‘Σχετικά με τη φύση του φωτός’ του Μπάμπη Ράλλη, ή λόγια για ένα μη μυθιστόρημα

γράφει ο Μιχάλης Κατσιγιάννης

Ως αρχή, το εύληπτο προφανές. Μπαίνοντας στο οίκημα κι από όπου κι αν επιλέξει κανείς/καμιά να μπει δεν διαισθάνεται απλώς τους ειρμούς των λόγων των ποικίλων συναισθημάτων, αλλά εκπαιδεύεται και εντρυφά κατά κάποιον – άμεσα βιωματικό – τρόπο στην ερωτική δράση. Βγαίνοντας αισθάνεται ειδικός/ή σε μια επιτελεστική θα λέγαμε ερωτική γραμματική, σε μια γραφή που απηχεί το μπαρτικό ερωτικό λεξιλόγιο (βλ. Μπαρτ, 2011). Κείμενο κατά βάση περιεχομενικό, και λεπτομερειακό, δημιουργεί το κίνητρο για αναζήτηση και αναψηλάφηση των δεδομένων κυρίως συγκυριών, όχι τόσο μέσα από την υφή της περίσκεψης, όσο μέσα από την ποιότητα της συνείδησης μιας κάποιας αυθόρμητης αναβίωσης, μιας ανακίνησης του βιώματος.

Παρά το πολλαπλό των πολλών ερωτηματικών που ξεχειλίζουν από το κείμενο, το κείμενο δεν στέκεται εμπόδιο προς υπερπήδηση, αλλά θα λέγαμε ότι, ολιγόλογο, λιτό και ταυτόχρονα εκρηκτικά φορτωμένο και ανοιχτό σε πολυδιάστατη ερμηνεία, (παρα)κινεί τον/την αναγνώστη/στρια να υπάρξει εντός ώριμων νοηματικών στιγμών, αν όχι βεβαιοτήτων, που δομούνται σιγά σιγά μέσω ενός ενοχλητικού ως επί το πλείστον, στιβαρού συνειδησιακού μηχανισμού, από μέρους του συγγραφέα. Τι είναι όμως αυτό το οίκημα, και τι θέλει να μας προσφέρει;

Πώς να προσεγγίσει κανείς/καμιά το μυθιστόρημα ‘Σχετικά με τη φύση του φωτός’, του Μπάμπη Ράλλη; Πώς να πλησιάσει την ιδέα που αναπτύσσει, και η οποία το αναπτύσσει; Πρόκειται για μία συναισθηματικά φορτισμένη (αυτο)μυθοπλασία; Πρόκειται για ένα εναλλακτικό είδος μυθιστορήματος μαθητείας; Πρόκειται για μια λογοτεχνική πραγματεία για την οντολογία του έρωτα; Πρόκειται για ένα πολυφωνικό και πληθωρικό φιλοσοφικό – μα έμμεσα – προσωπικό ημερολόγιο που πασχίζει να αυτοαλλοιωθεί ουσιαστικά, μετατρεπόμενο σε μονοφωνικό; Μήπως είναι ένα αισθητικό σχέδιο εφαρμογής ή/και μεταφοράς ενός μύχιου ρέοντος λόγου και παράλληλα η επίμονη προσπάθεια να κατευναστεί; Ή μήπως πρόκειται για ένα υβριδικό είδος γραφής που αναλαμβάνει τόσο να αποτελματώσει το αλαλιασμένο και ακατάπαυστο θρόισμα των πολύ εσωτερικών γλωσσικών κωδίκων που φράζεται από εκείνο που θεωρεί πηγή αναζωογόνησης; Μπορεί όλα αυτά μαζί, μπορεί και τίποτα από αυτά. Ο/η αναγνώστης/στρια δικαιολογείται σίγουρα να παραμένει ανασφαλής και διερωτώμενος/νη μέχρι το τέλος, αφού μάλλον μοιάζει να δοκιμάζει την αναγνωστική του/της ανταπόκριση σε δρόμους δαιδαλώδεις και αιφνίδιους.

Το ‘Σχετικά με τη φύση του φωτός’ είναι ένα προκλητικά κατασκευασμένο γραμματικό υφαντό, μια γραφή που αναιρεί την υπόσταση του θεμελιακού της χαρακτήρα, αποδομεί την έμπρακτη παρουσία και λειτουργία της, υπονομεύοντας έτσι τον μυθοπλαστικό λόγο, προδίδοντας δηλαδή προκαταβολικά το μέσο εκείνο στο οποίο είχε – εξ αρχής – καταφύγει. Και με αυτόν τον τρόπο προδίδει και την – όποια – προσίδια (στον μυθοπλαστικό λόγο) πρόσληψη από τον/την αναγνώστη/στρια, εισάγοντάς τον/την στην ανορίοτη πολλαπλότητα της δράσης της γραφής, στη «γραμμή φυγής» που είναι η γραφή (βλ. Deleuze & Guattari, 2017̇ Ντελέζ & Παρνέ, 2022).

