–

γράφει η Κατερίνα Ρήγα

–

Ο τόμος «Μέρα Νύχτα» αποτελείται, όπως αναφέρει η σύνοψη στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, από «δύο μεταφυσικά μυθιστορήματα (…) που αντικατοπτρίζουν το ένα το άλλο και προορίζονται να διαβαστούν μαζί». Τα «Ταξίδια στο Σκριπτόριο» και «’Ανθρωπος στο σκοτάδι», αν και πρωτοεκδόθηκαν στην Αμερική το 2007 και 2008 αντίστοιχα, μεταφράστηκαν και κυκλοφόρησαν το 2020 για πρώτη φορά στην Ελλάδα.

Στο «Ταξίδια στο Σκριπτόριο», παρακολουθούμε έναν ηλικιωμένο άντρα, τον κύριο Μπλανκ, ο οποίος βρίσκεται κλεισμένος σ’ένα λευκό, άδειο δωμάτιο. ΄Εχει πάθει αμνησία, και αδυνατεί να θυμηθεί το πώς ή το πότε έφτασε εκεί, αλλά και οποιαδήποτε άλλη πληροφορία σχετικά με το παρελθόν του. Διάφοροι άγνωστοι τον επισκέπτονται, υποστηρίζοντας πως τον γνωρίζουν· παραμένουν όμως αινιγματικοί, μη θέλοντας να αποκαλύψουν τη σχέση που έχουν μαζί του. Τον κατηγορούν μόνο εμμέσως για μία αποστολή που τους είχε στείλει, παλιά, κάπου πολύ μακριά…

Σ’ ένα γραφείο δίπλα του, ο ήρωας βρίσκει ένα χειρόγραφο όπου εξιστορείται η περιπέτεια ενός αιχμαλώτου. Η ιστορία όμως είναι ατελής, και μετά από την παρότρυνση ενός γιατρού που τον εξετάζει, ο ηλικιωμένος αρχίζει και πλάθει τη δική του εκδοχή για τη συνέχεια και το τέλος αυτής. Απορροφάται μάλιστα τόσο από την άσκηση, που συνεχίζει ακόμη και όταν ο γιατρός φεύγει, καθώς έτσι καταφέρνει να «διώξει τα φαντάσματα» που κυριαρχούν στη σκέψη του σαν κλείνει τα μάτια.

Σ’αυτή τη νουβέλα (ξανα)συναντάμε τους περισσότερους ήρωες του συγγραφέα ως το 2005. Οι μυημένοι «Οστερικοί» ίσως απολαύσουν αυτό το προσκύνημα/αφιέρωμα στα προηγούμενα έργα του, ικανοποιημένοι που ξαναβρίσκουν αγαπημένους ήρωες μα και ιντριγκαρισμένοι ενδεχομένως από την διακειμενική εμπλοκή τους. Από την άλλη, για όσους έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με τον συγγραφέα, η νουβέλα αυτή ίσως φανεί αρκετά αργή αλλά και ομφαλοσκοπική, καθώς η δράση είναι ελάχιστη, τόσο εσωτερικά (στον ψυχικό κόσμο του ήρωα) όσο και εξωτερικά (αυτή περιορίζεται στη δράση των ηρώων του χειρογράφου). ‘Οχι από τα καλύτερα του Οστερ και σίγουρα όχι ένα έργο για να αρχίσει κανείς τη γνωριμία μαζί του.

Στον «άνθρωπο στο σκοτάδι», πρωταγωνιστής είναι ο ένας ηλικιωμένος κριτικός λογοτεχνίας, ο οποίος αναρρώνει μετά από ένα ατύχημα στο σπίτι της κόρης του. Καθηλωμένος λόγω της αναπηρίας του σ’ένα δωμάτιο, ο ‘Ογκαστ Μπριλ υποφέρει από αϋπνίες. Για να αποφύγει τις επώδυνες αναμνήσεις που εισβάλλουν στο μυαλό του τις ώρες που αδυνατεί να κοιμηθεί, σκαρφίζεται ιστορίες. ΄Ενα βράδυ, δημιουργεί έναν χαρακτήρα και τον τοποθετεί σε έναν παράδοξο, εφιαλτικό κόσμο, βάζοντάς τον να κάνει κάτι παράλογο, κι αδύνατο ίσως σύμφωνα με τους συμβατικούς κανόνες της μυθοπλασίας.

