«ΤΑ ΚΑΡΑΓΚΟΥΝΙΚΑ – τ’ μπάρμπα μ’ τ’ Στέφου»

Αποστολία Κυργιάκη

γράφει η Όλγα Καλύβα

Τα «ΚΑΡΑΓΚΟΥΝΙΚΑ- τ’ μπάρμπα μ’ τ’ Στέφου» είναι ο εύστοχος τίτλος του απολαυστικότατου βιβλίου της πολυσχιδούς συγγραφέως Αποστολίας Κυργιάκη. Πρόκειται για ένα απάνθισμα από αυτοτελείς, εύθυμες και σπαρταριστές ιστορίες, γεμάτες με χιούμορ και πρωτότυπους διαλόγους, οι οποίες καταδεικνύουν με τη δυναμική της βιωματικής τους αμεσότητας τα «χούγια» των Καραγκούνηδων. Στο πρόσωπο, άλλωστε, των κεντρικών ηρώων του βιβλίου, τόσο του μπάρμπα-Στέφου όσο και της θειας-Φώτους, σκιαγραφείται λεπτομερώς η λαϊκή καραγκούνικη νοοτροπία, καθώς τα κοινωνικά στερεότυπα, οι ανθρώπινες συμπεριφορές, τα γονικά πρότυπα, η θέση της γυναίκας και ως συζύγου μα και ως μάνας, οι μέθοδοι κοινωνικοποίησης και οι συνήθειες της καραγκούνικης φυλής μέσα από σύντομες διηγηματικές ιστορίες καταδεικνύονται, αποτελώντας επιτυχώς ένα μοναδικό και δυνατό ψυχογράφημά της. Συνάμα, η συγγραφέας αναδεικνύει και υμνεί την καραγκούνικη ντοπιολαλιά μέσα από τα μικρά αλλά και τα υπέροχα παραθέματα των ιστοριών της, των διανθισμένων με ηθογραφικά, με εθιμοτυπικά αλλά και γενικά με παραδοσιακά στοιχεία, τα οποία είναι όλα καταγεγραμμένα στα «παλιακά», στα «χουργιάτχα» με μια περιγραφή εξαιρετική, που είναι τόσο ζωντανή μα και ιδιαίτερα παραστατική.

Εμπλουτισμένο είναι, ακόμη, τούτο το νέο βιβλίο της κ. Κυργιάκη και με τα «Άκσα» (Άκουσα): «Σ’ ούλουν τουν κόζμου του κριάρ’ι κουτουλάει τον τσοπάνο. Στ’ Θισσαλία: τουν ξέξσι, τουν πήρι παρανταριά», τουτέστιν τον ξέσχισε, τον πήρε σβάρνα, τον νίκησε κατά κράτος (σελ.104) και «Σ’ ούλου τουν κόζμου Ρότσα είνι πουδουσφιριστής, στ’ Θισσαλία πιριμέν’ει… απάντηση!», διότι ρώτσα σημαίνει ρώτησα (σελ.120), με αυθεντικές φωτογραφίες, συμπληρωματικές των σκίτσων της, όπως εκείνη με το μικροκείμενο: η «Γκούλια κότα γκουρδουκλιότι τ’ σταχταριά!», με άλλα λόγια: χωρίς φτερά στο λαιμό κότα, κυλιέται στο μέρος που πετάμε τις στάχτες (σελ.13), με γκαραγκνόλιξα- μόνο για δυνατούς λύτες- (σελ.54-55), με ζώδια από Καραγκούνη αστρολόγο, με κλίσεις ρημάτων, όπως για παράδειγμα η κλίση της Οριστικής του Ενεστώτα του ρήματος: υποστηρίζω ͘ «Πουστηρίζου, πουστηρίιζ’ς, πουστηρίζ’ει, πουστηρίζουμι, πουστηρίζντι, πουστηρίζν (σελ.23), με κλίσεις ουσιαστικών, επί παραδείγματι: «πατέραζμ, πατέραϊζ, πατέραστ…», ο πατέρας μου, ο πατέρας σου, ο πατέρας του…(σελ. 115), με κλίσεις αντωνυμιών «…Κλίνε, παιδί μου, την αντωνυμία «οὗτος» και ο Μήτσιους κλίνει: «Ούτους, μούτους, γούτους, κρούτους, σιούτους», δηλαδή: Αυτός, μουγκός, αρσενικό περιστέρι, πρόβατο με κέρατα, πρόβατο χωρίς κέρατα αντιστοίχως (σελ. 96), με «ουδηγίις» για ξεματιάσματα Καραγκούνικα, «τι παρατηράμι, πώς αρμηνεύουντι κι προυσουχή» – με οδηγίες, τι παρατηρούμε, πώς ερμηνεύονται και προσοχή (σελ. 110-112), με Καραγκούνικο ουνειροκρίτ’, παραδείγματος χάρη «αν δει οτιδήποτε έχει χρώμα κόκκινο, δηλαδή χαμπέρι, είδηση, για τον Καραγκούνη: Νίκσι Ουλιμπιακός. Τέλος.» (σελ. 78), με λέξεις που αρχίζουν, λόγου χάρη, από το Α (Αδρασκίλια= τα δρασκίλια, δηλαδή τα βήματα, Αλάθιψα=λάθεψα, δηλαδή έκανα λάθος (σελ. 36), με επεξηγήσεις απίστευτες στις φατσούλες-ιδεογράμματα, τα γνωστά πια σε όλους emojis των ηλεκτρονικών μηνυμάτων και ιστοσελίδων ͘ το ανθρωπάκι με τα zzzz… του ύπνου στα Καραγκούνικα σημαίνει: «Ήρθι γκαβός. Πλαϊάζου ταλόρθα»  (σελ.29), με κειμενάκια από αναρτήσεις της συγγραφέως στην ιστοσελίδα της «ARTISTA» , όπως «Σι πόσην ώρα φκιάν’ει μπατζίνα Καραγκούνα…» (σελ. 94)….

