Από τα πρώτα χρόνια του κινηματογράφου η λογοτεχνία και η ποίηση έπαιξαν σημαντικό ρόλο. Πάρα πολλά θεατρικά έργα έχουν μεταφερθεί στη μεγάλη οθόνη. Ο William Shakespeare είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Το 1948 ο Laurence Olivier γυρίζει τον «Άμλετ» με πρωταγωνιστή τον ίδιο και φτάνει μέχρι τα Όσκαρ. Ακόμη κι ο Akira Kurosawa διασκεύασε τον Shakespeare και γύρισε αριστουργήματα όπως ο «Θρόνος του Αίματος» (από το «Μάκμπεθ») και το «Ραν» (από το «Βασιλιά Ληρ»). Να σημειωθεί πως ο θεατρικός συγγραφέας George Bernard Shaw έγινε ο μοναδικός νομπελίστας που κέρδισε Όσκαρ (για την ταινία «Πυγμαλίων» του 1938). Πέραν των θεατρικών έργων και η κλασική λογοτεχνία έχει μεταφερθεί με επιτυχία στον κινηματογράφο. Μερικές από τις πιο επιτυχημένες κινηματογραφικές μεταφορές ήταν «Οι περιπέτειες του Τομ Σώγιερ» του Mark Twain το 1938, τα «Ανεμοδαρμένα Ύψη» της Emily Brontë το 1939, τα «Σταφύλια της οργής» του John Steinbeck το 1940, το «Για ποιον χτυπάει η καμπάνα» του Ernest Hemingway το 1943, οι «Μεγάλες Προσδοκίες» του Charles Dickens το 1946, ο «Πόλεμος και Ειρήνη» του Leo Tolstoy το 1956, το «Λογική κι Ευαισθησία» της Jane Austen το 1996 και «Οι Άθλιοι» του Victor Hugo το 2012.

Πέραν των κλασικών συγγραφέων, και πιο σύγχρονοι έγιναν διάσημοι μέσω του σινεμά. Ο πιο επιτυχημένος θεωρείται ο Stephen King, αφού πολλές γνωστές ταινίες βασίστηκαν σε βιβλία του, όπως «Τελευταία έξοδος: Ρίτα Χέιγουορθ», «Λάμψη», «Το πράσινο μίλι», «Στάσου πλάι μου», «Μίζερι», «Κάρι», «Κριστίν» και «Ονειροπαγίδα». Εκτός από την πεζογραφία και η ποίηση κάποιες φορές ενέπνευσε τους σεναριογράφους, όπως «Το Κοράκι» του Edgar Allan Poe.

Στον ελληνικό κινηματογράφο η λογοτεχνία υπήρξε σημαντική πηγή έμπνευσης για σκηνοθέτες και παραγωγούς. Η πρώτη ελληνική ταινία, η «Γκόλφω» του 1915, βασίστηκε στο βουκολικό δραματικό ειδύλλιο σε πέντε πράξεις του Σπύρου Περεσιάδη. Το μυθιστόρημα «Κερένια Κούκλα» του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου θα γίνει θεατρικό έργο και το 1916 θα μεταφερθεί κι αυτό στον κινηματογράφο από το Μιχαήλ Γλυτσό.

Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος ήταν ένας πετυχημένος μυθιστοριογράφος, δημοσιογράφος και συγγραφέας θεατρικών έργων. Από πολύ νωρίς έδειξε το ενδιαφέρον του για τον ελληνικό κινηματογράφο. Η αρχή έγινε με τη «Στέλλα Βιολάντη».

Στέλλα Βιολάντη, 1931

Η αφίσα της ταινίας

Η «Στέλλα Βιολάντη» ξεκίνησε ως διήγημα με τίτλο «Έρως εσταυρωμένος». Το 1909 ο Ξενόπουλος πραγματοποιεί θεατρική διασκευή του έργου του μετά από παράκληση του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου, εκ μέρους της Μαρίκας Κοτοπούλη. Στη συνέχεια, ο συνδυασμός διηγήματος και θεατρικού έργου αποτέλεσε τη βάση για τη συγγραφή πάλι από τον Ξενόπουλο ενός σεναρίου κινηματογραφικής ταινίας.

