίους». Στο 13^ο αναφέρεται στην έννοια της αρετής «για τους Αρχαίους Έλληνες» προσδιορίζοντάς τη ως «ικανότητα να φέρουν ένα έργο εις πέρας με τον καλύτερο τρόπο» καθώς και στη φιλοσοφική θεωρία των ιδεών του Πλάτωνα.

• Ο ρόλος του 1^ου κεφαλαίου

Στο 1^ο κεφάλαιο η Χαν Γκανγκ με επιδέξιο τρόπο χρησιμοποιεί ως αφόρμηση του μυθιστορήματος την επιτύμβια φράση του Μπόρχες «υπήρχε ένα ξίφος ανάμεσά μας» που αποτελεί συνδετικό κρίκο των βασικών ηρώων της με την ιδιαιτερότητα του αργεντινού συγγραφέα που ήταν η απώλεια όρασης. Ο συμβολισμός του ξίφους διαχωρίζει ή ενώνει ανθρώπους-κόσμους (Μπόρχες –Μαρία Κοδάμα, άνδρας-γυναίκα, συγγραφέας-κόσμος).

• Ο ρόλος των εκφραστικών μέσων στην αφήγηση

Η Χαν Γκανγκ δεν είναι καθόλου φειδωλή σε εκφραστικά μέσα που προσδίδουν ποιητικότητα. Ακολουθεί ενδεικτική αναφορά τους:

Χαρακτηριστική είναι η χρήση των παρομοιώσεων: Με εντυπωσιακό τρόπο στο 2^ο κεφάλαιο παρομοιάζει το τρέμουλο των βλεφάρων της γυναίκας με τη βίαιη τριβή των ελύτρων (περιβλήματος–μεμβράνης) των εντόμων, καθώς και το τραχύ λεπτό πρόσωπό της με το μακρύ πρόσωπο πήλινου αγάλματος. Παρομοιάζει την ουλή στο πρόσωπο του άνδρα με δάκρυ πάνω σε αρχαίο χάρτη, τον στομαχόπονο με « καυτό σίδερο», τις «προτάσεις που εκκρίνονται λευκές σαν ιστό αράχνης», τη «σιωπή που απορροφά το πέρασμα του χρόνου» με «σβολιασμένο βαμβάκι», την «ψυχρή και αραιή σιωπή σαν μια σκιά που έχει χάσει το σώμα της, σαν κούφιο κορμό νεκρού δέντρου, σαν σκοτεινό διάστημα ανάμεσα σε δύο μετεωρίτες», τη χαρά και την αμαρτία με «φυτίλι εκρηκτικής ύλης» που καίει αργά, «το βαρύ κρύσταλλο της γλώσσας… σαν καυτή εκρηκτική ύλη…», τη βοή που «χαράζει τα τύμπανα των αυτιών … σαν χιλιάδες λεπίδες παγοπέδιλων». Στο 3^ο κεφάλαιο η πανσέληνος μοιάζει με ασημένιο κουτάλι, στο 5^ο τα «άγρια μυρμήγκια» είναι «σαν παχιά σημεία στίξης», «τα χείλη … έτρεμαν κρυφά σαν να τα είχε χτυπήσει ένα ασθενές ηλεκτρικό ρεύμα». Στο 7^ο κεφάλαιο, οι τόνοι και τα πνεύματα των αρχαιοελληνικών γραμμάτων «μοιάζουν με έντομα που ζαρώνουν ή ισιώνουν την πλάτη τους», στο 11^ο παρομοιάζονται «οι αναμνήσεις με θραύσματα πορσελάνης».

Οι μεταφορές στολίζουν το κείμενο ποικιλοτρόπως: «φωτεινό βλέμμα», «δυνατό φως ηλίου», «ανατριχιαστική διαύγεια», «σκοτεινή σιωπή», «γυαλιστερή σιωπή», «ζεστή, έντονη, λαμπερή σιωπή», «ψυχρή και συμπαγής λέξη» (κεφ.2^ο ), «ζωηρά, αλλά ατάραχα μάτια», «κενό βλέμμα», «φλεγόμενα μάτια» (κεφ. 5^ο ), «ψυχρός άνθρωπος» (κεφ. 9^ο), «κατακερματισμένες μνήμες»(11^ο κεφ.).