Όλα στην καραγκούνικη ντοπιολαλιά, φυσικά.

Αναμφίβολα, διαβάζοντας το βιβλίο της κ. Κυργιάκη οι μεγαλύτεροι θα κατανοήσουν τα δρώμενά του ευκολότερα και θα θυμηθούν την παιδική τους ηλικία και τα νιάτα τους. Όσο για τη νεότερη γενιά…; Σε αυτήν η Καραγκούνικη διάλεκτος ίσως φαντάζει… ξένη γλώσσα, αλλά με το συγκεκριμένο βιβλίο δίνεται στους νέους από τη συγγραφέα μια ωραία ευκαιρία να εντρυφήσουν στα Καραγκούνικα, τα οποία κουβαλούν τον αστείρευτο λεκτικό μας πλούτο και τη δύναμη της γνήσιας λαϊκής μας ψυχής, την παράδοση και την ταυτότητά μας, τη ριζωμένη βαθιά μέσα μας. Άλλωστε, για όσους αγνοούν ή θεωρούν πως δυσκολεύονται να κατανοήσουν τα νοήματα του καραγκούνικου τοπικού ιδιώματος υπάρχει στο βιβλίο και η απόδοσή τους στην καθομιλουμένη. Σίγουρα, όμως, διαβάζοντας το εν λόγω βιβλίο όλοι θα γελάσουν, όλοι θα ευθυμήσουν!!! Το τερπνόν μετά του ωφελίμου, δηλαδή…

Απώτερος σκοπός, βέβαια, του βιβλίου της κ. Κυργιάκη θεωρώ πως είναι να μη λησμονήσουμε, να μην «(ξ)αστουχήσουμι» την προφορά μας, τις λέξεις μας, τις εκφράσεις μας που μας καθορίζουν ως ελληνική και δή ως καραγκούνικη φυλή στο χρόνο και στον τόπο. Κι όσο δεν είναι νεκρή η ντοπιολαλιά μας, τόσο δεν είναι νεκρή η παράδοσή μας, τόσο ζωντανοί παραμένουμε κι ως φυλή. Κι η συγγραφέας μας ξεκάθαρα και με ζήλο υποστηρίζει, ανελλιπώς υπεραμύνεται κι ευθαρσώς διατρανώνει πως «Η ΝΤΟΠΙΟΛΑΛΙΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΝΤΡΟΠΗ, ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ». Όλα τα κείμενά της, λοιπόν, είναι πασιφανώς εμπνευσμένα από την αγάπη της για τη γενέτειρά της και από το μεράκι της για τη διάσωση και τη διάδοση του τοπικού καραγκούνικου ιδιώματος.

