ΕΝΑΣ ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΥΠΕΡΑΝΘΡΩΠΟΣ

γράφει η Χρύσα Νικολάκη

Διαβάζοντας τον «Κρατούμενο» του Μανώλη Αλυγιζάκη φέρνει κανείς στο νου του τα λόγια του Νίτσε από τον Υπεράνθρωπο: «Ιατρέ θεράπευσε τον εαυτό σου: έτσι θα γιατρέψεις και τον ασθενή σου. Άσε να είναι το καλύτερο θεραπευτικό του βοήθημα το να δει με τα ίδια του τα μάτια ποιος τον κάνει καλά. Υπάρχουν χίλια μονοπάτια που δεν έχουν ποτέ περπατηθεί ακόμη, χίλιες μορφές υγείας και κρυμμένες νησίδες ζωής. Ο άνθρωπος και η γη του ανθρώπου δεν έχουν ακόμη εξαντληθεί ούτε ανακαλυφθεί… Αληθινά, η γη θα γίνει πια οίκος θεραπείας! Και ήδη μια νέα οσμή πλανιέται γύρω της, μια οσμή που φέρνει υγειά-και μια νέα ελπίδα!» (Nietzche, 1883-1885/1969).

O υπεράνθρωπος, εκφράζοντας όλες τις σκέψεις, ακόμα και τις αρνητικές, ασκεί την βούληση του για δύναμη με τιμιότητα και ειλικρίνεια. Ακριβώς όπως συναντάμε και στον βασικό ήρωα του Κρατούμενου, τον Πέτρο Σπαθή. Ο Σπαθής πάλλεται με όλο του το είναι εναντίων των αδιεξόδων εκφράζοντας τις αρνητικές του σκέψεις, μέσα από τις οποίες εγκυμονεί, ακόμα και την ύστερη ώρα, την ελπίδα. Ο Σπαθής κατορθώνει να προσεγγίσει το πλήρες δυναμικό του ξεπερνώντας την «ηθική» τάξη και να ζήσει μια ζωή ανεξάρτητη. Τα χρόνια της Χούντας μαίνονται σκληρά, δίχως ίχνος ελευθερίας του λόγου, ωστόσο για τον Πέτρο Σπαθή γίνονται το μυστικό εκείνο μονοπάτι που τον οδηγεί να εναντιωθεί στο κατεστημένο.

Η Κρητική του περηφάνια σε συνδυασμό με την επαναστατική προσωπικότητα του τον οδηγούν στη μέθεξη της συλλογικότητας. Στην υπέρβαση του ατομισμού που εναντιώνεται σε καθετί φθαρμένο και δουλοπρεπές, το οποίο υποτάσσεται σε νόρμες δικτατορικές. Το τίμημα είναι ακριβό αφού έρχεται σε ρήξη με την επικρατούσα πολιτική και κοινωνική τάξη. Πέφτει στην ενέδρα και φυλακίζεται. Μοναδικοί σύμμαχοι του στον αγώνα του να ελευθερωθεί τίθενται οι γυναίκες που τον αγάπησαν και ο συνταγματάρχης Βήκας. Κοντά του στέκονται σθεναρά και οι φοιτητές του από το Οικονομικό πανεπιστήμιο.

Ο Κρατούμενος κάνει τη διαφορά καθώς κατορθώνει να «είναι» όλα όσα θα μπορούσε να «είναι» ο άνθρωπος, όπως χαρακτηριστικά εξέφρασε ο Νίτσε, ούτως ώστε να δοθεί λύση σε όσο το δυνατόν περισσότερα ανθρώπινα προβλήματα. Ο Κρατούμενος με την διεισδυτική, πρωτοποριακή του βλέψη παρακινεί τους συγχωριανούς του από την Κρήτη να εναντιωθούν στην δουλική κατάσταση στην οποία έχουν εγκλωβιστεί. Όμως αυτές οι ίδιες οι καινοτόμες ιδέες του, που αργότερα εισάγει στους φοιτητές του, είναι οι ίδιες που θα τον οδηγήσουν στη στέρηση της προσωπικής του ελευθερίας. Άραγε μπορεί ένας αθώος να αντέξει την αγχόνη της δικτατορίας, στερούμενος τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα;

Ένα πνεύμα, ελεύθερο σαν τον άνεμο, κατά πόσο μπορεί να εγκλειστεί στο κελί μιας φυλακής χωρίς να οδηγηθεί στην παραφροσύνη; To τέλος καταιγιστικό, ερμηνεύεται διαφορετικά από τον καθένα μας, δημιουργώντας ερωτήματα που μας οδηγούν στην προσωπική κάθαρση. Είναι ο κρατούμενος ένας από εμάς και κατά πόσο μπορεί να οδηγήσει στην υπέρβαση του εαυτού μας η προσωπική του διακινδύνευση;

Όπως είπε ο ίδιος ο Καζαντζάκης στην εφημερίδα Νέον Άστυ για το Νίτσε: «η επίδραση του Νίτσε όλο μεγαλώνει, μπαίνει βαθιά στο αίμα σαν ένεση ζωής και γίνεται ιδανικό μας… μας ρίχνει στον άγριο αγώνα της ατομικής και εθνικής ζωής». Αυτή την ανάγκη του Πέτρου Σπαθή να επωμιστεί το βάρος της πατρίδας του, να εξυψώσει το εθνικό φρόνημα αναπτερώνοντας το σε συλλογικό συναίσθημα, βλέπουμε στο έργο του Μανώλη Αλυγιζάκη. Αυθορμήτως μας έρχεται στο νου η Καζατζακική ρήση: «Ν’ αγαπάς την ευθύνη, να λες εγώ, εγώ μοναχός μου θα σώσω τον κόσμο»

O Πέτρος Σπαθής αποτελεί έναν άλλο σύγχρονο «Ζαρατούστρα», που τολμά να δώσει στον εαυτό του τη δική του βούληση αρνούμενος την υποταγή. Είναι ένας σύγχρονος Υπεράνθρωπος.