Οι προσωποποιήσεις εμπλουτίζουν την αφήγηση: «ψίθυροι μαθητών που καταπίνουν τον ήχο των παπουτσιών», «λέξεις που φυλακίζουν» την ηρωίδα, «η σιωπή επέστρεψε»(κεφ. 2^ο), «…το ολόγιομο φεγγάρι … έκρυβε και εμφάνιζε διστακτικά το σώμα του…» (κεφ.3^ο ).

Οι πάμπολλες εικόνες οπτικοποιούν το κείμενο, όπως αυτή της ώρας «του λυκόφωτος» στο 9^ο κεφάλαιο, οι διαδοχικές εικόνες της πόλης και των ανθρώπων της μέσα από τα μάτια της ηρωίδας μετά το μάθημα ελληνικών στο 11^ο κεφάλαιο.

Οι συχνές επαναλήψεις εμφατικά τονίζουν τις λέξεις κυρίως στα κεφάλαια ποιητικού χαρακτήρα, όπως στο 13^ο «οι λέξεις που έχουν … οι λέξεις… οι λέξεις…».

• Ο ρόλος της αφηγηματικής τεχνικής της περιγραφής

Εξίσου σημαντικός είναι και ο ρόλος της διεξοδικής περιγραφής των βασικών προσώπων με ζωντανό και παραστατικό τρόπο καθώς και με ακρίβεια και λεπτομέρεια στοιχείων. Στο 2^ο κεφάλαιο ο άνδρας «φοράει γυαλιά με παχείς φακούς» σε ανοιχτοπράσινο χρώμα «και ασημένιο σκελετό», «σκούρο καφετί κοτλέ σακάκι» με «ανοιχτά, καφέ, δερμάτινα μπαλώματα στους αγκώνες», και «κοντά μανίκια» είναι «μικροκαμωμένος» με γραμμή ανάμεσα στα φρύδια του και «λεπτή, αμυδρή, κυρτή ουλή» από «την άκρη του αριστερού του ματιού» μέχρι «την «άκρη των χειλιών του». Ενώ «η γυναίκα φοράει ένα μαύρο πουλόβερ ζιβάγκο και ένα μαύρο παντελόνι…. μαύρο παλτό, κασκόλ πλεγμένο με μαύρο νήμα,… τσάντα μαύρη υφασμάτινη», έχει «νύχια κομμένα βαθιά» και «μωβ βελούδινο λαστιχάκι», για τα μαλλιά, «περασμένο στον αριστερό της καρπό». Στο 5^ο κεφάλαιο ο εφηβικός έρωτας του άνδρα έχει «λεπτά, μελαμψά χέρια» και «μακριά, μαύρα μαλλιά, δεμένα χαλαρά».

Αλλά διεξοδική είναι η περιγραφή και των δευτερευόντων προσώπων: Στο 2^ο κεφάλαιο, ο «μεταπτυχιακός φοιτητής» είναι «μεγαλόσωμος, έχει παχουλό πρόσωπο με διπλοσάγονο, φοράει μαύρα, στρογγυλά, κοκάλινα γυαλιά», ο οχτάχρονος γιος «ήταν πιο κοντός από τους συνομηλίκους του και είχε λεπτά κόκκαλα». Στο 3^ο κεφάλαιο, « ένας μεσήλικας φορούσε ένα τσαλακωμένο γκρίζο πουκάμισο και φαρδιές τιράντες…». Στο 5^ο κεφάλαιο, περιγράφει «μια ηλικιωμένη γυναίκα με κοντοκουρεμένα, άσπρα μαλλιά κι ένα αστραφτερό πουλόβερ…».

Ποικίλουν και οι περιγραφές αντικειμένων: Στο 3^ο κεφάλαιο εντυπωσιάζει η περιγραφή των χάρτινων φαναριών, στο 5^ο η περιγραφή του πέτρινου κτηρίου του νοσοκομείου, στο 9^ο και 11^ο η περιγραφή του διαμερίσματος, στο 19^ο η περιγραφή της γκαρσονιέρας του άνδρα που «είναι λιτά επιπλωμένη».

• Ο ρόλος των υποθετικών προτάσεων στην αφήγηση

Το βιβλίο είναι γεμάτο από υποθετικές προτάσεις που είτε δηλώνουν το απραγματοποίητο στο παρελθόν είτε το πιθανό υποδηλώνοντας τον φόβο, την αδυναμία ή και την έλλειψη πρωτοβουλίας των κεντρικών ηρώων.