Σκηνοθέτης της ταινίας είναι ο Ιωάννης Λούμος και στον ομώνυμο ρόλο παίζει η μεγάλη θεατρίνα Ελένη Παπαδάκη στο μοναδικό πέρασμά της από τον κινηματογράφο. Στην ταινία έπαιζαν ακόμη ο Αθανάσιος Μαρίκος, ο Στέφανος Νέζερ, ο Γιώργος Πλούτης, ο Φλερύ Φριτς, η Αιμιλία Μαρίκου, η Ευτυχία Παυλογιάννη, ο Χρήστος Γεωργιάδης, η Τιτίκα Σοφιάδου και η Καίτη Αρσένη. Η μουσική ήταν του Κ. Λαζαρίδη, οι στίχοι του Πώλ Μενεστρέλ και η φωτογραφία του Jimmy Berliet. Την παραγωγή της ταινίας ανέλαβε η εταιρεία «Ελλάς Φιλμ-Τάκης Μεγαρίτης & Σία» και τα εσωτερικά γυρίσματα πραγματοποιήθηκαν στο στούντιο Λούμου, στο τέρμα Αμπελοκήπων.

Σκηνή από την ταινία

Η πρεμιέρα της ταινίες έγινε τη Δευτέρα 27 Απριλίου 1931 στον κινηματογράφο «Αττικόν» και οι εκτενέστατες διαφημιστικές καταχωρίσεις στον ημερήσιο τύπο της εποχής την αναγγέλλουν ως ένα πραγματικό καλλιτεχνικό γεγονός, προβάλλοντας ιδιαίτερα το όνομα του Ξενόπουλου με κεφαλαία γράμματα, ακριβώς μετά τον τίτλο του έργου. Δυστυχώς, η ταινία «Στέλλα Βιολάντη» σήμερα θεωρείται χαμένη.

Κακός Δρόμος (Fena Yol), 1933

Το 1932 ο σκηνοθέτης του Εθνικού Θεάτρου της Τουρκίας Muhsin Ertugrul ξεκινάει τα γυρίσματα της ελληνοτουρκικής παραγωγής «Κακός Δρόμος» στην Κωνσταντινούπολη. Τα εξωτερικά γυρίσματα πρέπει να έγιναν στην Αθήνα. Για δεύτερη φορά ο Γρηγόριος Ξενόπουλος υπογράφει κινηματογραφικό σενάριο, βασισμένος στην ομώνυμη νουβέλα του, που ήδη είχε διασκευαστεί για το θέατρο και παίχθηκε με επιτυχία στο θέατρο «Κεντρικόν» από τον κοινό θίασο Κυβέλης – Κοτοπούλη το 1932. Η ταινία γυρίστηκε στα άρτια εξοπλισμένα για τα δεδομένα εκείνης της εποχής κινηματογραφικά στούντιο Ιπεκτσί. Η ταινία θα προβληθεί το 1933 ως πλήρως ηχητική και ομιλούσα ταινία, η πρώτη «συγχρονισμένη» ελληνική ταινία. Η ιστορία αφορά το Γολγοθά και το οικτρό τέλος μιας νέας κοπέλας η οποία γλιστρούσε στην πορνεία για να δολοφονηθεί στη συνέχεια από τον αδελφό της, που θέλησε να ξεπλύνει την «ντροπή» της οικογένειας.

