Στέφανος Παντελίδης
Vakxikon
ISBN: 978-618-5144-67-8

Ο σαρκασμός διατρέχει όλη τη Νεοελληνική ποίηση σχεδόν από τη γέννησή της. Τόσο στον Σολωμό όσο και Κάλβο απαντώνται έντονα σατιρικά στοιχεία -σύμφυτα με το ρομαντικό πνεύμα- της εποχής- όσο και αργότερα στον Καρυωτάκη και τους υπερρεαλιστές. Αυτή την οδό με μία φενάκη αντιποιητική γραφή υιοθετεί κι ο Στέφανος Παντελίδης «πάω γυρεύοντας (κατά τον δαίμονα εαυτού)» (vakxikon.gr, 2016) προκειμένου να τοποθετηθεί αιχμηρά μέσω της ποιητικής οδού.

Η κοινωνική αγωνία και η κριτική διάθεση συνδέονται με μία δηκτικά αποφθεγματική διατύπωση που “επιτίθεται” συναισθηματικά στον αναγνώστη. Με το σαρκασμό ο ποιητής κρύβει τον πόνο για όσα τον πληγώνουν και μεταλαμπαδεύει την ανησυχία του στον ακροατή. Χωρίς να υιοθετεί το στοχαστικό ύφος της εύκολης ρητορείας, επιτρέπει μέσα από τη ειρωνεία και το συναίσθημα στο κοινό εκείνο να στοχαστεί μόνο του.

Πρόκειται για ποίηση εκτός κάθε νόρμας, που θεμελιώνεται σε μία απλή γραφή σε πρόζα, με  σύνθετο λόγο και αποφθεγματική διατύπωση (διασυρμός, επίμαχο σημείο, ο πιο δύσκολος σύντροφος, προς Σωκράτη για την αμφισβήτηση, άντρας/γυναίκα, έρωτας/θάνατος, η τιμή μας) ή ο λογοπαιγνιώδης τόνος (προς Διογένη τον Κυνικό, τα δύο μεγάλα πρέπει της ζωής, έρωτας, είμαστε άνθρωποι, η μόνη διαφορά μας με τους μελλοθάνατους, το χώμα κοιτώντας τον άνθρωπο, συγνώμη που χαλά το ρητό, αλλά, και σχεδόν το σύνολο της ενότητας «γυρεύοντας διάλογος με τους μεγάλους»). Ο δημιουργός, εκθέτει τις αμφιβολίες και τις αγωνίες του αναζητώντας ποιητικές απαντήσεις σε διαχρονικά και καθημερινά προβλήματα της ζωής, συνδέοντας το υπαρξιακό με το κοινωνικό, το στοχαστικό με το ποιητικό.

Η βραχυλογική διατύπωση συνυπάρχει με την αλληγορική διάθεση, ενισχύοντας τόσο το δηκτικό συναίσθημα όσο και το ίδιο το κριτικό περιεχόμενο -που πια αποκτά μία συλλογική υπαρξιακή διάσταση. Άλλωστε, παρά τη συχνή παρουσία του πρωτοενικού υποκειμένου, η ποίηση του Παντελίδη δεν είναι εγωκεντρική/ατομοκεντρική· το κυρίαρχο μήνυμα είναι μία αγωνία -υπαρξιακής φύσης- για την ίδια την κοινωνία. Ας μην ξεχνάμε ότι η ποίηση δεν επαναστατεί· διαμορφώνει μόνο τις συναισθηματικές προϋποθέσεις για να στοχαστεί και να αφυπνιστεί το κοινό.

Η εικαστική απογύμνωση των ολιγόστιχων στιχουργημάτων, αναδεικνύει τις λέξεις και το σατιρικό μήνυμα. Καθώς ο Παντελίδης δεν ακολουθεί κάποια περιγραφική ή αφηγηματική οδό, ο αναγνώστης/ακροατής δε χάνεται στις λαβυρινθώδεις διαδρομές κάποιου επιδιωκόμενου βερμπαλιστικού εντυπωσιασμού. Αντίθετα, μαγεύεται από το λακωνικό και άμεσο ύφος. Εξάλλου, σε έναν κόσμο όπου οι συγκρίσεις γίνονται στα επιτεύγματα κι όχι στην ειλικρίνεια και την τιμιότητα (του πατέρα μου), ο αντιλυρικός τόνος είναι το μόνο που οπλίζει με θάρρος το δημιουργό στην αναζήτηση του δέντρου (το λίγο για μένα είναι πολύ).

Το ίδιο ύφος διατηρεί και στην ενότητα «γυρεύοντας θεούς», όπου το σταθερό θέμα διαπραγμάτευσης, το θρησκευτικό, ενισχύει το φιλοσοφικό μήνυμα για τη σχέση ανθρώπου και θείου που θεμελιώνεται στην κριτική οπτική (προς Ιησού, έχουμε δρόμο ακόμη, νέα εκκλησία, προς “Παναγιώτατο” ρασοφόρο, στον εκάστοτε και κατά τόπους Θεό).

Μα ούτε ο σαρκασμός ούτε η προσέγγισή του φτάνουν στην υπερβολή. Πιστός στα αρχαιοελληνικά διδάγματα αποφεύγει με προσοχή την ύβριν. Με οδηγό το μέτρο ακόμα κι όταν αποκαθηλώνει το θείο (Κιβωτός του Νώε, Παντοδύναμε, σε παρέσυρε, τρόμος, νοκ νοκ, “θεία παρουσία” στην πισίνα, ανάποδος εξορκισμός, θεία ύβρις) προκαλεί ανυπότακτα το θρησκευτικό φανατισμό και το χριστιανικό δογματισμό, μένοντας πιστός στον δαίμονα εαυτού και την ευθυκρισία του.

