–

γράφει η Βάλια Καραμάνου

–

Διαδίκτυο και βιβλία, μια σχέση δημιουργική και ενίοτε ολέθρια, αλλά δυστυχώς ή ευτυχώς αναγκαία. Και συγκεκριμένα Facebook, μπλογκ, βιβλιοομάδες. Να ξεκαθαρίσω στο σημείο αυτό πως υπάρχουν πολύ αξιόλογες ομάδες, από τις οποίες έχουμε μάθει πολλά, έχουμε κάνει όμορφες συναντήσεις και δημιουργικές συλλογικές δράσεις. Μάλιστα μερικές είναι πολύ φιλόξενες και με ανοιχτό πνεύμα. Υπάρχουν άνθρωποι αξιοπρεπείς που διατηρούν αξιόλογα μπλογκ. Θα ειπωθούν όμως κάποιες πικρές αλήθειες που αφορούν στην άλλη πλευρά του νομίσματος και όχι απαραίτητα των βιβλίων. Ένας διάσημος ψυχαναλυτής έλεγε πως «οι συλλογικοί χώροι συχνά βρίθουν κακοήθειας και φθόνου». Ίσως να μην είχε τόσο άδικο…

Η αλήθεια είναι πως το φαινόμενο το έθρεψε η καραντίνα. Ο περιορισμός στο σπίτι, η αποκοπή από τα βιβλιοπωλεία, τις παρουσιάσεις και τις εκθέσεις βιβλίων συνετέλεσαν ώστε οι αναγνώστες να καταφύγουν στις ομάδες του φατσοβιβλίου προκειμένου να γεμίσουν τον χρόνο τους και να ξεχαστούν από την επιδημία και την επικρατούσα νοσηρότητα γενικότερα. Τα live, οι συνεντεύξεις είχαν την τιμητική τους και όλο αυτό δεν ήταν απαραίτητα κάτι κακό. Αποτελούσαν μια ωραία εναλλακτική που έφερνε τον κόσμο κοντά, όσο μακριά και να βρισκόταν. Προσωπικά έλαβα μέρος σε τέτοιες δραστηριότητες και σε αναγνωστικές λέσχες. Αρκετές από αυτές πήραν τον δρόμο του ολέθρου. Τι συνέβη λοιπόν; Εισβολή «αρπακτικών» μέσω επιθετικής διαφήμισης που κατέκλυσαν τον χώρο με συγκεκριμένα βιβλία, εκδοτικούς, συγγραφείς. Θα μου πείτε είναι κακό αυτό; Όχι απαραίτητα αν δεν βρισκόμασταν τελικά σε μια λούπα εκμετάλλευσης, σε έναν μονόδρομο που οδηγούσε σε αδιέξοδο. Ας δούμε μερικά χαρακτηριστικά αυτής της χειριστικής σχέσης που αναπτύχθηκε με συγγραφείς και αναγνώστες:

• Αρκετές ομάδες ανακύκλωναν πέντε το πολύ δέκα ονόματα συγγραφέων. Οι υπόλοιποι- αν έστελναν τα βιβλία τους – κατέληγαν στα αζήτητα. Η επιλογή μάλιστα δεν γινόταν με βάση την βιβλιογραφία, αλλά την συμπάθεια. Ακόμα και σήμερα, αν δώσει κάποιος προσοχή, θα παρατηρήσει πως συγκεκριμένες ομάδες συνεργάζονται με συγκεκριμένους εκδοτικούς οίκους. Και είναι κακό αυτό; Όχι, αν – έστω για ξεκάρφωμα – έδιναν λόγο και σε άλλους, κάτι που σπάνια γίνεται. Μάλιστα πολλές αναρτήσεις απορρίπτονταν αν δεν συμπαθούσαν τον συγγραφέα, κάτι που ακόμα δυστυχώς γίνεται. Ολιγοπώλιο λοιπόν!
• Αν πάλι έστελνε κάποιος το βιβλίο του – ακόμα και αν ήταν καλογραμμένο – πάντα θα βρισκόταν ένα σκαλί κάτω από τα «αριστουργήματα» που διαφήμιζαν. Τουλάχιστον μια διαχειρίστρια κάποτε είχε το θάρρος να εξομολογηθεί πως της άρεσε το βιβλίο μου αλλά συνεργάζεται με εκδοτικούς για να βάζει πέντε αστέρια σε συγκεκριμένα έργα και επομένως πρέπει να με βαθμολογήσει τα υπόλοιπα από τέσσερα και κάτω. Και δεν κακό αυτό, έχει μια δόση απόλυτης ειλικρίνειας. Το κακό είναι να υποκρίνεσαι πως όντως είναι αυθόρμητη η κριτική σου. Ίσως το χειρότερο να είναι να μην πληρώνεσαι καν, αλλά να θρέφεις τον ναρκισσισμό σου ασκώντας «εξουσία» αποθεώνοντας ή γκρεμίζοντας ονόματα κερδίζοντας μερικά δωρεάν αντίτυπα. Τελευταία, αξίζει να πούμε πως αυτά τα «αριστουργήματα» άρχισαν να αποκαθηλώνονται από τους αναγνώστες. Μην γελιόμαστε, ο αναγνώστης δεν πιάνεται κορόιδο. Ίσως την πρώτη φορά, δεύτερη δεν έχει. Και αυτό ισχύει τόσο για τον αναγνώστη όσο και για τον συγγραφέα που πλέον επιλέγει πιο προσεχτικά τις προσεγγίσεις του.
• Να πούμε γι’ αυτούς που δεν ειδοποιούσαν καν για το αν έλαβαν το βιβλίο που τους έστελνε κάποιος ανίδεος, για εκείνους που έδωσαν μεν βήμα αλλά παρέλειψαν «τυχαία» τα σημαντικότερα στοιχεία της βιβλιογραφίας κάποιου, ακόμα και αν αυτή είχε περάσει τα σύνορα; Εκεί ούτε ένα λάικ δεν πατούν και μετά κόπτονται για την ελληνική λογοτεχνία που δεν βγαίνει προς τα έξω. Λάθος, κόπτονται που δεν βγαίνουν οι ευνοούμενοί τους προς τα έξω, αλλιώς θα είχαν προβάλει το αντίστοιχο θέμα στους «άλλους» που δεν ήταν στην παρέα τους. Δεν αναφέρω καν τα «ξεκατινιάσματα» και τις επιθέσεις σε πρόσωπα που τόλμησαν να διαφωνήσουν ή να μιλήσουν έστω ανοιχτά με τις επικρατούσες απόψεις.

Πολλά μπορούμε να πούμε για το θέμα, αλλά η ουσία είναι μία: πως σε ορισμένες περιπτώσεις ομαδικό πνεύμα δεν υπάρχει, μάλλον οπαδικό θα έλεγα. Το καλό είναι όμως πως οι συγκεκριμένες συστάσεις μαζών δεν ζουν πολύ, η επίδρασή τους εξασθενεί γρήγορα, συνήθως διαλύονται εκ των έσω. Οι αναγνώστες βγήκαν ξανά στα βιβλιοπωλεία, στα φεστιβάλ βιβλίου, σε διάφορες εκδηλώσεις και δεν έχουν ούτε χρόνο ούτε χρήμα για άσκοπες «επενδύσεις», οι οποίες ανέκαθεν υπήρξαν τελικά αμφίβολες. Βλέπετε, τα λάικ και οι καρδούλες είναι δωρεάν, πόσοι όμως βάζουν το χέρι στην τσέπη τους για να αγοράσουν ένα βιβλίο, ενώ ελπίζουν να το κερδίσουν δωρεάν σε μια κλήρωση;

Τελικά, υπάρχουν βιβλία που κάνουν διαρκείς ανατυπώσεις και μένουν στον χρόνο, ακόμα και αν έχουν αναρτηθεί σε ελάχιστες ομάδες. Υπάρχουν συγγραφείς που δεν έχουν καν προφίλ στα κοινωνικά δίκτυα – όπως η Ζυράννα Ζατέλη- αλλά είναι γνωστοί για δεκαετίες και θα παραμείνουν έτσι. Στον αντίποδα, όσες γνωριμίες και να επιστρατεύσει κανείς, ένα θα είναι το όπλο του (αν το διαθέτει φυσικά): το καλογραμμένο κείμενο. Χωρίς αυτό κάνει ένα σύντομο πέρασμα από το μικρό μας ευνοιοκρατούμενο «σύμπαν».

Το οπαδικό πνεύμα μπορεί να γίνει τυραννικό, αλλά δεν μακροημερεύει. Είναι μια νοσηρή παρένθεση στην ατέρμονη πορεία του βιβλίου που δεν ανακόπτεται ανά τους αιώνες. Μπορεί να φαίνεται απίστευτο, αλλά βιβλία έβγαιναν πολύ πριν το Facebook και θα υπάρχουν ακόμα και όταν όλη αυτή η μόδα θα έχει ξεχαστεί και θα γίνει μια ξεθωριασμένη μπλε ανάμνηση.

Ευτυχώς.