Η αφίσα της ταινίας

Στην ταινία πρωταγωνιστούν δύο ιερά τέρατα του θεάτρου, η Μαρίκα Κοτοπούλη, στη μοναδική κινηματογραφική της εμφάνιση, και η Κυβέλη. Η συμμαχία τους, μάλιστα, είχε ξεκινήσει από το θεατρικό σανίδι το 1932 με έργα όπως η «Μαρία Στιούαρτ» και το «Επάγγελμα της Κυρίας Γουώρεν». Στην ταινία εμφανίζονται κι άλλοι σπουδαίοι ηθοποιοί, όπως η Μιράντα Μυράτ, ο Γιώργος Παππάς, ο Βασίλης Λογοθετίδης, ο Χρήστος Τσαγανέας, η Νίτσα Τσαγανέα, ο Περικλής Γαβριηλίδης, ο Γιώργος Γαβριηλίδης, η Σωτηρία Ιατρίδου, ο Αντώνης Γιαννίδης, ο Νίκος Βάχλας, η Νανά Παπαδόπουλου, ο Μ. Κωνσταντίνου, ο Σπύρος Μουσούρης, ο Π. Παναγιώτου, ο Στέφανος Μουσούρης και η Δ. Γεωργοπούλου. Παρά τους σπουδαίους ηθοποιούς η ταινία δεν γνώρισε εμπορική επιτυχία και δέχτηκε αρνητικές κριτικές.

Σκηνή από την ταινία

Λιγότερο αρνητική είναι η κριτική του Γ. Ν. Μακρή στο λογοτεχνικό περιοδικό Νέα Εστία την 1/4/1933, με διευθυντή τότε τον ίδιο το Γρηγόριο Ξενόπουλο:

«…δε μπορούμε παρά να χαιρετίσουμε ως ένα σταθμό και ως μιαν υπόσχεση την πρώτη πραγματική ελληνική ταινία, τον «Κακό Δρόμο». Έχει βέβαια, τα ελαττώματά της –και σημαντικά μάλιστα– η ταινία αυτή… Τα ελαττώματα όμως αυτά είναι λιγότερα, παρά σε οποιαδήποτε άλλη ελληνική ταινία».

Το εξώφυλλο της Νέας Εστίας, 1/4/1933

Να σημειωθεί πως στην ταινία ακούστηκε το τραγούδι «Αχ, έρωτα» σε μουσική και στίχους Σωτηρίας Ιατρίδου.

Το εξώφυλλο της παρτιτούρας του τραγουδιού «Αχ, έρωτα»

Ο Κόκκινος Βράχος (Φωτεινή Σάντρη), 1949

Στις 4 Σεπτεμβρίου του 1948 ο σκηνοθέτης Γρηγόρης Γρηγορίου ξεκινάει τα γυρίσματα της πρώτης του ταινίας με τίτλο «Ο Κόκκινος Βράχος» (Φωτεινή Σάντρη), βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Γρηγορίου Ξενόπουλου. Ο διευθυντής παραγωγής Βάγγος Βακογιάννης προσέγγισε αρχικά τον Φιλοποίμενα Φίνο, αλλά εκείνος αρνήθηκε και τελικά η ταινία γυρίστηκε στην Σπέντζος Φιλμ. Για το ρόλο της Φωτεινής Σάντρη προοριζόταν αρχικά η Έλλη Λαμπέτη και για το ρόλο του Άγγελου Μαρίνη ο Γιώργος Παππάς. Τελικά τους ρόλους ερμήνευσαν η Ίντα Χριστινάκη, σπουδάστρια της σχολής του Κάρολου Κουν, και ο Λυκούργος Καλλέργης. Να σημειωθεί, ότι παρολίγον την ταινία να τη σκηνοθετήσει ο Γρηγόρης Γρηγορίου μαζί με τον Κάρολο Κουν, μεγάλο θαυαστή του Ξενόπουλου. Τελικά, συνεργάστηκαν για δεκαπέντε μόνο μέρες. Τη μουσική της ταινίας υπέγραψε ο Μάνος Χατζιδάκις. Στην ταινία έπαιζε και η δεκαεξάχρονη Τζένη Ρουσσέα.

