Συλλογική

Εκδόσεις: Γραφή 2022

Επιμέλεια
Νίκος Μάντζιος / Γιώργος Πολυμενάκος

–

γράφει η Βάλια Καραμάνου

–

Δεσμά παντού, μέσα μας, γύρω μας, που μας κρατούν αιχμάλωτους πολλές φορές με την ψευδαίσθηση της ελευθερίας και της δήθεν αυτονομίας, ενώ ταυτόχρονα μας κατατρώγουν την ψυχή και το μυαλό. Αυτό ακριβώς πραγματεύεται η συγκεκριμένη συλλογή διηγημάτων μικρής φόρμας, που περιέχει αξιόλογα πονήματα (συχνά πολύ πιο δυναμικά και διεισδυτικά από αυτά που βρίσκονται στις λίστες των ευπώλητων) βγαλμένα από την σύγχρονη πραγματικότητα που βιώνουμε όλοι μας. Άλλωστε από μόνη της η ιδέα του μικροδιηγήματος μπορεί να αναδείξει την λογοτεχνική ικανότητα χωρίς να δίνει στον δημιουργό το άλλοθι της «φλυαρίας» μέσα από έναν όγκο σελίδων.

Η συλλογή αυτή λοιπόν με θέμα της τον εγκλεισμό και την στέρηση της ελευθερίας – κυριολεκτικά και μεταφορικά (ή μήπως και τα δύο μαζί; ) – χωρίζεται σε δύο τμήματα: στο πρώτο περιέχονται πενήντα διηγήματα μικρής φόρμας (μερικά από αυτά έχουν διακριθεί στον συγκεκριμένο διαγωνισμό με θέμα τον γνωστό στίχο «σαν βγω απ’ αυτή τη φυλακή» από το τραγούδι του Διονύση Σαββόπουλου) και στο δεύτερο φιλοξενούνται δώδεκα σημειώματα από τους τρόφιμους και μαθητές του 2ου Σ.Δ.Ε Φυλακών Τρικάλων. Προτού καν ανοίξει κανείς την συλλογή αντιλαμβάνεται πως πρόκειται για κείμενα γραμμένα με απόλυτη ειλικρίνεια, αυθορμητισμό σε μια γλώσσα καθημερινή και άμεση, μακριά από κάθε επιτήδευση και λογοτεχνικό «ναρκισσισμό».

Από το πρώτο μέρος λοιπόν ο αναγνώστης αισθάνεται εγκλωβισμένος στις σύγχρονες φυλακές της ανέχειας, της ανεργίας, αλλά και της μηχανοποιημένης εργασίας που σε αναγκάζει να συμβιβαστείς με οτιδήποτε μπορεί να πλήξει την αξιοπρέπειά σου για ένα μεροκάματο. Αλλά πέρα από αυτό, υπάρχουν και η αρρώστια- συχνά ανίατη- η αφόρητη μοναξιά και κάθε ιδιαιτερότητα που μπορεί ν’ απομονώσει το άτομο από τον περίγυρό του και να το κάνει να αισθανθεί την απομόνωση μιας φυλακής. Η καραντίνα μάλιστα που βιώσαμε όλοι τα περασμένα χρόνια αναφέρεται συχνά ως παράγοντας που επέτεινε αυτό το ασφυκτικό συναίσθημα.

Όλοι λοιπόν βρεθήκαμε σε κάποια φάση της ζωής μας σε μια φυλακή, που μας έκανε ν’ ασφυκτιούμε και να ονειρευόμαστε την ελευθερία. Σε ποια πλευρά όμως της ζωής βρίσκεται ο εγκλεισμός; Μέσα ή έξω από τα κάγκελα; Συχνά δεν είμαστε σε θέση ν’ απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα. Και αν επιτέλους ανοίξει η πόρτα της φυλακής, τότε τι θα κάνουμε; Μήπως η ιδέα της ελευθερίας είναι πιο τρομαχτική και μας κάνει να μουδιάζουμε, όπως το καναρίνι που μένει μαρμαρωμένο μπροστά στην ανοιχτή πόρτα του κλουβιού του ή όπως η γυναίκα που σχεδιάζει την φυγή της «αλλά δεν ξέρει πως είναι να φεύγει»; Οι συγγραφείς της συλλογής δίνουν την δική τους εκδοχή: άλλοι τολμούν να κάνουν το βήμα και βρίσκουν την ευτυχία, άλλοι έστω μια μικρή κίνηση προς αυτήν την κατεύθυνση, άλλοι πάλι μουδιάζουν και μένουν προσκολλημένοι στα δεσμά τους).