΄Ετσι, ο αναγνώστης βρίσκεται αντιμέτωπος με δύο παράλληλες ιστορίες, δύο παράλληλους κόσμους που κάπου κάπου συγκλίνουν. Η στορία είναι αποπροσανατολιστική και προκαλεί ίλιγγο και ασφυξία, μέσω πολλαπλών «mises en abime» (αβυσσαλέων εγκιβωτισμένων ιστοριών): η κύρια αφήγηση διαμπλέκεται και αλληλοεξαρτάται από την εγκιβωτισμένη, σε μία αμφίδρομη σχέση όπου το λογοτεχνικό «πραγματικό» (η ιστορία του Μπριλ) διαπλέκεται με το «φανταστικό» (ιστορία του ήρωά του). Να πρόκειται για μία αναλογία με το πραγματικό του αναγνώστη και το φανταστικό των μυθιστορηματικών ηρώων του ΄Οστερ;

Αγχώδης κατά διαστήματα, και σίγουρα ανατρεπτική, η δεύτερη νουβέλα του τόμου παραμένει προσβάσιμη και από κάποιον «αρχάριο» αναγνώστη του συγγραφέα, διατηρώντας το ενδιαφέρον του, χωρίς όμως να τον φέρνει σε ιδιαίτερα συγκινησιακά βάθη. Η δράση είναι και εδώ περισσότερο εξωτερική και αν και η διήγηση του ‘Οστερ είναι κατά διαστήματα σαγηνευτική, η έλλειψη εσωτερικότητας κάνει το εγχείρημα να μοιάζει ανολοκλήρωτο.

Τελικά, οι δύο νουβέλες συνιστούν πράγματι ένα οργανικό σύνολο, φωτίζοντας από διαφορετικές οπτικές το πολυδιάστατο φαινόμενο της συγγραφής. Οι δύο ηλικιωμένοι πρωταγωνιστές, βρίσκονται, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, χωρικά περιορισμένοι. Ο Μπλανκ καταφεύγει στη συγγραφή λόγω απώλειας της μνήμης του, ο ‘Ογκαστ Μπριλ εξαιτίας αυτής ακριβώς της μνήμης, η οποία είναι επώδυνη και τον στοιχειώνει. Μόνο τους καταφύγιο, η φαντασία τους: αντιπαραβαλλόμενη σ΄ένα κλειστοφοβικό και βαρετό παρόν, τους προσφέρει μία για πάντα χαμένη ελευθερία.

Ο κύριος Μπλανκ (Βlank) είναι «κενός» όπως οι λευκές σελίδες ενός τετραδίου, τις οποίες και γεμίζει για να μπορέσει να επιβιώσει. Στο όνομά του καθρεπτίζεται το άγχος της λευκής σελίδας, άγχος κάθε συγγραφέα που αποτελεί συγχρόνως και απαρχή της τέχνης του. Αλλά και το «δαχτυλόγραφο» που διαβάζει ο κύριος Μπλανκ είναι γραμμένο από κάποιον Τρόσε (Trause), πίσω από τον οποίο κρύβεται, μέσω ενός αναγραμματισμού, ο ‘Oστερ (Auster). Ο συγγραφέας για άλλη μια φορά μας κλείνει το μάτι: εκείνος είναι ο δράστης αυτής της λογοτεχνικής σπαζοκεφαλιάς!

Οι δύο νουβέλες εξετάζουν ακόμη τη σχέση αλληλεξάρτησης που συνδέει το συγγραφέα με τους ήρωες του: όσο οι μυθιστορηματικοί ήρωες έχουν ανάγκη το δημιουργό τους για να υπάρξουν, άλλο τόσο τους έχει ανάγκη εκείνος για να αποδιώξει τους δαίμονές του – η γραφή, μας λέει ο ‘Οστερ, είναι μία θεραπεία, ένα φάρμακο για τον ασκητή της. Ο συγγραφέας καθορίζει την τύχη και το πεπρωμένο των ηρώων του, αλλά συγχρόνως οι ήρωές του διάγουν μία αυτόνομη από τον δημιουργό τους ύπαρξη- εκείνοι, επιβιώνοντας ακόμη και μετά το θάνατό του, αποβλέπουν στην αιωνιότητα.