Η αφίσα της ταινίας

Ο «Κόκκινος Βράχος» είναι το πρώτο μυθιστόρημα που ο Ξενόπουλος έγραψε στη δημοτική και κυκλοφόρησε το 1905. Το 1908 ο Ξενόπουλος, ύστερα από αίτημα της Κυβέλης και την παρότρυνση του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου, ιδρυτή της «Νέας Σκηνής», διασκευάζει το μυθιστόρημα για το θέατρο με τίτλο «Φωτεινή Σάντρη». Είναι η ιστορία του έρωτα της Φωτεινής Σάντρη με τον πρώτο εξάδελφό της Άγγελο Μαρίνη, αλλά ταυτόχρονα και η εικόνα της εξοχικής Ζακύνθου. Η ταινία έκανε πρεμιέρα στις 3 Ιανουαρίου 1949 και σημείωσε μεγάλη επιτυχία. Ο Ξενόπουλος δεν μπόρεσε να τη δει, γιατί ήταν κατάκοιτος. Την είδε όμως ο ζακυνθινός λογοτέχνης Μαρίνος Σιγούρος κι ενημέρωσε τον Ξενόπουλο, ο οποίος, αμέσως, έστειλε γράμμα στις εφημερίδες και ευχαριστούσε όλους τους συντελεστές για την προσπάθειά τους να ζωντανέψουν το έργο του.

Πρέπει να τα παντρέψουμε, 1953

Ο βετεράνος σκηνοθέτης Μαυρίκιος Νόβακ μεταφέρει το 1953 στη μεγάλη οθόνη το μυθιστόρημα του Γρηγορίου Ξενόπουλου «Σαν τα πουλάκια». Ο τίτλος της ταινίας ήταν «Πρέπει να τα παντρέψουμε» κι έπαιζαν σημαντικοί ηθοποιοί, όπως ο Γιάννης Πρινέας, ο Θόδωρος Μορίδης, η Τζένη Ρουσσέα, ο Δήμος Σταρένιος και ο Απόστολος Αβδής. Ο Τζένη Ρουσσέα ήταν μαθήτρια στο σχολείο όταν έπαιξε στον «Κόκκινο Βράχο» και μαθήτρια του Εθνικού θεάτρου στο «Πρέπει να τα παντρέψουμε». Η ταινία, δυστυχώς, δε σημείωσε μεγάλη επιτυχία.

Η αφίσα της ταινίας

Μέχρι το πλοίο, 1966

Ο Αλέξης Δαμιανός θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους σκηνοθέτες του ελληνικού κινηματογράφου. Το 1966 γυρίζει την πρώτη του ταινία, το «Μέχρι το Πλοίο», βασισμένη στα διηγήματα «Το δαχτυλίδι» του Σπήλιου Πασαγιάννη, «Νανότα» του Γρηγορίου Ξενόπουλου και σε ένα λαϊκό τραγούδι. Στην ταινία πρωταγωνιστούσε ο ίδιος ο σκηνοθέτης, μαζί με το Χρήστο Τσάγκα, τη Βένια Παλλήρη, το Γιώργο Χαραλαμπίδη, τη Λουίζα Ποδηματά και το Γιώργο Μάζη. Η ταινία σημείωσε μεγάλη καλλιτεχνική επιτυχία και βραβεύτηκε στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ο Βασίλης Ραφαηλίδης είχε γράψει για την ταινία:

«Πολύ ενδιαφέρον θέμα της πρώτης κινηματογραφικής σκηνοθετικής δουλειάς του Αλέξη Δαμιανού. Η μιζέρια που σπρώχνει τον ήρωα από το απόμακρο χωριό του μέχρι το πλοίο που θα τον κουβαλήσει σαν μετανάστη στην Αυστραλία, θα μπορούσε να αποτελέσει μια συγκλονιστική «κάθοδο προς τη θάλασσα», αιώνιο σύμβολο της φυγής και του χαμού».