Τίθεται εν αμφιβόλω η φύση του ίδιου του λογοτεχνήματος. Δηλαδή το μυθιστόρημα, η φύση του μυθιστορήματος. Μάλλον όμως, η φύση του κειμένου δεν είναι αυτή, για τη ακρίβεια απέχει αρκετά. Δεν πρόκειται για ένα (μονο)θεματικό μυθιστόρημα. Δεν πρόκειται για ένα λογοτεχνικό βιβλίο. Τότε, περί τίνος πρόκειται; Πώς καλείται να το (ανα)γνωρίσει ο/η αναγνώστης/στρια; Με τι είδους τρόπους πρέπει να αλληλεπιδράσει με αυτό το αίνιγμα; Χρησιμότερο ίσως είναι να γίνει αντιληπτό (αλλά και να καταχωρηθεί ως τέτοιο) από το αναγνωστικό υποκείμενο, ως ένα γράμμα, ένα ερωτικό γράμμα που γράφεται από ένα ερωτευμένο υποκείμενο (δηλαδή, τον συγγραφέα) στο αντικείμενο του πόθου του (δηλαδή, το άτομο με το οποίο είναι ερωτευμένος). Στο πλαίσιο αυτό, φαίνεται ανώφελο να γίνει λόγος για πλοκή, ούτε καν για ακραία ρευστή πλοκή, αφού όλοι εμείς, ο αναγνωστικός πληθυσμός, απλώς παρατηρούμε, και ίσως μερικοί/ες αφουγκραζόμαστε, ένα βιωμένο συναισθηματικό ερέθισμα που ναι μεν μας συνεπαίρνει, αλλά διόλου μας αφορά. Πρόκειται για κείμενο τελείως άδειο από λογοτεχνικά τεχνάσματα, γυμνό από αισθητικές φόρμες, απομονωμένο, εξορισμένο από καλλιτεχνικές παραλλαγές. Σε ολόκληρο το κείμενο, ο/η αναγνώστης/στρια έρχεται αντιμέτωπος/η, όχι με κάποια επιτευγματολογία, αλλά με την αμηχανία που προκύπτει από τη συνύπαρξη με το ιδιοσυγκρασιακό θέαμα ενός ‘άλλου’, με την επιτελεστικότητα του προσωπικού ύφους και τόνου ενός άλλου. Μετέρχεται αναρίθμητες μεθόδους εισχώρησης σε μία κλειδαρότρυπα που γι’ αυτόν/ην είναι εκ των προτέρων ξένη, μη οικεία και καθαρά ιδιωτική.

Όπως επίσης και οι χαρακτήρες που παρουσιάζονται στο κείμενο, δεν είναι τόσο λογοτεχνικοί χαρακτήρες. Η δράση τους εξυπηρετεί μονάχα έναν σκοπό: την επιμονή, αν όχι και την ποιοτική αναβάθμιση και μεταστοιχείωση, των συναισθημάτων (πάντα προς όφελος των αρνητικών συναισθημάτων) του συγγραφέα, του ερωτευμένου υποκειμένου που γράφει το ερωτικό γράμμα, του υποκειμένου που (εκ)πονεί γράφοντας, του υποκειμένου που μετέρχεται, απτόητα και με έπαρση, της οπωσδήποτε επισφαλούς και τραυματικής γραφής του ερωτικού γράμματος, έτσι ώστε να καταστεί το ψυχοκοινωνικό του περιβάλλον αρκετά λαβωμένο, αρκετά χαρούμενο. Με άλλα λόγια, το μερίδιο αναγνώρισης που λαμβάνουν κάποια πρόσωπα, δεν τους χαρίζεται, δεν τους ανήκει αλλά εξαργυρώνεται, κατευθείαν μάλιστα τις περισσότερες φορές, στον βωμό του πάντα απόντα λατρεμένου προσώπου. Δηλαδή, η όποια αναγνώριση τους αποδίδεται από το συγγραφέα, συμβαίνει μόνο και μόνο για να ενταθεί η ορατότητα όχι του πόθου, του συναισθήματος, αλλά του αντικειμένου αυτού.