Στο 2^ο κεφάλαιο αναφέρεται: « Αν δεν την είχε αγγίξει μια συνηθισμένη γαλλική λέξη …αν δεν είχε θυμηθεί τη γλώσσα…», «Αν είχε ζωγραφίσει έναν χάρτη στο μονοπάτι όπου είχε κυλήσει το δάκρυ. Αν είχε χαράξει με βελόνα ή έστω με αίμα το μονοπάτι όπου είχαν κυλήσει οι λέξεις». Στο 5^ο κεφάλαιο αναρωτιέται ο άνδρας «εάν διαβάζεις αυτό το γράμμα τώρα- εάν δεν μου έχει επιστραφεί», «εάν ο Θεός είναι καλός… εάν δεν είναι…», «εάν παρασύρεσαι από ανόητα επιχειρήματα». Στο 20^ο κεφάλαιο φιλοσοφεί ο άνδρας «εάν το χιόνι είναι η σιωπή που πέφτει από τον ουρανό, τότε η βροχή μπορεί να είναι οι ατελείωτες, μακρές προτάσεις που πέφτουν από τον ουρανό».

• Ο ρόλος των ερωτημάτων στην αφήγηση

Θα ήταν, επίσης, παράλειψη να μην επισημανθεί ο ρόλος των ερωτημάτων στην αφήγηση που προσδίδουν ζωντάνια και αμεσότητα λειτουργώντας επικοινωνιακά. Στο 5^ο κεφάλαιο το γράμμα του άνδρα περιέχει πάμπολλα ερωτήματα προς την παραλήπτρια «τί θα κερδίσω χάνοντας τώρα τον ορατό κόσμο;», το ίδιο και στο 9^ο κεφάλαιο απευθυνόμενος στην αδερφή του « Θυμάσαι το σπίτι μας…;», «έτσι κάνεις και τώρα, Ραν; Στο 12^ο ο μεταπτυχιακός φοιτητής θέτει το φιλοσοφικό ερώτημα «ο Θεός είναι ένα ον που βλέπει ή είναι το ίδιο το βλέμμα;»

• Ο ρόλος των ιστορικοπολιτιστικών στοιχείων»

Το βιβλίο εμπλουτίζεται με ποικίλα ιστορικοπολιτιστικά στοιχεία. Στο 2^ο κεφάλαιο αναφέρονται ο Πλάτωνας, ο Όμηρος, ο Ηρόδοτος. Στο 3^ο κεφάλαιο, η Επανάσταση 19^ης Απριλίου, το Φεστιβάλ των Φαναριών, τα βιβλία τσέπης για τον Βουδισμό (Σούττα Νίπατα, Νταμμαπάντα, κ.α.), οι εκδόσεις του ναού Χιόν Αμ «με το μοτίβο λωτού στο εξώφυλλο». Στο 5^ο, ο καθεδρικός ναός του Αγίου Στεφάνου στη Γερμανία, στο 7^ο, το σύμπλεγμα ναών «Άνγκορ Βατ» και η αρχαία γλώσσα «των Χμερ», στο 10^ο, ο Σωκράτης, η Αθήνα, το μαντείο των Δελφών, στο 11^ο και 13^ο «η Πολιτεία» και η «ιδέα» του Πλάτωνα, ο Αριστοτέλης, στο 11^ο η διάλεκτος ΝτέΓκου, στο 13^ο ο κώδικας Μπράιγ κορεατικού ή λατινικού αλφαβήτου, στο 14^ο η Αβαταμσάκα σούτρα.

• Ο ρόλος των γεωγραφικών στοιχείων

Να αναφερθεί πως το μυθιστόρημα «Μάθημα Ελληνικών» αποτελεί παράλληλα, πηγή γεωγραφικών στοιχείων ταξιδεύοντάς μας, σε τόπους μακρινούς όπως η Σεούλ και τα περίχωρά της (κεφ. 2^ο -5^ο), το ΣούΓιου Ρι (κεφ. 3^ο), η Γερμανία (κεφ. 5^ο), η Φρανκφούρτη (κεφ. 9^ο), το Μάιντς, οι βραχώδεις κορυφές ΊνΣουΜπονγκ και ΜπέκΟυνΝτε, το όρος ΜπούκΧαν (κεφ. 13^ο), η Ελβετία (Λουκέρνη –Μπρούνεν- Κωνσταντία-λίμνη Μπόντενζεε), το αεροδρόμιο του Ίντσον (κεφ. 19^ο).