Σκηνή από την ταινία

Όλοι οι άνδρες είναι ίδιοι, 1966

Την ίδια χρονιά με το «Μέχρι το Πλοίο», γυρίζεται και μια κωμωδία βασισμένη στον «Πειρασμό» του Ξενόπουλου. Πρόκειται για την ταινία «Όλοι οι άνδρες είναι ίδιοι» σε σκηνοθεσία Αλέκου Σακελλάριου. Πρωταγωνιστούσε η Άννα Φόνσου, ενώ έπαιζαν και οι Γιάννης Βογιατζής, Γιάννης Γκιωνάκης, Διονύσης Παπαγιαννόπουλος, Μαρίκα Κρεββατά, Μέλπω Ζαρόκωστα και Νίκη Λινάρδου. Στην ταινία ακούγεται το τραγούδι «Στον ουρανό είν’ ένα αστέρι» του Γιάννη Σπανού από την Καίτη Χωματά αλλά και η διαχρονική επιτυχία «Θέλω τα ώπα μου», επίσης του Γιάννη Σπανού, σε πρώτη εκτέλεση από την Άννα Φόνσου.

Σκηνή από την ταινία

Ο «Πειρασμός» του Ξενόπουλου πρωτοπαίχτηκε στην Αθήνα στις 10 Ιουλίου του 1910, στο θέατρο «Βαριετέ», από τον θίασο της Κυβέλης. Ως συγγραφέας του έργου δεν εμφανιζόταν ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, αλλά κάποιος κύριος G. Fremd, που στην πραγματικότητα ήταν η μετάφραση στα γερμανικά του ονόματος του συγγραφέα. Εκείνη την εποχή επικρατούσε μια ξενομανία και δύσκολα το Αθηναϊκό κοινό εμπιστευόταν τους εγχώριους θεατρικούς συγγραφείς. Μετά την επιτυχία του έργου, το όνομα αντικαταστάθηκε με το πραγματικό του συγγραφέα κι έτσι η ξενομανία άρχισε σιγά σιγά να υποχωρεί.

Ο επαναστάτης ποπολάρος, 1971

Το 1971 γυρίζεται στην πατρίδα του Ξενόπουλου η ταινία «Ο επαναστάτης ποπολάρος», βασισμένη στο θεατρικό έργο του Ξενόπουλου «O Ποπολάρος», που πραγματεύεται τις σχέσεις των δύο φύλων καθώς και τις συνθήκες του γάμου της αντίστοιχης εποχής. Στο θεατρικό έργο, όπως και στην ταινία, στο τέλος ο Ζέπος παντρεύεται την Έλντα. Αντίθετα, στο ομώνυμο διήγημα του Ξενόπουλου ο Ζέπος αυτοκτονεί. Ο σκηνοθέτης Γιάννης Δαλιανίδης καταφέρνει να αναδείξει τις ομορφιές του νησιού και να αποδώσει σωστά το κλίμα του έργου. Η ταινία σημειώνει επιτυχία έχοντας ως πρωταγωνιστές τον Κώστα Πρέκα και την Μπέτυ Λιβανού. Τη μουσική της ταινίας έγραψε ο Μίμης Πλέσσας.

Σκηνή από την ταινία

_

γράφει ο Αντώνης Ευθυμίου

_____

Βιβλιογραφία:

-Θανάσης Αγάθος, Όταν ο Γρηγόριος Ξενόπουλος υπογράφει το κινηματογραφικό σενάριο της «Στέλλας Βιολάντη» (1931)

-Γρηγόρης Γρηγορίου, Μνήμες σε άσπρο μαύρο, Τα ηρωικά χρόνια, εκδ. Αιγόκερως, Αθήνα, 1988

-Βασίλης Ραφαηλίδης, Δημοκρατική Αλλαγή, 28/9/1965

– www.finosfilm.com

– Retromaniax