Και για τη δική μου την ντοπιολαλιά, σαν γνήσια Καραγκούνα κι εγώ, νιώθω πως είναι «Κάθε της λέξη κι από να χελιδόνι για να σου φέρνει την άνοιξη μέσα στο θέρος». (Ελύτης). Κάπου μέσα μου και μέσα μας, θαρρώ, αγέρωχος ένας μπαρμπα-Στέφους, κάπου περήφανη μια θκεια-Φώτου κρυμμένοι απ’ τους επιγόνους τους θα ‘χουν τώρα ένα κερί να τους φέγγει ανόθευτα, να δέχεται χρώμα και ήχο και ανάσα η χαμένη φωνή τους, στην κόκκινη φλοκάτη των ονείρων τους και στην πολύχρωμη κουρελού της ανηφορικής ζωής τους το ελάχιστο ͘͘ ένας φόρος τιμής: δεσπόζουσα η ιδιαίτερη, ζωντανή, παραστατική γλώσσα μας.

…Μια μπουκιά μπατσίνα, μια χαζουκουβέντα στη σίτα με τ’ γειτόντσα, ένα πουτήρ’ι τσίπρου, μια νότα απ’ του κλαρίνου, ένα βήμα απ’ την Καραγκούνα τ’ σβαρνιάρα… ανασκίρτημα στην καρδιά της φυλής μας, βάλσαμο στα φυλλοκάρδια της.

«Σας παρακαλώ να με συγχωρήσετε που μνημονεύω εδώ προσωπικές εμπειρίες· δεν έχω άλλο πειραματόζωο από εμένα. Και η προσωπική μου εμπειρία μου δείχνει πως το πράγμα που με βοήθησε, περισσότερο από κάθε άλλο, δεν ήταν οι αφηρημένοι στοχασμοί ενός διανοουμένου, αλλά η πίστη και η προσήλωσή μου σ’ έναν κόσμο ζωντανών και περασμένων ανθρώπων· στα έργα τους, στις φωνές τους, στο ρυθμό τους, στη δροσιά τους. Αυτός ο κόσμος, όλος μαζί, μου έδωσε το συναίσθημα πως δεν είμαι μια αδέσποτη μονάδα, ένα άχερο στ’ αλώνι. Μου έδωσε τη δύναμη να κρατηθώ ανάμεσα στους χαλασμούς που ήταν της μοίρας μου να ιδώ. Κι ακόμη, μ’ έκανε να νιώσω, όταν ξαναείδα το χώμα που με γέννησε, πως ο άνθρωπος έχει ρίζες, κι όταν τις κόψουν πονεί, βιολογικά, όπως όταν τον ακρωτηριάσουν.»(Γ. Σεφέρη, ∆οκιμές, τ.2, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 1974, σσ. 175-17). Ας ενστερνιστούμε κι εμείς, λοιπόν, τα ανυπέρβλητα λόγια του ποιητή Σεφέρη κι ας δώσουμε στην Παράδοσή μας το θρόνο που της αξίζει.

Εν κατακλείδι, «ΤΑ ΚΑΡΑΓΚΟΥΝΙΚΑ- τ’ μπάρμπα μ’ τ’ Στέφου» της κ. Κυργιάκη αποτελούν ένα πράγματι σπουδαίο έργο, καθότι συνειδητά η συγγραφέας επιτελεί μέσα από μια έρευνα βαθιά και διαρκή και με μεράκι άσβεστο και αστείρευτο ένα μοναδικό σκοπό: να παραδώσει με τον απλό και καθαρό λόγο της, με τη γλαφυρότητα των περιγραφών της, με τη ζωντανή κι άμεση δυναμική των ευτράπελων του καθημερινού βιώματος των Καραγκούνηδων τη λαϊκή τους σοφία και το διδακτικό πλούτο της παράδοσής τους. Έχει, θαρρώ, εντρυφήσει πια, μετά τη χρόνια ενασχόλησή της, σε αυτήν την παράδοση και τη μεταλαμπαδεύει ασίγαστα στις νεότερες γενιές με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, θυμίζοντάς μας όχι μόνο την καταγωγή μας, όχι μόνο τις ρίζες μας μα και την πολύτιμη πολιτισμική μας κληρονομιά και την εθνική μας ταυτότητα.