Οι ιστορίες περιγράφουν καθημερινούς ήρωες, περιγράφουν εμάς στον μικρόκοσμό μας, ενώ η φυλακή παίρνει διάφορες μορφές: είναι τα ιδρύματα, τα νοσοκομεία, τα άδεια σπίτια από την ζεστή ανθρώπινη παρουσία, είναι η λήθη, η αφάνεια όχι μόνο για τους ίδιους τους ανθρώπους αλλά και τα δημιουργήματά τους, τα χαμένα τους όνειρα, την περασμένη νιότη. Οι ήρωες γερνούν, περνούν τον δανεικό τους χρόνο δέσμιοι των γεραμάτων, της αρρώστιας και των κακοποιητικών σχέσεων. Εκτίουν την ποινή τους, συχνά ισόβια και χωρίς αναστολή.

Στο δεύτερο μέρος τα σημειώματα των τροφίμων είναι σύντομα, λακωνικά και ευθύβολα σαν το πέταγμα ενός βέλους προς τον στόχο. Απόλυτα ειλικρινή και συγκλονιστικά στην απλότητά τους κραυγάζουν για τις μικρές ( ; ) χαρές της ζωής: την συνάντηση με την οικογένεια, τον έρωτα («Μαρία, ΘΕΛΕΙΣ;»), την αξιοπρεπή εργασία, τους φίλους, τον ήλιο και την θάλασσα. Τα πάντα αναθεωρούνται και επαναπροσδιορίζονται μέσα σε μια φυλακή. Τίποτα δεν είναι δεδομένο και ταυτόχρονα τόσο ξεκάθαρο. Δεν υπάρχουν «γκρίζες ζώνες» για έναν φυλακισμένο, τα πάντα είναι ευκρινή, τα θέλω του και το αντίθετό τους. Η συλλογή τελειώνει με την αφήγηση εντός αποφυλακισμένου που – παρά τις προσπάθειές του – επέστρεψε στον μόνο γνώριμο δρόμο: την παρανομία. Αυτό γεννά με την σειρά του πολλούς προβληματισμούς σχετικά με την ποινή και τον σωφρονισμό. Άραγε συνδέονται αυτά τα δύο, όπως θα έπρεπε; Ποιος ο λόγος του εγκλεισμού αν όχι η επανένταξή του κρατούμενου και η μεταμέλεια; Υπάρχει άραγε ζωή εκεί έξω από τα κάγκελα (κυριολεκτικά και μεταφορικά), αξίζει το ρίσκο να το εξερευνήσει κανείς;

Αυτά και άλλα πολλά ερωτήματα θέτουν οι συγγραφείς της συλλογής δίνοντας την προσωπική τους εκδοχή της φυλακής σε μια συλλογή που θίγει με διεισδυτικότητα τα σύγχρονα προβλήματα της κοινωνικής παθογένειας και δημιουργεί προβληματισμό και συγκίνηση στον αναγνώστη. Τελικά μήπως όλοι είμαστε καναρίνια φυλακισμένα σε κλουβιά που κελαηδούν αμέριμνα εξασφαλίζοντας απλά την διαβίωσή τους; Και τι θα κάναμε αν ξαφνικά η πόρτα άνοιγε; Θα πετούσαμε προς το άγνωστο ή θα μουδιάζαμε; Ο αναγνώστης δεν έχει παρά να δώσει την δική του απάντηση.

«Κι αν βγω απ’ αυτή τη φυλακή κανείς δε θα με περιμένει

οι δρόμοι θα ‘ναι αδειανοί κι η πολιτεία μου πιο ξένη

τα καφενεία όλα κλειστά κι οι φίλοι μου ξενιτεμένοι

αέρας θα με παρασέρνει κι αν βγω απ’ αυτή τη φυλακή»

 Διονύσης Σαββόπουλος, άλμπουμ Βρώμικο ψωμί (1972)