Άλλωστε, με την πρόκληση του εσωτερικού του δαίμονα, με προσήλωση τολμά να εκθέσει αφοριστικές απόψεις στην ενότητα «γυρεύοντας ποιητές», σαρκάζοντας την ποιητική δημιουργία και τη στάση των ποιητών, όπως την παρατηρεί γύρω του. Με το ίδιο σθένος αποκαθηλώνει ή φιλοσοφεί με τους “μεγάλους του πνεύματος”, από τον Καβάφη και το Σεφέρη έως τον Αϊνστάιν, το Νίτσε, το Ουάιλντ ακόμη και τον Μάικλ Τζάκσον με τον Λιαντίνη.

Αξίζει να υπογραμμίσουμε ότι στη συλλογή οι αντιθέσεις αποτελούν μία βασική εκφραστική διέξοδο. Άλλοτε, υποφώσκουν έναντι μία ιδεατής ορθότητας (τρομακτικό, ζωή για δειλούς, παιδιά, νοκ νοκ, Κοβωτός του Νώε, διασυρμός, σκέψεις πριν την προσγείωση, από “ποιητές” σε ποιητές, φιλεύσπλαχνε και παντοδύναμε Κύριε, δεύτερη φορά ο Ιησούς έξω από την εκκλησία, στον εκάστοτε και κατά τόπους Θεό, προς “παναγιώτατο” ρασοφόρο, ποίηση Καβάφη κατά το “Έτος Καβάφη 2013”, ένσταση, κύριε Σεφέρη) κι άλλες φορές εκτίθενται μέσα στα στιχουργήματα αποκαλύπτοντας έναν κόσμο αδικίας και παραλογισμού (δέσμιοι πίστης, κοινωνικό κράτος, κρίση 2013-2015, φοιτητές στα πανεπιστήμια οικονομικών του Λονδίνου, ευτυχία στα social media, η τιμή μας, ο πιο δύσκολος σύντροφος, του πατέρα μου, οξύμωρο, το λίγο για μένα είναι πολύ, παλίρροια, κακός οιωνός, είμαστε άνθρωποι, και είπε ο Ιησούς κατά τη δεύτερη κάθοδό Του, έχουμε δρόμο ακόμη, προς αρχαίους υμών προγόνους, οι αληθινοί ποιητές).

Οι αντιθέσεις αποκαλύπτουν όμως και το συναίσθημα αηδίας που καταλαμβάνει τον ποιητή, μία ήπια αγανάκτηση που ξεπερνά το στενά κοινωνικό και αγγίζει το υπαρξιακό. Μα η αποστροφή του δεν στοχεύει σε μία απλή καταγραφή· σκοπός του δημιουργού είναι να διαμορφώσει ένα συναισθηματικό πλαίσιο διαλόγου με την κοινωνία. Οι αντιθέσεις υποστηρίζουν ακριβώς αυτή την οπτική του.

Και τούτες εκφραστικά αποδίδονται είτε με αρνήσεις σε οριστική (δεν) ως μία αντικειμενική κατάσταση ή με αντιθετικά -ονοματικά και ρηματικά- ζεύγη. Χαρακτηριστικά δε είναι και τα αντιθετικά ποιητικά ζεύγη  που ενισχύουν το στοχαστικό περιεχόμενο (ο παλιός homo sapiens- ο σύγχρονος homo sapiens, ευτυχία στα social media, στις εταιρείες, προς “παναγιώτατο” ρασοφόρο, Βουκεφάλας προς τα άλογα του Αχιλλέα, άντρας/γυναίκα, έρωτας, έρωτας/θάνατος, αυτή, του πατέρα μου-της μητέρας μου, τρομακτικό, Δεύτερη φορά ο Ιησούς έξω από την εκκλησία –τρεις συνθέσεις) ως τις δύο διαφορετικές του είναι και του θέλω ή τις διαφορετικές εκδοχές/οπτικές της ζωής.

Σημαντικό, επίσης, είναι να σημειώσουμε τον ιδιαίτερο λειτουργικό ρόλο που κατέχουν οι τίτλοι των συνθέσεων της συλλογής, καθώς αποκρυπτογραφούν το πλαίσιο αναφοράς και ορίζουν το επίπεδο σαρκασμού (κοινωνικό κράτος, κρίση 2013-2015, Βρετανός τουρίστας στη θάλασσα, κύκλος βίας, φοιτητές στα πανεπιστήμια οικονομικών του Λονδίνου, νέοι ήσασταν ερωτευμένοι, επίμαχο σημείο, τύψεις, το λίγο για μένα είναι πολύ, παλουκωμένος ο Αθανάσιος Διάκος σκέφτεται θλιμμένα).

Η κριτική του Παντελίδη πονάει· “χτυπά” βαθιά στην ψυχή μας σαν μαχαίρι. Το δηκτικό του ύφος με το στοχαστικό άλγος που φέρνει, διεγείρει ένα πλήθος συναισθημάτων στο κοινό, από ένα σαρκαστικό μειδίαμα μέχρι σφίξιμο απ’ τις αιχμηρές σκέψεις που αυθόρμητα γεννιούνται στο νου. Και εκεί ακριβώς έγκειται η ουσία της ποιητικής του, που συνειδητά κι αυτοθέλητα διατηρεί αποστάσεις από το “ποιητικό” ύφος.