Και μάλιστα, στο μοτίβο των ανωτέρω, δεν υπάρχει πρωταγωνιστής, αφηγητής, ήρωας, κεντρικός χαρακτήρας. Ο κατ’ επίφαση ήρωας του βιβλίου, που είναι και ο κατ’ επίφαση αφηγητής της κατ’ επίφαση ιστορίας, μοιάζει με έναν ιδιότυπο flâneur του έρωτα, ή μάλλον του έκκεντρου πόνου που προκαλεί αυτός και της δυστοπικής πλευράς του, που περιπλανιέται στις χαοτικές τάξεις και διαστάσεις των ανυπέρβλητων ερεθισμάτων, προσπαθώντας, όχι αναίτια αλλά μάταια, να διαχειριστεί το αναπόφευκτο που η λογική της πραγματικότητας του φυσικού μάλλον προοιωνίζει. Επαίρεται πάνω σε αυτό το φυσικό, το προκαλεί και το διεγείρει. Και ταυτόχρονα καθηλώνεται, του υποτάσσεται ανασφαλής, ευάλωτος.

Επομένως, τι απέμεινε, αν απέμεινε κάτι τέλος πάντων, από το κείμενο; Αυτή είναι μία αναμενόμενη, συνηθισμένη ερώτηση, από αυτές που συνήθως λέγονται και ακούγονται από την πλειοψηφία των εν δυνάμει υποψιασμένων. Ωστόσο, μια τέτοια ερώτηση κινείται σε άλλο μήκος κύματος από αυτό που μας παρουσιάζει η πολύπυκνη γραφή του Ράλλη. Μια γραφή που δεν καταπιάστηκε με το μύθο για να τον λειτουργικοποιήσει στη φαντασία του αναγνωστικού υποκειμένου, ούτε έπλασε γι’ αυτό μία ακόμα πολεοδομία. Αλλά μάλλον θέλησε να αποδιοργανώσει τις στρουκτουραλιστικές δομήσεις του, να ρευστοποιήσει τις τάσεις του για στοχαστικές διακρίσεις και να εμπλουτίσει τόσο την αποχαύνωση όσο και τη δυσαρέσκειά του. Και αυτό όχι μέσω ενός (έμμεσου) ενστερνισμού της πεποίθησης ότι το εκτός των αισθήσεων είναι όντως τέτοιο. Αλλά χρησιμοποιώντας τον χωροχρόνο της βιωμένης πραγματικότητας ως βάση σύμπλευσης με το θεωρούμενο – ίσως από την πλήξη και την αυστηρή προσήλωση στην υλικότητά μας – ως έτερό της.

Το συναίσθημα του έρωτα, όχι η πρόφαση ή/και η αφορμή αλλά η δικαιολόγηση ή/και απολογία, ρέει σε ολόκληρο το κείμενο, όχι ως αύρα μετάδοσης εμπειρίας, αλλά ως βαθμός συγκέντρωσης πάνω στην ευαλωτότητα που με αφθονία χαρίζει όχι τόσο η απώλεια όσο η συνείδηση αυτής όταν επέλθει. Το συναίσθημα του έρωτα, η επαναληπτική του βίωση και αναπόληση, κυριεύει ορμητικά και βίαια το κείμενο από την αρχή μέχρι το τέλος, όχι όμως με το κείμενο να εκδηλώνει το ερωτικό συναίσθημα, αλλά κατασκευάζοντας ένα υβριδικό σύνολο σημείων, ένα ενδεχομενικό και απρόοπτο «γίγνεσθαι» (βλ. Deleuze & Guattari, 2017̇ Ντελέζ & Παρνέ, 2022) ερωτικού συναισθήματος/υποκειμένου και γραφής/ανάγνωσης. Αυτό δηλαδή που επιτελεί η γραφή στην εργασία του Μπάμπη Ράλλη είναι να ανακατανέμει ολόκληρα φάσματα εμπειριών, λογοτεχνικής εμπειρίας, ψυχικής εμπειρίας και κοινωνικής εμπειρίας, και να συνταιριάζει τη μυθική επιθυμία με την υλική πραγματικότητα, που είναι ικανή να βιώνεται και να προσδιορίζεται ως μόνιμη και στην οποία ο χρόνος απολιθώνεται ύπουλα και άγαρμπα, προσφεύγοντας στη σαγήνη μιας – όχι και τόσο αν το σκεφθεί κανείς/καμιά προσεκτικά – αντιφατικής διαλεκτικής.

_____

Βιβλιογραφία

Deleuze, G. & Guattari, F. (2017). Καπιταλισμός και Σχιζοφρένεια 2. Χίλια Πλατώματα (Β. Πετσογιάννης, Μτφρ.). Αθήνα: Πλέθρον.

Ντελέζ, Ζ. & Παρνέ, Κ. (2022). Διάλογοι (Κ. Β. Μπούντας, Μτφρ., Δ. Τουλάτου, Επιμ.). Αθήνα: Εκκρεμές.

Μπαρτ, Ρ. (2011). Αποσπάσματα του ερωτικού λόγου (Β. Παπαβασιλείου, Μτφρ.). Αθήνα: Κέδρος.