Μέσα από τις σελίδες των λογοτεχνικών βιβλίων έχουμε ταξιδέψει ιστορικά σε όλες τις εποχές, σε κόσμους πραγματικούς και φανταστικούς. Σελίδες βιβλίων μας θύμισαν τον εαυτό μας, δικές μας μικρές στιγμές, οικογενειακές μνήμες, πληγές που ξαναζωντανεύουν ή γιατρεύονται, κάποια άλλα μας σημάδεψαν τόσο πολύ με τις λέξεις τους που άλλαξαν έως και τη θεώρησή μας για τον κόσμο. Η αξία λοιπόν της λογοτεχνίας ερμηνεύεται κοινωνικά και συμβάλει σε μια γενικότερη διαπολιτισμική αγωγή.

Η λογοτεχνική παραγωγή και ανάγνωση αποτελεί κοινωνική και παιδαγωγική πρόκληση για την εξέλιξη μιας κοινωνίας, είναι άρρηκτο κομμάτι της όπως ακριβώς και η τέχνη, από τη ζωγραφική έως τη φωτογραφία. Με μικρές ιστορίες ή μεγαλύτερες, μέσω νουβέλας ή μυθιστορήματος, οφείλει η ανάγνωση να έχει θέση στην καθημερινότητά μας και στην εκπαίδευση. Να μη βρίσκεται ποτέ στο περιθώριο. Εξάλλου, η γραφή και το ύφος της προχωρά παράλληλα με τις εκάστοτε εξελίξεις καλύπτοντας διαφορετικές ανάγκες πολλών διαφορετικών ανθρώπων που συναντιούνται κάπου εκεί ανάμεσα στις λέξεις, πιάνοντας και φτιάχνοντας τον κόσμο από την αρχή.

Για πολλούς αποτελεί καταφύγιο όπου μπορούν να ερμηνεύουν τον κόσμο με τις δικές τους αρχές δίνοντας νοήματα και δημιουργώντας ατομικές και συλλογικές ταυτότητες μέσα από προσωπικά και ιστορικά βιώματα. Κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης φιλοξενούμε προσωρινά στον κόσμο μας κάποιους άλλους πρωταγωνιστές που ενδέχεται να έχουν περισσότερα κοινά σημεία μαζί μας απ’ όσα φανταζόμαστε. Ανακαλύπτουμε πολιτισμικούς και ηθικούς κανόνες και διαφορετικές συμπεριφορές. Παράλληλα, η λογοτεχνία αποτελεί το πιο ζωντανό παράδειγμα της ζωτικότητας της γλώσσας και των λέξεων που συνυπάρχουν με την εξέλιξη ενός λαού όντας το πιο ανοιχτό σύστημα επικοινωνίας και διαλόγου εξετάζοντας καινούριους τρόπους ύπαρξης.

Αποτελεί συντροφιά ακόμη και μέσο σωτηρίας σε δύσκολες προσωπικές καταστάσεις και απώλειες. Μέσα απ’ τις σελίδες συγκρίνεις, φαντάζεσαι, ονειρεύεσαι, επανατοποθετείς. Θα έπρεπε προφανώς η λογοτεχνία να διδάσκεται πιο σοβαρά στα σχολεία για τους ίδιους ευνόητους λόγους που ισχύουν και στην ενήλικη ανάγνωση. Καθώς ως αναπόσπαστο κομμάτι της εκπαιδευτικής διαδικασίας αναπτύσσει τις επικοινωνιακές και αναγνωστικές δεξιότητες των μαθητών, καλλιεργεί όχι μόνο τη γνώση μέσα από τη λεκτική εξερεύνηση αλλά και την αισθητική, αναδεικνύοντας την πολλαπλή ανάγνωση της σχέσης μαθητή-εκπαιδευτικού. Ενισχύονται οι μαθητές με έναν αλλιώτικο τρόπο να χειρίζονται τα συγκρουσιακά τους προβλήματα και τις πολυσύνθετες έννοιες της λογοτεχνικής γραφής με παράλληλη ενθάρρυνση ανάπτυξης του δικού τους λόγου. Η αναγνωστική διαδικασία προκαλεί συναισθήματα και η διδασκαλία της λογοτεχνίας μας κάνει να συναντιόμαστε με κόσμους, ανθρώπους και μορφές που ίσως αλλιώς να μην μπορούσαμε.

Δεν συντελεί η λογοτεχνία μόνο στην ψυχαγωγία μας αλλά και στην προσωπική μας ωρίμανση, επιθυμώντας κάθε νέο βιβλίο που καταπιανόμαστε να μας αποκαλύπτει κι άλλους γλωσσικούς κώδικες ώστε κάποτε να πούμε ότι εξελίξαμε και κατακτήσαμε αν όχι όλες, τουλάχιστον τις περισσότερες αναγνωστικές μας δεξιότητες. Θέτει στόχους όπως πνευματική ωρίμανση, έκφραση, δημιουργία, κριτική σκέψη, δημιουργία διαλόγου καθώς το ίδιο κείμενο εκλαμβάνεται διαφορετικά απ’ τον καθένα χωρίς να σημαίνει ότι κάποιος έχει δίκιο ή άδικο και τη δημιουργία του ελεύθερου συνειδησιακά ανθρώπου που θα μπορεί να ξεχωρίσει ποια ανάγνωση είναι καλύτερη για εκείνον. Η δημιουργικότητα λοιπόν του αναγνώστη αξίζει να μελετάται όσο και η δημιουργικότητα του συγγραφέα.

Οι σωστά ειπωμένες λέξεις θεραπεύουν και ταξιδεύουν. Αφεθείτε σε αυτές. Κι όταν σε ρωτούν πού έχεις ταξιδέψει μπορείς δικαιωματικά να απαντήσεις πως έχεις πάει σε όλο τον κόσμο. Στην Ιαπωνία με τον Μουρακάμι, στη Ρωσία με τον Ντοστογιέφσκι, είδες εγκλήματα και τιμωρίες, είδες δύο φεγγάρια να γεννιούνται στον ουρανό, είδες το θάνατο μέσα από τα μάτια του Πρίμο Λέβι. Είδες τις περίεργες δίκες του Κάφκα, τα μυστήρια και απόκοσμα ευρήματα του Έντγκαρ Άλαν Πόε, τον αλληγορικό αλλά τόσο πραγματικό κόσμο του Σαραμάγκου, την ελληνική μετανάστευση στη Γερμανία του Σουρούνη και διδάχτηκες την ελπίδα μέσα από τον αόρατο άνθρωπο του Ραλφ Έλισον. Και το ταξίδι συνεχίζεται.

Γράφει η Ιωάννα Μπαλάφα

Η Ιωάννα Μπαλάφα γεννήθηκε το 1984 στην Αθήνα. Σπούδασε Κοινωνιολογία με ειδίκευση στα πεδία των εξαρτήσεων και της βιοηθικής. Δραστηριοποιείται στο χώρο των ΜΚΟ τα τελευταία οχτώ χρόνια ενώ παράλληλα ασχολείται με τη φωτογραφία έχοντας λάβει μέρος σε διάφορες ομαδικές εκθέσεις. Κείμενά της έχουν δημοσιευτεί σε διάφορα κοινωνιολογικά και freepressέντυπα όπως επίσης σε δημοσιογραφικά και ενημερωτικά sites.